- شماره 23
1- خيال: آرزو، فکر، تصوّر چيزي در ذهن هنگامي که در پيش چشم نباشد، تصوير معشوق. طريق: راه و مسير. نسيم: بوي خوش. جان آگه: دل بيدار و هوشيار، خواجه از آن رو جان را آگاه مي داند که نفخه ي الهي است و با عشق پيوند دارد. بين روي و موي جناس لاحق و بين روي، موي و جان تناسب است.
خيال چهره ي زيباي تو همه جا با ماست و بوي خوشي که از زلف تو به مشام ما مي رسد، جان آگاه و بيدار ما را مدد مي دهد و از نسيم جان بخش تو حيات تازه اي مي گيرد.
2- به رغم: برخلاف ميل. مدّعيان: ادّعاکنندگان، لاف زنان و کساني که دعوي هنر و عشق کنند، ولي کم مايه و دروغگو هستند. عشق: بزرگ ترين و محوري ترين سخن عارفان است و آن عبارت است از شوق و دوست داشتن شديد – فرهنگ. جمال: حسن و زيبايي. حجّت موجبه: دليل پسنديده و نيکو.
برخلاف مدّعياني که ما را از عشق ورزيدن باز مي دارند، رخسار زيباي تو براي عاشق شدن ما دليل پسنديده و نيکويي است.
3- ببين: به هوش باش و دقّت کن. زنخدان: چانه، در ادب فارسي، زنخدان از نظر گردي، زيبايي و فرورفتگي زير آن به سيب تشبيه شده است. مصراع دوم تلميح است به داستان يوسف و در چاه افتادن او. بين يوسف و چَه تناسب و بين چِه و چَه جناس ناقص است.
خواجه از قول چاه زنخدان معشوق مي فرمايد: آن چنان زيباييم که هزار يوسف مصري گرفتار جمال ماست؛ يعني ما از يوسف هم زيباتريم.
4- زلف: گيسو که مظهر حسن و جمال است – فرهنگ. زلف دراز: مراد جمال و حسن فراوان يار است. بخت پريشان: بخت و اقبال آشفته و سياه. دست کوته: کنايه از نداشتن زور و قدرت، بي قدرتي. بين زلف و دست تناسب و بين دراز و کوتاه تضادّ است.
اگر دست ما به زلف دراز تو نمي رسد و از وصال آن محروميم، گناه از بخت آشفته و سياه ماست؛ وگرنه گيسوي دراز تو در دسترس است.
5- حاجب: دربان، پرده دار. خلوت سراي خاص: خانه و سراي مخصوص، جايي که معشوق با خاصان در آن بنشيند. فلان: اسم مبهم، کنايه از حافظ. گوشه نشينان: عزلت نشينان، کساني که در گوشه ي دربار امير يا بزرگي مي نشينند و پيوسته ملازم درگاه هستند.
به غلامان خلوت سراي خاص بگو که حافظ را از درگاه نرانند، زيرا او از مقيمان و گوشه نشينان درگاه ماست.
6- به صورت: به ظاهر، محجوب: دور و پنهان. خاطر: دل. خاطر مرفّه: دل شاد و آسوده.
اين بيت با بيت قبل ارتباط دارد و نيز ادامه ي سخن به حاجب است که مي گويد: اگرچه از نظر، غايب است و به ديدار ما نمي آيد، ولي پيوسته ياد و خاطرش در دل آرام ما جاي دارد.
7- به سالي: يک بار در طول سال.
اين بيت نيز در ادامه ي دو بيت بالاست که به حاجب مي گويد: اگر حافظ در طول سال يک بار درِ اين خانه را بزند، در به روي او بازکن، زيرا او سال هاست مشتاق ديدار چهره ي زيباي ماست.
