- * غزل 93*
1- چه لُطف بود که ناگاه رَشحِۀ قَلَمَت
حُقوقِ خِدمتِ ما عَرضه کرد بر کَرَمَت
2- به نوکِ خامِه رَقَم کرده ای سلامِ مرا
که کارخانۀ دوران مَباد بی رقمت
3- نگویم از منِ بیدل به سَهو کردی یاد
که در حِسابِ خِرَد نیست سَهو بر قلمت
*دِلَم مُقیم دَرِ توست حُرمَتَش می دار
به شُکرِ آنکه خدا داشته است محترمت
مرا ذلیل مگردان ،به شُکرِ این توقیق
که داشت دولتِ سَرمَد، عزیز و محترمت
4- مرا ذلیل مگردان ،به شُکرِ این نعمت
که داشت دولتِ سَرمَد، عزیز و محترمت
5- بیا که با سَرِ زُلفت، قرار خواهم کرد
که گر سَرَم برود بر ندارم از قدمت
زحالِ ما دِلَت آگَه شود ولی وقتی
که لاله بردمد از خاکِ کُشتِگانِ غمت؟
6- زحالِ ما دِلَت آگَه شود مگر وقتی
که لاله بردمد از خاکِ کُشتِگانِ غمت؟
*تو را زِ حالِ دِلِ خستگان چه غم که مُدام
زلال خضر ببخشند چون زِ جامِ جَمَت
*تو را زِ حالِ دِلِ خستگان چه غم که مُدام
همی دهند شرابِ خَضِر زِ جامِ جَمَت
*صبا زِ زُلف تو با هر گُلی حدیثی راند
رقیب کی رَهِ غماز داد در حَرَمَت
7- روانِ تشنۀ ما را به جُرعه ای دریاب
چو میدهند زُلالِ خضِر زجامِ جمت
8- همیشه وقتِ تو ،ای عیسیِ صَبا خوش باد
که جانِ حافظِ دلخسته زنده شد به دَمَت
*****************************
وزن غزل :مفاعلن فعلاتن مفاعلن فعلن(بحر مجتث مثمن مخبون محذوف)
1- چه لُطف بود که ناگاه رَشحِۀ قَلَمَت
حُقوقِ خِدمتِ ما عَرضه کرد بر کَرَمَت
موضوع بیت: عنایت(مورد عنایت قرار گرفتن عاشق از طرف معشوق)
مضمون بیت: شادي از توجّه معشوق يا ممدوح
معنی واژگان:لطف: مهرباني/ رشحه: تراوش/ عرضه کرد: نشان داد/ کرم: بزرگواري، بخشش.
آرایه ها:تناسب درلطف و کرم و خدمت
واج آرایی: تکرار حروف«ق»و«م»وآوای«h»و«t»
معنی بیت: مهربانی بسیار بزرگی بود که ناگهان تراوش خامۀ تو حق چاکری دیرینة مرا پیشگاه کرم و رادی تو بیان کرد و عرضه داشت .
…………………………………….
2- به نوکِ خامِه رَقَم کرده ای سلامِ مرا
که کارخانۀ دوران مَباد بی رقمت
موضوع بیت: عنایت(مورد عنایت قرار گرفتن عاشق از طرف معشوق)-دعا(دعا در حق معشوق)
مضمون بیت: شادي از سلام رساندن ممدوح يا معشوق
معنی واژگان:خامه: قلم/ رقم کرده اي: نوشته اي/ سلام مرا: سلام بر من را/ کارخانه ي دوران: دنيا/ رقم: فرمان، حکم
آرایه ها: تناسب در نوک و خامه و رقم کردن /ایهام جناس در خامه و کارخانه / کارخانة دوران: تشبیه صریح
واج آرایی: تکرار حرف «م»و«د»و«ک»و«ب»و«ن»
معنی بیت: با سر قلم به من درود و سلام نوشتی ،امید است که کارگاه روزگار هیچگاه بی اسم و رسم تو نباشد.
………………………………..
3- نگویم از منِ بیدل به سَهو کردی یاد
که در حِسابِ خِرَد نیست سَهو بر قلمت
موضوع بیت: خداوند و علم و حکمت او(در او نسیان راه ندارد)
مضمون بیت: عدم احتمال سهو بر قلم ممدوح يا معشوق
معنی واژگان:بيدل: در اينجا آزرده و دلتنگ/ سهو: اشتباه/ در حساب خرد: از نظر عقل.
قواعد: بیدل:صفت من.
آرایه ها:تناسب درحساب و خرد /تکرار ملیح سهو/ایهام تضاد در سهو و حساب /تناسب درحساب و قلم
واج آرایی: تکرار حرف «ب»و«د»و«س»و«ی»و«م»وآوای«h»
معنی بیت: خواجه نوشتن نامه را به خود بي سابقه مي داند و مي فرمايد: نمي گويم که از روي سهو و اشتباه از من عاشق و بي دل ياد کرده اي؛ زيرا آنچه را که بر قلم تو مي رود، به دور از هرگونه خطا و سهوي است.
محصول بيت ـ من نمى‌گويم كه مرا به سهو ياد كردى، يعنى از من بى‌دل كه ياد كرده‌اى قصدى نداشتى، و بلكه سهوآ اين نامه را نوشتى، زيرا در حساب عقل سهو نيست بر قلمت، يعنى بر قلمت سهو جارى نمى‌شود، يا خود قلم تو خطا نمى‌كند. حاصل اين‌كه از قلمت سهو صادر نمى‌شود.
……………………………………..
4- مرا ذلیل مگردان ،به شُکرِ این نعمت
که داشت دولتِ سَرمَد، عزیز و محترمت
موضوع بیت: عنایت(تمنای عنایت از اولیای الهی )
مضمون بیت: تقاضاي احترام از سوي معشوق يا ممدوح
معنی واژگان:ذليل: خوار و خفيف/ دولت سرمد: خوشبختي و اقبال جاودانه/ عزيز: با عزّت/ محترم: با احترام، با حرمت
قواعد: سرمد: صفت دولت.
آرایه ها: تضاد در ذليل با عزيز و محترم /تناسب در دولت و عزیز و محترم و ذلیل /تناسب در نعمت با عزیز و محترم/ترادف ملیح در عزیزومحترم
واج آرایی:تکرار حروف«ر»و«د»و«م»و«ت»
معنی بیت: سپاس این موهبت را که اقبال جاوید تورا گرامی داشت ،مرا خوار مدار.
………………………………………
5- بیا که با سَرِ زُلفت، قرار خواهم کرد
که گر سَرَم برود بر ندارم از قدمت
موضوع بیت: استقامت(استقامت در راه عشق)-تواضع و فروتنی
مضمون بیت: سر عاشق و قدم معشوق
معنی واژگان:قرار خواهم کرد: قرار خواهم گذاشت. قدم: پا / اشاره اي در مورد درازي زلف معشوق که به پاي او مي رسد
آرایه ها: جناس در سر وسر / تضاد در سر و قدم /تناسب در زلف و قرار
واج آرایی: تکرار حروف «ب» و «ر»و«م»
معنی بیت: بازگرد که با سر گیسوی تو پیمان می بندم که اگر سر من دراین عشق به باد فنا رود ،از قدمت برنخواهم گرفت.
…………………………….
6- زحالِ ما دِلَت آگَه شود مگر وقتی
که لاله بردمد از خاکِ کُشتِگانِ غمت؟
موضوع بیت: عشق(شهیدعشق)-عشق مجازی (معشوق ناآگاه از حال عاشق)
مضمون بیت: معشوق و آگاهي از حال عاشقان
معنی واژگان:مگر: مثل اين که/ بردمد: سبز شود، درآيد/ کشتگان غمت: کساني که از غم عشق تو کشته شده اند.
آرایه ها: تناسب در لاله و خاک و دميدن/ تناسب در دل و آگاهی
واج آرایی: تکرار حروف «ک» و «گ»و«ل»و«ت»و«م»
معنی بیت: استفهام مجازاً مفید معنی نفی است یعنی جز آن هنگام که عاشقان تو در خاک خفته و لاله از گورشان روئیده باشد ،از حالشان نمی پرسی.
………………………………….
7- روانِ تشنۀ ما را به جُرعه ای دریاب
چو میدهند زُلالِ خضِر زجامِ جمت
موضوع بیت: عنایت (تمنای عنایت از محبوب)
مضمون بیت: طلب جرعه اي از شراب عشق
معنی واژگان:درياب: به فرياد رس/ زلال خضر: آب زندگي، مقصود شراب است/ جام جم: جام جهان نماي جمشيد، مقصود جام شراب است
آرایه ها: تناسب در تشنه و جرعه و روان و زلال و جام / نوعی جناس در جام و جم / استعمال روان در مجاورت تشنه قابل توجه است همچنين درياب که با دريا آغاز مي شود
واج آرایی: تکرار «ر» و «ج»و«م»وآوای«z»
معنی بیت: اکنون که در ساغر جمشید به تو آب حیات ابدی که خضر پیامبر نوشیده است ،می دهند جان تشنگان عشق را نیز با یک جرعه از هلاک برهان.
……………………………….
8- همیشه وقتِ تو ،ای عیسیِ صَبا خوش باد
که جانِ حافظِ دلخسته زنده شد به دَمَت
موضوع بیت:دعا(دعا در حق معشوق)عشق(معشوق و دم عیسایی او)
مضمون بیت: حافظ و باد صبا
معنی واژگان:.دلخسته: اندوهگين، غمناک/ دم: نفس/ عیسی صبا:باد بهاری که مانند حضرت عیسی دمی جان بخش دارد
قواعد: عيسي صبا: اضافه ي تشبيهي است يعني باد صبا به عيسي تشبيه شده است
آرایه ها: تناسب در عيسي و زنده شدن و دم و جان و دلخسته /تناسب در صبا و باد و خوش/ عیسی صبا: تشبیه صریح/تضاد در دم با همیشه /تناسب در دم و وقت و همیشه
واج آرایی:تکرار آوای «s» و حرف«د»و«ب»و«ت»
معنی بیت: اي صبا که هم چون دم عيسي به جان حافظ دل سوخته و عاشق حيات تازه مي بخشي، پيوسته وقت و حالت خوش باد.
محصول بيت ـ اى صباى عیسی وش احوالت هميشه خوش باشد، زيرا جان حافظ دلخسته با نفس جان‌بخش و روح‌افزاى تو زنده شد، يعنى از قبل كوى جانان وزيدنت به جان حافظ مسكين حيات بخشيد.
