- *غزل 73*
1- روشَن از پرتوِ رویت نَظَری نیست که نیست
مِنَّتِ خاکِ دَرَت بر بَصَری نیست که نیست
ناظرِ رویِ تو صاحِب نَظَرانند،ولی
سِرِّ گیسویِ تو در هیچ سَری نیست که نیست
2- ناظرِ رویِ تو صاحِب نَظَرانند،آری
سِرِّ گیسویِ تو در هیچ سَری نیست که نیست
3- اشکِ غَمّازِ من ار سُرخ بر آمد چه عَجَب
خَجِل از کردۀ خود پَرده دَری نیست که نیست
تا به دامَن نَنِشینَد زنسیمت گردی
سیل خیز از مُژه ام رهگذری نیست که نیست
4- تا به دامَن نَنِشینَد زنسیمش گردی
سیل خیز از نظرم رهگذری نیست که نیست
5- تا دَم از شام ِسَرِ زُلفِ تو هرجا نزنند
با صَبا ،گفت و شَنیدَم سَحَری نیست که نیست
من از این طالِعِ شوریده بِرَنجَم ور نه
بهره مند از سرِ کویت دگری نیست که نیست
6- من از این طالِعِ شوریده بِرَنجَم ور نی
بهره مند از سرِ کویت دگری نیست که نیست
7- از حَیایِ لبِ شیرین تو ای چَشمۀ نوش
غرقِ آب و عرق اکنون شَکَّری نیست که نیست
از خیالِ لبِ شیرین تو ای چَشمۀ نوش
غرقِ آب و عرق اکنون شَکَّری نیست که نیست
8- مَصلَحَت نیست که از پَرده بُرون افتد راز
ورنه در مجلسِ رندان خبری نیست که نیست
9-شیر در بادیۀ عشقِ تو روباه شود
آه از این راه که در وِی خطری نیست که نیست
10- آبِ چَشمم که بر او مِنَّتِ خاکِ درِ توست
زیرِ صد منّتِ او خاکِ دَری نیست که نیست
از وجود این قَدَرَم نام و نشان هست که هست
ورنه از ضعف در این جا اثری نیست که نیست
11- از وجودم قَدَری نام و نشان هست که هست
ورنه از ضعف در آنجا اثری نیست که نیست
به جُز این نکته که حافظ ز تو نا خُشنودست
در سرا پایِ وجودت هُنَری نیست که نیست
12- غیر از این نکته که حافظ ز تو نا خشنودست
در سرا پایِ وجودت هُنَری نیست که نیست
*******************************
وزن غزل: فاعلاتن فعلاتن فعلاتن فعلات(بحر رمل مثمن مخبون مقصور)
1- روشَن از پرتوِ رویت نَظَری نیست که نیست
مِنَّتِ خاکِ دَرَت بر بَصَری نیست که نیست
موضوع بیت: خداوند نور آسمان و زمین است- عشق (همه جای عالم برای عاشق پر از جلوة معشوق است)
مضمون بیت: معشوق حقيقي و روشني چشم عاشقان
معنی واژگان:پرتو: جلوه ي نور، روشنايي/ نظر: نگاه/ بصر: چشم.
آرایه ها: تناسب در روشن و پرتو /تناسب در نظر و بصر /تناسب در روشن و نظر و بصر /تضاد مفهومی در خاک در و بصر
واج آرایی: تکرار حرف «ر»و«ت»و«ن»
معنی بیت: هر چشمی از فروغ چهرۀ تو نورانی است و سپاس غبار روشنی بخش درگاه تو بر هر دیده ای باشد.
………………………
2- ناظرِ رویِ تو صاحِب نَظَرانند،آری
سِرِّ گیسویِ تو در هیچ سَری نیست که نیست
موضوع بیت: خداوند نور آسمان و زمین است- عشق (همه جای عالم برای عاشق پر از جلوة معشوق است)
مضمون بیت: روي معشوق و عارفان و گيسوي معشوق و همه ي جهانيان
معنی واژگان:صاحب نظران: عارفان، رسيدگان به حقيقت معشوق ازلي، شناسندگان حقيقت، (اين دسته از مردمان به تو رسيده اند و شاهدِ تو هستند)/ ناظر: نگرنده، مسحور/ سرّ: راز/ گيسو: نشان دهنده ي عالم کثرت است (و همه ي مردم مشاهد اين عالم هستند که جلوه گاه معشوق است و اگر توفيق با آنها رفيق گردد به عالم وحدت مي رسند و از ناظران روي تو مي شوند)
آرایه ها: نوعی جناس در ناظر و نظر/ نوعی جناس در سرّ و سر/تناسب و تضاد مفهومی در روي و گيسو
واج آرایی: تکرار حروف «ر» و «ت»و«ن»و آوای«š»
معنی بیت: صاحب دلان چشم بر جمال تو دوخته اند،آری راز نهان دلبستگی به زلف تو در هر سری هست.
………………………..
3- اشکِ غَمّازِ من ار سُرخ بر آمد چه عَجَب
خَجِل از کردۀ خود پَرده دَری نیست که نیست
موضوع بیت:تواضع و فروتنی (عاشقی و رسوایی و سپس شرمساری)
مضمون بیت: اشک عاشق و پرده دري او
معنی واژگان:غمّاز: سخن چين، پرده در، افشا کننده ي راز/ برآمد: از چشمم به در آمد/ پرده در: افشاکننده ي راز/ (مختصر تفسیر بیت:گريه ي عاشق رازش را آشکا مي کند و اشک افشاکننده ي راز عاشق است و اگر سرخ و خونين شد عجيب نيست زيرا هر افشاکننده ي رازي از کار خود شرمنده مي شود و سرخ رو مي شود)
قواعد: غمّاز: صیغۀ مبالغه از غمز.
آرایه ها: ترادف در غمّاز و پرده در / تناسب در غماز و سرخ و خجل و پرده در /تناسب در اشک و سرخ
واج آرایی: تکرار حرف «ر»و«م»و«د»
معنی بیت: اگر سرشک پرده در من خونین شد شگفت نیست،چه هر که راز عاشق را فاش کند از کردار نا پسند خود شرمسار خواهد گشت.
……………………………….
4- تا به دامَن نَنِشینَد زنسیمش گردی
سیل خیز از نظرم رهگذری نیست که نیست
موضوع بیت: گریۀ سحری (گریة عاشق)
مضمون بیت: اشک عاشق و گرد رهگذر بر دامن معشوق
معنی واژگان:تا: براي اين که/ نسيم: باد ملايم/ سيل خيز: پر از سيل، سيلابي/ نظر: چشم/ رهگذر: محل عبور، کوچه
آرایه ها: تناسب در نسيم و گرد و دامن / تضاد در گرد و سيل / تناسب در دامن و نشستن و گرد و رهگذر /تناسب در گرد و رهگذر و نسیم /تناسب در رهگذر و سیل خیز
واج آرایی: تکرار حروف «ن» و «م»و«س»وآوای«z»
معنی بیت: تا غباری از جنبش نسیم بر دامن یار ننشیند ،در هر گذرگاهی از اشک دیده ام سیلی روان است. حافظ در غزلی دیگر فرماید:
تا بر دلش از غصه غباری ننشیند
ای سیل سرشک از عقب نامه روان باش
………………………………..
5- تا دَم از شام ِسَرِ زُلفِ تو هرجا نزنند
با صَبا ،گفت و شَنیدَم سَحَری نیست که نیست
موضوع بیت: غیرت(غیرت عاشقی مجال وصف زلف یار را به کسی نمی دهد)
مضمون بیت: زلف معشوق و باد صبا و حسادت عاشق
معنی واژگان:دم زدن: سخن گفتن/ شام: اشاره به سياهي زلف دارد صبا: بادي که از طرف شمال يا مشرق مي وزد و پيام آور معشوق به عاشق است / گفت و شنيد: در اينجا بحث و مجالده معني مي دهد
آرایه ها: تناسب در کلمه ي دم با صبا / تضاد در شام و سحر / تناسب ميان صبا و سحر(صبا: باد سحري هم نام دارد )/تناسب در شام و زلف و سحر/تناسب در شام تا سحر با درازی زلف /تناسب در گفت و شنید
واج آرایی: تکرار حرف «م» و«ن» و آواي «s» و «z»
معنی بیت: برای آنکه از شب گیسوی مشکین تو در هر انجمن سخنی نرود،هر بامداد پگاه با نسیم صبا که پیک عاشقان است عتاب و خطاب بسیار میکنم تا بوی زلف تو را به هر محفل نپراکند.
……………………………………
6- من از این طالِعِ شوریده بِرَنجَم ور نی
بهره مند از سرِ کویت دگری نیست که نیست
موضوع بیت: وصل و هجران (وصال یابی عاشق)
مضمون بیت: عاشق پريشان و دور از معشوق
معنی واژگان:طالع: بخت، ستاره ي بخت/ شوريده: پريشان/ به رنجم: در رنج هستم.
آرایه ها:تناسب در رنج و بهره
واج آرایی:تکرار حرف«ی»و«ن»و«ر»وآوای«t»
معنی بیت: من از بخت بد خويش در رنجم که به فراق تو مبتلا شدم، وگرنه هيچ کس از وصال و لطف تو اي معشوق، بي نصيب نيست و همه برخوردار از کوي تواند.
بختِ حافظ گر از اين گونه مدد خواهد کرد
زلفِ معشوقه به دستِ دگران خواهد بود
(غزل 7 / 205)
محصول بيت ـ من از طالع شوريده خود در رنجم و يا مى‌رنجم. والا كسى نيست كه از سر كوى تو بهره‌مند نگردد، يعنى همه از محله و كوى و تو محظوظ مى‌شوند و به‌جز من كه از طالع بد خود در زحمتم.
…………………………………
7- از حَیایِ لبِ شیرین تو ای چَشمۀ نوش
غرقِ آب و عرق اکنون شَکَّری نیست که نیست
موضوع بیت: تجلّی (تجلّی جمالی معشوق ازلی سبب شرمندگی معشوقان مجازی می شود)
مضمون بیت: لب معشوق و شيريني آن
معنی واژگان:حيا: شرم، اشاره است به حياي شيرين از خسرو در وقتي که در چشمه بود و خسرو را بر سر چشمه ديد و اشاره است به حياي خسرو در وقتي که شيرين را در اين حالت ناراحت ديد/ لب شيرين: شيرين صفت لب است امّا اشاره اي دارد به شيرين معشوق خسرو/ چشمه ي نوش: ضمن اشاره به آب تني شيرين در چشمه، اشاره اي هم دارد به اين که نظامي در مثنوي خسرو و شيرين به شيرين لقب چشمه ي نوش داده است و اکنون حافظ به معشوق خود لقب چشمه ي نوش: سرچشمه ي شيريني مي دهد/ غرق آب و عرق: کنايه از شرمندگي زياد است و باز هم اشاره به چشمه اي که شيرين در آن آب تني مي کرد و حياي او/ شکر: به معني معمول خود يعني مظهر شيريني و با اشاره به «شکر» معشوق و زوجه ي اصفهاني خسرو و به اصطلاح رقيب شيرين.
آرایه ها: تناسب در حيا و شيرين و چشمه ي نوش و آب و عرق و شکر / نوعی جناس در غرق و عرق /تناسب در شیرین و نوش و شکر /تناسب در لب شیرین و چشمۀ نوش /تناسب در غرق آب و عرق با حیا/ چشمۀ نوش: به استعاره مقصود لب یار.
واج آرایی: تکرار حرف «ش»و «ک» و«ر»و «ن»وآوای«gh»
معنی بیت: ای چشمۀ آب زندگی شهد و شکر از شرم آنکه با وجود لب نوشین تو بر خود نام شیرین نهاده اند، غرقۀ آب شرم و عرق خجلت گشتند.
……………………..
8- مَصلَحَت نیست که از پَرده بُرون افتد راز
ورنه در مجلسِ رندان خبری نیست که نیست
موضوع بیت: کتمان سِر
مضمون بیت: راز پوشيدن/ رندانِ آگاه
معنی واژگان: مصلحت: صلاح، درستيِ کار/ از پرده برون افتادن: آشکار شدن/ رندان: کساني که ظاهر ناصالح و باطني مرتبط با خدا دارند و از عمر خويش کمال استفاده را در راه رسيده به حق مي کنند
آرایه ها: تناسب در راز و خبر و از پرده برون افتادن / تناسب در مجلس و خبر و پرده
واج آرایی: تکرار حرف «ر» و«ت»و«ن»و آوای«ž»و«š»
معنی بیت: آشکار شدن اسرار به خیر و صلاح نیست وگر نه محفل رندان از هر چه روی دهد با خبرند.
……………………………….
9-شیر در بادیۀ عشقِ تو روباه شود
آه از این راه که در وِی خطری نیست که نیست
موضوع بیت: عشق (راه عشق و خطرات آن)
مضمون بیت: راه عشق و خطرات آن
معنی واژگان:شير: مظهر شجاعت/ باديه: بيابان، صحرا/ روباه: مظهر ناتواني و ضعف
آرایه ها: تناسب درباديه و راه و خطر /تضاد و تناسب در شير و روباه /تناسب در شیر و بادیه /ایهام جناس در بادیه و روباه / نوعی جناس در روباه و آه
واج آرایی: تکرار حروف «ر» و «ي»و«ش»وآوای«t»
معنی بیت: در صحرای بی زنهار عشق تو شیر قوی پنجه چون روباه ناتوان گردد، دردا از این طریق هولناک که هر خطری که گمان بری در آن هست.
………………………………………….
10- آبِ چَشمم که بر او مِنَّتِ خاکِ درِ توست
زیرِ صد منّتِ او خاکِ دَری نیست که نیست
موضوع بیت: گریۀ سحری ( گریة عاشق سبب راهیابی به کوی معشوق است، همه چیز منّت دار اشک عاشق است.)
مضمون بیت: اشک عاشق و خاک درگاه معشوق
معنی واژگان:آبِ چشم: اشک.
آرایه ها: تناسب و تضاد در آب چشم و خاک /تضاد در آب و خاک /تکرار ملیح خاک در و منت
واج آرایی: تکرار حروف «ر» و«ت»و«م»و«ن»وآوای«š»
معنی بیت: اشک من که سپاسگذار سرمۀ غبار آستان توست ،بر خاک هر درگاهی که باشد، منّت فیض رسانی دارد.
………………………………………..
11- از وجودم قَدَری نام و نشان هست که هست
ورنه از ضعف در آنجا اثری نیست که نیست
موضوع بیت: مقام فنا (مقام فنای فعل)- توحید افعالی
مضمون بیت: هستي عاشق و محو او
معنی واژگان:قدري: مقداري، تا اندازه اي
آرایه ها: ترادف در نشان و اثر / تناسب در وجود و نشان و هست و اثر /تناسب در وجود و ضعف /تضاد در هست و نیست /تکرار ملیح هست و نیست
واج آرایی: تکرار حروف «ن» و «ت» و «د» و «ر»
معنی بیت: از شخص من اندک اسم و رسمی بر جای مانده است که بر زنده بودن دلالت دارد وگر نه هر نشانی که از ناتوانی و شکستگی بجویی در پیکر من هست.
………………………………..
12- غیر از این نکته که حافظ ز تو نا خشنودست
در سرا پایِ وجودت هُنَری نیست که نیست
موضوع بیت: اولیای الهی ( محبوب ازلی دارای تمام کمالات )
مضمون بیت: معشوق هنرمند – عاشق ناخشنود
معنی واژگان:نکته: مطلب، لطيفه/ ناخشنود: ناراضي، ناخرسند/ سراپاي وجودت: همه ي هستي تو.
آرایه ها:تضاد و تناسب در سر وپا /ایهام جناس در نکته و که /تناسب در نکته و هنر
واج آرایی:تکرار حرف«ک»و«ن»و«ت»وآوای«z»
معنی بیت: جز این مسأ له که حافظ از تو گله مند است در سرتا سر وجود تو هر کمالی که در جهان باشد توان یافت.
…………………………………………………
