- *غزل 65*
1-خوشتر ز عِیش و صُحبَتِ و باغ و بهار چیست ؟
سـاقـی کجاسـت گـو سَـبَـبِ انتظار چیست؟
2-هر وَقتِ خوش که دَست دَهَد مُغتَنَم شُمار
کـس را وُقوف نیست که انجامِ کار چیست ؟
3- پیـوندِ عُمر بسته به موییست هوش دار
غَمخوارِ خویش باش غمِ روزگـار چیست؟
4-مَـعـنـیِ آبِ زِنـدگـی و روضـۀ اِرَم
جُز طرفِ جویبار و مَیِ خـوشگُوار چیست؟
5-مَستور و مَست هر دو چو از یک قبیله‌اند
ما دل به عِشـوۀ که دهیم اختیـار چیست؟
6-راز درونِ پَرده چه داند فلک؟ خَموش
ای مُدَّعی نِــزاعِ تو با پَـرده دار چیست؟
سَهو و خَطای بنده گَرَش هست اعتبار
معنـیِ عَفـو و رحمـتِ آمُـرزگار چیست؟
7-سَهو و خَطای بنده گَرَش اعتبار نیست
معنـیِ عَفـو و رحمـتِ آمُـرزگار چیست؟
سَهو و خَطای بنده گَرَش نیست اعتبار
معنـیِ لطف و رحمـتِ آمُـرزگار چیست؟
8-زاهد شَراب کوثر و حافظ پیاله خواست
تا در مـیانه خـواستـۀ کـَردگار چیست؟
*************
وزن غزل: مفعول فاعلات مفاعیل فاعلات (بحر مضارع مثمن اخرب مکفوف مقصور)
1-خوشتر ز عِیش و صُحبَتِ و باغ و بهار چیست ؟
سـاقـی کجاسـت گـو سَـبَـبِ انتظار چیست؟
موضوع بیت: فراهم آمدن شرایط وصل
مضمون بیت: ساقي کامل کننده ي عيش است
معنی واژگان:عيش: در اصل به معني زندگي است امّا در اين بيت به معني امروزي است يعني شادي و نشاط/ صحبت: همنشيني با ياران موافق.
آرایه ها: تناسب در عيش و صحبت و باغ و بهار و ساقي
واج آرایی:تکرار آواي «s» و حرف«ش» و «ب»و«ت»
معنی بیت: وقت بهار است و باغ پر از گل هاي زيبا و دوستان سرگرم عيش و عشرت اند. خوش تر از شادي و مستي و هم نشيني با زيبارويان چه چيزي وجود دارد؟ ساقي کجاست؟ به او بگوييد جام مي را به گردش درآورد و به ما باده بنوشاند که ديگر تعلّل جايز نيست.
محصول بيت ـ در فصل بهار چيست بهتر از عيش و خوشى و مصاحبت در باغى؟ ساقى كجاست؟ بگو سبب انتظار چيست؟ يعنى در چنين موسمى كه زمان عيش و عشرت است سبب تأخير چيست.
……………………….
2-هر وَقتِ خوش که دَست دَهَد مُغتَنَم شُمار
کـس را وُقوف نیست که انجامِ کار چیست ؟
موضوع بیت: غنیمت شمردن فرصت
مضمون بیت: دم غنيمت دانستن، صوفي ابن الوقت باشد اي رفيق
معنی واژگان:دست دادن: حاصل شدن/ مغتنم شمردن: غنيمت دانستن/ وقوف: آگاهي.
آرایه ها: ایهام جناس در وقت و وقوف
واج آرایی: تکرار آواي «gh»وحروف«س»و«ت»
معنی بیت: هر فرصت مناسبي که به دست آيد، نهايت استفاده را بکن و آن را غنيمت بدان؛ زيرا هيچ کس از عاقبت کار و آنچه براي او مقدّر است، آگاه نيست.
محصول بيت – هر فرصت خوبى كه دست مى‌دهد آن را غنيمت بدان، زيرا كسى آگه نيست كه آخر و عاقبت كار چيست، يعنى هر زمان هر ساعتى كه با ذوق و صفا مى‌گذرد، آن را از جانب خدا يك نعمت بدان و مغتنم شمار يعنى به فكر فردا مباش، زيرا كسى عاقبت كار را يعنى از اين‌كه فردا چه خواهد شد واقف نيست و نمى‌داند چه پيش مى‌آيد و چگونه خواهد گذشت.
……………………….
3- پیـوندِ عُمر بسته به موییست هوش دار
غَمخوارِ خویش باش غمِ روزگـار چیست؟
موضوع بیت: ناپایداری دنیا (قطع تعلق و به خود اندیشیدن)
مضمون بیت: غنيمت شمردن وقت
معنی واژگان:پيوند: وابستگي/ هوش دار: به هوش باش.
آرایه ها: تناسب در عمر و روزگار با هم /نوعی جناس در غم و غمخوار
واج آرایی: تکرار حرف «م»و«ش»و«ب»و«س»و«ر»
معنی بیت: آگاه باش که زندگانی به تار مویی آسان گسل بسته است و ثباتی ندارد، نگران حال خود باش و اندوه کم و بیش مخور.
………………………….
4-مَـعـنـیِ آبِ زِنـدگـی و روضـۀ اِرَم
جُز طرفِ جویبار و مَیِ خـوشگُوار چیست؟
موضوع بیت:اولیای الهی (بهشت نقد برای عارف در همین دنیا میسرمی شود)
مضمون بیت: بهشت در همين دنياست و آب زندگي مي خوشگوار است
معنی واژگان: آب زندگي: آب حيات، آبي که خوردن آن باعث دارا شدن عمر جاودان مي شود و گويند که اين آب در ظلمات است/ روضه: باغ/ ارم: باغي که شدّاد در يمن در صحراي جنوبي جزيرة العرب در معارضه با بهشت خداوند ساخت. امّا در اينجا روضه ي ارم همان بهشت واقعي است/ طرف: مخفّف طرف به معني کنار/ جويبار: در اصل ساحل جوي است امّا در معني جايي نيز به کار مي رود که چند جوي و نهر آب قرار دارد/ خوشگوار: خوش طعم و سبک
آرایه ها: تناسب در آب و روضه و جويبار /ایهام جناس در جویبار و خوشگوار
واج آرایی: تکرار حرف «ر»و«ی»و«ر»وآوای«ž»
معنی بیت: آب حيات و باغ بهشت غير از شراب گوارا و کنار جويبار چه معنايي مي تواند داشته باشد؟
محصول بيت ـ معنى آب حيات و باغ ارم غير از كنار چشمه و مى خوشگوار چيست، به طريق لف ونشر غيرمرتب، طرف جويبار از روضه ارم و مى خوشگوار از آب زندگى كنايه است يعنى جنتى كه مى‌گويند همان جويبار و آب حيوانى كه تعريف مى‌كنند جز مى خوشگوار نيست.
………………………
5-مَستور و مَست هر دو چو از یک قبیله‌اند
ما دل به عِشـوۀ که دهیم اختیـار چیست؟
موضوع بیت: خداوند و نشانه های او(همه چیز و همه کس از خداست و آیتی از خدا)-مستور و مست در برابر هم
مضمون بیت: جبر تشريعي و عدم اعتماد و رُعونت به خاطر اعمال نيک يا نوميدي از رحمت حق
معنی واژگان:مستور: پوشيده، شخص باتقوي و پرهيزگار/ مست: از خود بيخود و گناه آلود/ قبيله: طايفه، هر دو از يک قبيله اند، يعني هر دو محکوم حکم ازلي و سرنوشت هستند و از خود اختياري ندارند/ عشوه: فريب، از اين جهت که ظاهراً هر چه مي کنند خود مي کنند، در حالي که اين حکم ازلي و مقدّر پروردگار است/ اختيار چيست؟ سؤالي است که از آن معني منفي استنباط مي شود، يعني اختياري نيست
قواعد: مستور: اسم مفعول از ستر،صفت جانشین موصوف(زاهد)
آرایه ها: تضاد در مستور و مست / تضاد و تناسب در دو و يک
واج آرایی: تکرار حروف «م» و «ی» و «د»وآوای «اُ» در مصرع اول
معنی بیت: چون زاهد خلوت نشین و مست خرابات عشق در مقام یکتا بینی هردو از یک تبار و مانند یکدیگرند ما به کرشمه و ناز کدام یک دل بسپاریم، شیوة مختار کدامست؟
……………………..
6-راز درونِ پَرده چه داند فلک؟ خَموش
ای مُدَّعی نِــزاعِ تو با پَـرده دار چیست؟
موضوع بیت: خداوند و حکمت او(دانای به اسرار با حکم مشیّت نزاع ندارد)
مضمون بیت: فلک و بي تقصير بودن او
معنی واژگان:راز درون پرده: اسراري که پشت پرده ي سرنوشت جريان دارد/ فلک: آسمان، سپهر که معمولاً بلاها و بدبختي ها را به او نسبت مي دهند/ مدّعي: کسي که انديشه ي باطلي را در نظر دارد و فکر مي کند اين انديشه ي او درست است/ نزاع: ستيز، مجادله/ پرده دار: همان فلک است که پرده دار است و جز اين سمت نگهباني و پرده داري کاري از دست او ساخته نيست.
آرایه ها: جناس در پرده و پرده دار / تناسب در راز و خاموش /تناسب در مدّعي و نزاع و پرده دار
واج آرایی: تکرار حروف «د» و «ر»و«ن»
معنی بیت: چرخ از اسرار پس پردة آفرینش آگاه نیست، ای مدعی معرفت و دانش لب از سخن فروبند و با فلک که با همه عظمت حاجب و پرده دار سرای هستی است و از درون پرده بی خبر است، ستیزه مکن.
………………………
7-سَهو و خَطای بنده گَرَش اعتبار نیست
معنـیِ عَفـو و رحمـتِ آمُـرزگار چیست؟
موضوع بیت: خداوند و رحمت واسعۀ او(عاشق امیدوار)
مضمون بیت: (اصل وجوديِ گناه و جلوه ي رحمت و آمرزش پروردگار) (- پير ما گفت خطا بر قلم صنع نرفت).
معنی واژگان:سهو: فراموشي و اشتباه و گناه که از روي عمد نباشد مثلاً فراموش کردن به جا آوردن نماز/ خطا: گناه، اشتباه/ اعتبار: ارزش/ عفو: بخشايش/ رحمت: مهرباني، آمرزيدن/ آمرزگار: خداي آمرزنده
آرایه ها: تناسب در سهو و خطا /تناسب در عفو و رحمت و آمرزگار /ایهام جناس در اعتبار و آمرزگار /ایهام جناس در سهو و عفو/ترادف ملیح سهو و خطا /ترادف ملیح در عفو و رحمت
واج آرایی: تکرار حرف «ر» وآوای «t»
معنی بیت: اگر فراموش کاری و گناه بنده را اعتباری نباشد و آدمی را در کارهای نیک و بد از خود اختیاری نیست و مسئولیتی ندارد پس بخشایش و رحمت ایزدی چه معنی تواند داشت؟
………………………..
8-زاهد شَراب کوثر و حافظ پیاله خواست
تا در مـیانه خـواستـۀ کـَردگار چیست؟
موضوع بیت:خداوند و رضای او (رضای پروردگار در کارها پنهان است)
مضمون بیت: جبر تشريعي – بيت 5
معنی واژگان:زاهد: معمولاً اشاره به عابدان رياکار است امّا مي توان در اين بيت زاهد حقيقي را هم مطرح دانست/ کوثر: حوضي است در بهشت که محل آشاميدن بهشتيان است/ پياله: جام شراب/ خواسته کردگار: مقدّر ازلي
آرایه ها: جناس در خواست و خواسته / تناسب در شراب و پياله /ایهام جناس در پیاله و میانه /تضاد در زاهد و پیاله
واج آرایی: تکرار حرف «ر» و «خ» و«ت»آوای«h»و«ž»و«s»
معنی بیت: پارسا شراب طهور بهشتی از چشمة کوثر و حافظ باده از جام عشق خواست تا ببینیم که مشیت پدید آورندة هستی در این میان چه خواهد بود.
