- *غزل 84*
1- ساقـی بـیار بـاده کـه مـاهِ صِیام رفت
دَردِه قَدَح که موسِمِ ناموس و نام رفت
2- وَقـتِ عـزیـز رفـت، بـیا تـا قَضـا کنـیم
عُمری که بی حُضورِ صُراحیّ و جام رفت
3- مستم کن آن چُنان که ندانم ز بیخودی
در عـَـرصة خـیال کـه آمـد کــدام رفت
4- بـر بویِ آن که جُـرعة جامَـت به ما رسد
در مِصطَبِه دعایِ تو هر صبح و شام رفت
5- دل را که مُرده بود، حیاتی به جان رسـید
تا بـوئی از نـسیمِ مَی‌اش در مَـشام رفت
6- زاهد غُرور داشت، سلامت نبرد راه
رِنـد از رَهِ نـیاز به دارُالـسَّلام رفت
7- نَقدِ دلی که بود مرا صَرفِ باده شد
قَلبِ سیـاه بود، از آن در حَرام رفت
8- در تابِ توبه چند توان سوخت هَمچو عود
مَـی ده که عُمـر در سَرِ سودایِ خام رفت
دیگر مگو نصیحتِ حافظ که ره نیافت
گمگـشته‌ای که بادة نابَش به کام رفت
9- دیگر مکن نصیحتِ حافظ که ره نیافت
گمگـشته‌ای که بادة نابَش به کام رفت
*******************************
وزن غزل:مفعول فاعلات مفاعیل فاعلات(بحر مضارع مثمن اخرب مکفوف مقصور)
1- ساقـی بـیار بـاده کـه مـاهِ صِیام رفت
دَردِه قَدَح که موسِمِ ناموس و نام رفت
موضوع بیت: وصل و هجران(شادی وصل )
مضمون بیت: خوشحالي از رفتن ماه رمضان
معنی واژگان:باده: شراب/ صيام: روزه داري/ در ده: به گردش درآور/ قدح: پياله/ موسم: زمان، وقت/ناموس و نام: آبروداري، احتياط کاري، حفظ نام و شهرت و آبرو/ ماه رمضان ماه حفظ آبرو و گاهي رياکاري است
آرایه ها:تناسب و ایهام جناس در ناموس و نام /تناسب در ساقی و باده و قدح /ایهام جناس در بیار و باده /ایهام تضاد در باده و صیام /تضاد در بیار و رفت
واج آرایی: تکرار حرف «م»و«ب»و«د» و آوای«h»
معنی بیت: ای نوشگر (ساقی) شراب بده که ماه روزه سپری شد ، ساغر بر کفم نه که ایام شهرت به پارسائی و نامور شدن به تقوی از روی ریا گذشت.
…………………………………..
2- وَقـتِ عـزیـز رفـت، بـیا تـا قَضـا کنـیم
عُمری که بی حُضورِ صُراحیّ و جام رفت
موضوع بیت: غنیمت شمردن فرصت (جبران عمر رفته به نوشیدن بادۀ محبت است)
مضمون بیت: عمري که در حالت مستي نگذرد عمر نيست
معنی واژگان:وقت: زمان، عمر/ وقت عزيز مي تواند هم به معني ماه رمضان باشد و هم به معني فرصت عيش/ قضا کردن: جبران کردن با اشاره ي رندانه ي به قضا کردن اعمال واجب مذهبي که از شخص مکلّف فوت شده است/ بي حضور: بدون وجود/ صراحي: تنگ شراب، کوزه ي شراب
آرایه ها: تناسب در وقت و عمر و رفت / تناسب در صراحی و جام /تکرار ملیح رفت/ایهام جناس در وقت و رفت /ایهام در وقت عزیز
واج آرایی: تکرار آواي «z» و حرف«ح»و«ت»و«ر»
معنی بیت: ماه گرامی رمضان گذشت (بایهام عمر عزیز سپری شد) برخیز تا به تلافی روزگاری که بی وجود مینا و می گذشت باز باده بنوشیم.
………………………….
3- مستم کن آن چُنان که ندانم ز بیخودی
در عـَـرصة خـیال کـه آمـد کــدام رفت
موضوع بیت:مقام محو
مضمون بیت: مستي دلخواه حافظ
معنی واژگان:بيخودي: مستي/ عرصه: ميدان/ خيال: تصوّر، تخيّل.
آرایه ها: تناسب در مست و بيخود و ندانستن/تناسب در خیال با آمدن و رفتن /تناسب در عرصه و آمدن و رفتن /تضاد در آمد و رفت /ایهام جناس در که و کدام /جناس تام در که و که
واج آرایی: تکرار حروف «م» و «ن»و«ک»و«د»
معنی بیت: چنان مرا مست ساز که به علّت بی خبری و بی هوشی در عالم خیال و تصور هم آمدن کسی را از رفتن کس دیگر باز نشناسم.
…………………..
4- بـر بویِ آن که جُـرعة جامَـت به ما رسد
در مِصطَبِه دعایِ تو هر صبح و شام رفت
موضوع بیت: دعا(دعای دردمندان از سرنیاز است)
مضمون بیت: دعا به جان ساقي در آرزوي شراب
معنی واژگان:بوي: آرزو/ جرعه: يک بار نوشيدن، يک دهان/ مصطبه: سکويي که در ميخانه ها بوده است و باده خواران بر روي او مي نشسته اند و شراب مي خورده اند.
آرایه ها:تناسب در جرعه و جام و مصطبه/تناسب در دعا و صبح و شام /تناسب و تضاد در صبح و شام
واج آرایی: تکرار حروف«ب»و«م»و«د»و«ج» و آوای«h»
معنی بیت: به آرزوی آنکه یک آشام(جرعه ) از ساغر کرم تو نصیب ما شود ،هر بامداد و شبانگاه بر سکوی میخانه (تختگاه میکده) تو را دعا میکنم که به سلامت باز آئی،شیخ الرئیس قاجار گوید:
آسمان مستی ما دید و لِلأرضِ نصیب
گفت ته جرعه ای از کاسِ کرامم هوس است
………………………………..
5- دل را که مُرده بود، حیاتی به جان رسـید
تا بـوئی از نـسیمِ مَی‌اش در مَـشام رفت
موضوع بیت: بادۀ تجلی(زندگانی حقیقی در پناه بادۀ تجلی است)
مضمون بیت: شراب و بوي آن و زندگي دلِ مرده
معنی واژگان:حيات: زندگي/ نسيم: باد ملايم، بو/ مشام: قوّه ي بويايي (در عربي جمع است و در فارسي مفرد)
آرایه ها: تناسب در بو و نسيم و مشام /تناسب در حيات و جان/ تضاد در مرده و «حيات و جان»
واج آرایی: تکرار حرف «م»و«د»و«ش»و«ر»
معنی بیت: دل که از دستبرد غم پژمرده بود همین که بوی باده را از نسیم بهاری شنید گوئی جانی تازه یافت.
…………………………………….
6- زاهد غُرور داشت، سلامت نبرد راه
رِنـد از رَهِ نـیاز به دارُالـسَّلام رفت
موضوع بیت: زاهد مغرور و رند نیازمند در برابر هم)
مضمون بیت: (فرق زاهد و رند – اشاره به داستان عيسي و زاهد مغرور و گناهکار پشيمان – سعدي «بوستان»).
معنی واژگان:زاهد: کسي که ظاهراً به زهد و تقوي مي پردازد ولي به اين زهد و تقوي مي نازد/ غرور: خودپسندي/ سلامت نبرد راه: به رستگاري نرسيد/ رند: آن که ظاهراً گناهکار و باطناً مرد خداست و از عمر خود در راه رسيدن به حق کاملاً استفاده مي کند/ نياز: اظهار احتياج به درگاه خدا/دارالسّلام: بهشت
آرایه ها: تضاد در زاهد و رند /تضاد د ر غرور و نياز/ تناسب در سلامت و دارالسّلام /تناسب لفظی و معنوی در راه و ره
واج آرایی: تکرار حرف «ر»و«ت»و«ز»و«ه»
معنی بیت: پارسا به فریب زهد ریائی راه زندگی را بی گزند و خطر به پایان نرساند و به دوزخ رفت ولی قلندر وارسته با اخلاص و نیاز به بهشت جاوید راه یافت.
…………………………………….
7- نَقدِ دلی که بود مرا صَرفِ باده شد
قَلبِ سیـاه بود، از آن در حَرام رفت
موضوع بیت: رندی(رندی و ظاهری نا به سامان و دلی به سامان)
مضمون بیت: دل دادن به مستي و شراب
معنی واژگان: صرف شد: خرج شد/ قلب: هم به معني دل و هم پول تقلّبي / سياه: هم مربوط به پول تقلّبي است که سياه است و هم مربوط به قلب به معني دل / در حرام رفت: در راه حرام صرف شد/ نقد دل: نقدینۀ دل
آرایه ها: نقد: پول، تشبيه دل به پول/ تناسب در نقد و صرف و قلب و سياه /تناسب در باده و حرام /تناسب در شد و رفت/ نوعی تضاد در قلب و نقد /تناسب در قلب سیاه با حرام / نقد دل: تشبیه صریح/ایهام در قلب
واج آرایی: تکرار حرف «ب»و«د»وآوای«h»
معنی بیت: نقدینه یا سرمایة دلی که داشتم در خرید باده پرداختم،آری زر ناسره ای بود که در کار ناروای باده گساری صرف شد.
……………………………………
8- در تابِ توبه چند توان سوخت هَمچو عود
مَـی ده که عُمـر در سَرِ سودایِ خام رفت
موضوع بیت: توبه(توبۀ حقیقی و عارفانه )
مضمون بیت: از توبه ي شراب توبه
معنی واژگان:تاب: تابش و حرارت آتش/ عود: نام چوب معطري است که آن را در آتش مي ريزند و سوختن آن باعث معطر شدن فضا مي شود/ در سر: در راه/ سودا: فکر باطل، خيال ناروا/ خام: ناپخته و ناروا/ توبه تعبير به سوداي خام شده است
آرایه ها: تناسب درتاب و سوختن و عود و خام / نوعی تضاد در سوخت و خام /ایهام جناس در تاب و توبه /ایهام جناس در تاب و توان/ترادف در تاب و توان / بایهام مقصود از سودای خام همان توبه است.
واج آرایی: تکرار حروف «ت» و «د»و«ع»و«ب»و«س»
معنی بیت: تا کی مانند عود در گرمای آتش توبه می توان گداخت باده بیار و بده که زندگانی در اندیشۀ خیال باطل گذشت، در این جا بایهام مقصود از سودای خام همان توبه است.
………………………………………
9- دیگر مکن نصیحتِ حافظ که ره نیافت
گمگـشته‌ای که بادة نابَش به کام رفت
موضوع بیت: عشق(در عشق پندپذیری نیست)-ناصح مغرور و پند بیجا
مضمون بیت: کسي که شراب نوشيد ديگر نصيحت پذير نيست – مست و پندپذيري؟!
معنی واژگان:ره نيافت: راه خود را پيدا نمي کند/ گم گشته: گم شده/ باده ي ناب: شراب خالص/ کام: دهان
آرایه ها: تضاد درگم گشته و ره يافتن / کام ایهام از دو معناست هم دهان و هم بر وفق مراد
واج آرایی: تکرار «ن» و «ک» و «گ»
معنی بیت: از این پس به اندرز گوئی حافظ مپرداز که گمشدۀ کوی عشق که بادۀ خالص معرفت به مراد دل نوشید دیگر به عالم ماده روی نیاورد و بدین راه نپوید.
……………………………….
