*غزل 80*
1- عیبِ رندان مَکُن، ای زاهدِ پاکیزه سِرِشت
که گُناهِ دگران بـر تـو نَخواهَـنـد نوشت
2- من اگر نیکم و گر بد، تو برو خود را باش
هر کسی آن دَرَوَد عاقِبَـتِ کار که کِشت
3- همه کس طـالبِ یارنـد چه هُشیار و چه مست
همه جا خانة عِشق است چه مَسجِد چه کِنِشت
4- سرِ تسلیـمِ من و خِـشـتِ دَرِ مـیـکـده‌ها
مُدَّعی گر نکند فهمِ سخن، گو سَر و خِشت
نـاامـیـدم مـکـن ازسـابِـقـة لـُـطـفِ ازل
تو چه دانی که پسِ پرده که خوب است و که زشت؟
5- نـاامـیـدم مـکـن ازسـابِـقـة لـُـطـفِ ازل
تو پسِ پرده چه دانی که که خوب است و که زشت؟
نه من از خلوت تقوا به درافتادم و بس
پدرم نیز بهشـتِ اَبَد از دست بهشت
6-نه من از پردة تقوا به درافتادم و بس
پدرم نیز بهشـتِ اَبَد از دست بهشت
*گر نهادت همه این است،زَهی نیک نهاد
وَر سِرِشتت همه این است ، زَهی خوب سرشت
*بر عمل تکیه مکن هیچ،که در روز ازل
تو چه دانی قلم صُنع به نامت چه نوشت
7- حافظا روزِ اَجَل، گـر به کـف آری جامـی
یک سَر از کویِ خرابات بَرَندَت به بهشت
*******************************
وزن غزل:فاعلاتن فعلاتن فعلاتن فعلات(بحر رمل مثمن مخبون مقصور)
1- عیبِ رندان مَکُن، ای زاهدِ پاکیزه سِرِشت
که گُناهِ دگران بـر تـو نَخواهَـنـد نوشت
موضوع بیت: دنیاو آخرت «درآخرت بار گناه کسی را بر دیگری نمی نهند»
مضمون بیت: زاهدان و رندان
معنی واژگان:عيب کردن: ايراد گرفتن، عيبجويي کردن/ پاکيزه سرشت: پاک نهاد، خوش طينت (که البته با طنز و گوشه و کنايه است، چون زاهد در نظر حافظ رياکار و متظاهر است و برعکس رند، ظاهري نيک و باطني بد دارد)/ مصراع دوم اين بيت اشاره است به آيه ي 146 از سوره ي انعام: وَلا تَزِرُ وازِرَةً وِزرَ اُخري
آرایه ها: تضاد در رند و زاهد /ایهام تضاد در پاکیزه سرشت با گناه / تناسب در گناه و نوشتن / تناسب در زاهد و عیب / تلمیحی دارد به آیۀ 18 سورۀ فاطر(35)وَلاتَزِر وازِرَهٌ وِزرَ اُخری(نفس گناهکاری بار گناه دیگری را به دوش نکشد)/
واج آرایی: تکرار حروف «ک» و «گ» و «د»و«ن»
معنی بیت: ای پارسای نیک نهاد، به عیب جویی قلندران وارسته مپرداز که گناه کسان دیگر در نامۀ کردار تو نوشته نمی شود؛ در ضمن تلمیحی دارد به آیۀ 18 سورۀ فاطر(35)وَلاتَزِر وازِرَهٌ وِزرَ اُخری(نفس گناهکاری بار گناه دیگری را به دوش نکشد)
…………………
2- من اگر نیکم و گر بد، تو برو خود را باش
هر کسی آن دَرَوَد عاقِبَـتِ کار که کِشت
موضوع بیت: اخلاص(خلوص عمل سبب حسن عاقبت می شود)
مضمون بیت: هرکسي نتيجه ي کار خويش را مي بيند/ هرکس بايد به فکر عاقبت کار خويش باشد
معنی واژگان:تو خود را باش: تو به فکر خودت باش/ درود: درو کند.
قواعد: کار، بُنِ مضارع کشتن است.
آرایه ها: تضاد در نيک و بد / تناسب در درود و کار و کشت
واج آرایی: تکرار حروف «ب» و «ک» و «گ» و «ت» و «ن»
معنی بیت: خواجه در ادامه ي مضمون بيت قبل مي فرمايد: اي زاهد، من اگر خوب يا بدم، تو برو به فکر خودت باش و به عاقبت عمل خود بينديش، زيرا در روز قيامت، هرکس آن چيزي را برداشت مي کند که کاشته است.
محصول بيت ـ خطاب به زاهد مى‌فرمايد: من اگر نيكم ويا بدم، يعنى اگر صالحم و يا طالحم، از من چه مى‌خواهى، برو به كار خود، هر كسى آن درود عاقبت كار كه كشت، حاصل اين‌كه هر كسى جزاى اعمال خود را خواهد ديد. پس از صالح و طالح بودن ما به تو نه فايده مى‌رسد و نه ضرر.
……………………………….
3- همه کس طـالبِ یارنـد چه هُشیار و چه مست
همه جا خانة عِشق است چه مَسجِد چه کِنِشت
موضوع بیت: عشق(همه جای عالم برای عاشق پرازجلوۀ معشوق است
مضمون بیت: همه عاشق و وصل خواهند و همه جا جلوه ي معشوق پيداست.
معنی واژگان:طالب: خواهان/ کنشت: عبادتگاه يهوديان خصوصاً و عبادتگاه غير مسلمانان عموماً
قواعد: فعل جمع براي «همه کس» قابل توجه است.
آرایه ها: تضاد در هشيار و مست/تضاد در مسجد و کنشت / نوعی جناس در يار و هشيار/تکرار ملیح همه و چه
واج آرایی: تکرار حروف «چ» و «ج» و «هـ»وآوای «t»
معنی بیت: هرکس خواه فرزانه باشد خواه سرمست از بادۀ عشق محبوب یکتا را می جوید؛ سرای پرستش عاشقانه خداوند همه جاست خواه مسجد مسلمانان باشد یا معبدیهود.
…………………………
4- سرِ تسلیـمِ من و خِـشـتِ دَرِ مـیـکـده‌ها
مُدَّعی گر نکند فهمِ سخن، گو سَر و خِشت
موضوع بیت: مقام تسلیم و رضا(تسلیم در برابر اولیای الهی )-اخلاص(اخلاص و ادعا در برابر هم)
مضمون بیت: تسليم در برابر مرکز بي ريايي و صفا
معنی واژگان: مدّعي: طرف بحث و مجادله که ادّعاي بيهوده دارد/ نکند فهم: نفهمد/ سر و خشت: خشت و خاک بر سر او، بميرد/ «گو سرو خشت»: بايد بميرد
قواعد: سر تسليم: اضافه ي اقتراني است يعني سري که از روي انقياد و اطاعت و تسليم کاري کند/ و:دراینجا حرف اضافه است مفید معنی معادله و برابری
آرایه ها: نوعی جناس در «سر» و «خشت» و «سر و خشت» / خشت (در خشت در میکده ها) ایهام از ضرب المثل در خشت دیدن/ سر و خشت نیز ارسال مثل است و میان سر وخشت مراعات النظیر است/تکرارملیح خشت وسر
واج آرایی: تکرار حروف «م» و «س» و «گ»و«ن»و«د»
معنی بیت: من سربه تسلیم و ارادت برخشت در میخانة عشق می نهم مدعی نادان اگر معنی سخن را در نیابد قائل باش و معتقد شو که مغزش در عدم ادراک و دریافت با خشت یکسان و برابر است.
………………………………
5- نـاامـیـدم مـکـن ازسـابِـقـة لـُـطـفِ ازل
تو پسِ پرده چه دانی که که خوب است و که زشت؟
موضوع بیت: خداوند (رحمت خدا بر غضب او سبقت دارد)
مضمون بیت: اتّکا به لطف خدا
معنی واژگان:سابقه ي لطف ازل: اشاره است به حديث قدسي سبقت رحمتي غضبي (رحمت من بر غضب من سبقت دارد) بنابراين از روز ازل لطف و مهرباني خدا بر خشم و غضب من سبقت دارد) بنابراين از روز ازل لطف و مهرباني خدا بر خشم و غضب او سبقت و پيشي دارد/ پس پرده: مقصود پشت پرده ي محاسبات نيک و بد افراد است/ خوب: در زمان قديم کلمه ي «خوب» به معني زيبا بوده و در مقابل «زشت» قرار مي گرفته است.
آرایه ها:تناسب در سابقه ی لطف ازل و خوب است /تضاد در خوب و زشت / ایهام تضاد در لطف و ناامیدی
واج آرایی: تکرار حروف «ک» و «ت» و «پ» و «م» و «د»و«س»و«ن»وآوای «t»
معنی بیت: از لطف و مهر دیرینه و پیشینۀ خداوند مرا مأیوس مساز که تو از پس پرده آگاهی نداری و به راستی نمی دانی که نیکوکار کدامست و بدکار کیست ؛مقصود آنکه شاید به خلاف تصور تو من شایستۀ رحمت حق باشم چه خداوند فرموده است سَبَقَت رَحمَتی غَضَبی(مهر من برقهرمن پیشی گرفته است).
…………………………………….
6-نه من از پردة تقوا به درافتادم و بس
پدرم نیز بهشـتِ اَبَد از دست بهشت
موضوع بیت: عصمت(عصمت مخصوص افرادی معدود است.)
مضمون بیت: طغيان ميراثي
معنی واژگان:پرده ي تقوي: تقوي با نظر منفي بيان شده است يعني تقواي ظاهري و رياکارانه/ به در افتادم: اخراج شدم، رانده شدم/ بهشت ابد: خُلد، بهشت جاودان/ بهشت: بگذاشت/ از دست هشتن: از دست دادن/ اشاره است به رانده شدن حضرت آدم (ع) از بهشت و آيات متعددي که در قرآن در اين باره است مثل سوره ي بقره آيات 29 تا 35 و …
قواعد: پرده ي تقوي: اضافه ي تشبيهي است.بهشت ابد اضافه ی تخصیصی است.
آرایه ها: جناس تام در بهشت /نوعی جناس در پدر و بدر /تناسب در بهشت و تقوی / پرده ي تقوي: تقوي به پرده تشبيه شده است
واج آرایی: تکرار حرف «ب» و «د» و «ر» و «ت»
معنی بیت: تنها من نیستم که از سراپردۀ پرهیزگاری رانده شدم،حضرت آدم پدر من نیز بهشت جاودان را به فریب ابلیس فرو گذاشت و ترک گفت.
…………………………………………
7- حافظا روزِ اَجَل، گـر به کـف آری جامـی
یک سَر از کویِ خرابات بَرَندَت به بهشت
موضوع بیت: عشق(عاشق حسن عاقبت دارد.)
مضمون بیت: کوي خرابات و بهشت هر دو محلّ صفا و بيريايي
معنی واژگان:روز اجل: روز مرگ/ کوي خرابات: ميخانه/ يکسر: مستقيماً.
آرایه ها: ایهام تضاد در کوي خرابات / تناسب در کف و جام/تناسب در کوي و خرابات/تناسب در روز اجل با بهشت/تناسب در جام و خرابات
واج آرایی: تکرار حرف «ت» و «ک» و «ب» و «ر»
معنی بیت: ای حافظ، اگر روز پایان زندگی هم جامی از بادۀ معرفت بنوشی، از میخانۀ گیتی تو را بیدرنگ به بهشت جاودان رسانند.
*******************************
