- * غزل 57*
1-آن سـیَه چـُرده که شیرینیِ عالَم با اوست
چَشم ِمَیگون، لبِ خَندان، دِلِ خُرَّم با اوست
2-گـر چه شیـرین دهنــان، پـادشهاننـد ولی
او سُلَیمـانِ زمـان است که خـاتَم با اوست
3-رویِ خوب است و کمالِ هُنَر و دامنِ پاک
لاجـِرَم هِمَّـتِ پـاکان ِدو عـالـم با اوست
خالِ مُشکین که برآن عارِضِ گندمگون است
سِـرِّ آن دانه که شـد رهزنِ آدم بـا اوست
4-خالِ مُشکین که بدان عارِضِ گندمگون است
سِـرِّ آن دانه که شـد رهزنِ آدم بـا اوست
5-دلبـرم عَـزمِ سـفــر کـرد خـدا را یــاران
چـه کنـم با دلِ مجروح که مَرهَم با اوست
6-با که این نکته توان گفت که آن سنگین دل
کُشـت مـا را و دَمِ عیـسیِ مـریم بـا اوسـت
7- حـافظ از مـعتـقدان است گـِرامـی دارش
زان که بخشـایشِ بَس روحِ مُـکَرَّم با اوست
**************
وزن غزل: فاعلاتن فعلاتن فعلاتن فع لان(بحر رمل مثمن مخبون اصلم مسبغ)
1-آن سـیَه چـُرده که شیرینیِ عالَم با اوست
چَشم ِمَیگون، لبِ خَندان، دِلِ خُرَّم با اوست
موضوع بیت: اولیاء الهی (وصف اولیاء از دیدگاه عاشق)
مضمون بیت: وصف زيبايي معشوق يا ممدوح
معنی واژگان:سيه چرده: گندمگون، سبزه/ شيريني: آنچه خوش است و دلپذير و شيرين/ چشم ميگون: چشمي که مانند شراب مست کننده است/ خرّم: شاد و بانشاط
آرایه ها: تناسب در سيه چرده و چشم و لب/تناسب در شيريني و ميگون و خندان و خرّم/تناسب در لب و دل
واج آرایی:تکرار حرف«م» و «ل»و«ن»و«ب»
معنی بیت: آن یار سبزه چهره که شیرین کاری همه ی جهانیان را با خود دارد، چشمی مست کننده چون می و لبی متبسم و دلی شاد دارد.
2-گـر چه شیـرین دهنــان، پـادشهاننـد ولی
او سُلَیمـانِ زمـان است که خـاتَم با اوست
موضوع بیت: اولیاء الهی (وصف اولیاء از دیدگاه عاشق)
مضمون بیت: وصف دهان معشوق يا ممدوح
معنی واژگان:شيرين دهن: کسي که با حلاوت سخن مي گويد، يا کسي که دهان زيبايي دارد/ سليمان زمان: کسي که همچون حضرت سليمان عليه السلام پادشاه کلِّ موجودات است/ خاتم: اشاره است به لبان معشوق و دهان او که همچون نگين انگشتري سليمان است و حضرت سليمان به قدرت اين نگين بر همه پادشاهي مي کرد.
آرایه ها: تناسب در دهن و خاتم/تناسب در پادشاه و سليمان و خاتم /جناس گونه ای در سلیمان و زمان
واج آرایی: تکرار حرف «ن» در همه ي بيت و حرف «ش» در مصراع اوّل و حرف «س» در مصراع دوم قابل توجه است و«ت»
معنی بیت: اگرچه نوش لبان امیران کشور زیبایی اند ولی یار من در ملک دل به رتبة سلیمانی رسیده و انگشتری سلطنت حسن را در انگشت دارد.
3-رویِ خوب است و کمالِ هُنَر و دامنِ پاک
لاجـِرَم هِمَّـتِ پـاکان ِدو عـالـم با اوست
موضوع بیت:اولیاء الهی ( وصف اولیاء و برتری آنان از دیدگاه عاشق)
مضمون بیت: کمال معشوق و نظر لطف پاکان
معنی واژگان:خوب: زيبا/ کمال: کامل بودن/ دامن پاک: عصمت و بي گناهي/ لاجرم: ناچار/ همّت: دعاي خير، توجه قلبي/ پاکان: صالحان و پاک دامنان.
آرایه ها: جناس در پاک و پاکان / تناسب در روي خوب از نظر جسماني و کمال هنر از نظر روحي و دامن پاک از نظر ديني
واج آرایی:تکرار«و» و «م»
معنی بیت: یار چهرة نکو و فضیلت تمام و دامنی پاکیزه دارد و عنایت و دعای پرهیزگاران این جهان و آن جهان همراه اوست.
4-خالِ مُشکین که بدان عارِضِ گندمگون است
سِـرِّ آن دانه که شـد رهزنِ آدم بـا اوست
موضوع بیت: اولیاء الهی( وصف صفات اولیاء و برتری آنان از دیدگاه عاشق)
مضمون بیت: وصف خال معشوق يا ممدوح
معنی واژگان: مشکين: هم سياه و هم معطر/ عارض: چهره/ گندم گون: سبزه، سيه چرده، عمداً کلمه ي گندم گون را آورده است که با حضرت آدم تناسب داشته باشد/ رهزن: منحرف کننده از راه، آن که راه مي زند (در اينجا راه روحي و رواني است)
آرایه ها: تناسب در مشکين و گندم گون /تناسب در خال و عارض و دانه /تناسب در گندم و آدم
واج آرایی: تکرار حروف «ن» و «ک» و «گ»و«د»
معنی بیت: راز دانة گندمی که در بهشت موجب آشفتگی آدم گشت، از خال مشکفامی که بر رخ معشوق سبز چهره است نمایان شد.
غزل366:
سبزۀ خط تو دیدیم و زبستان بهشت
به طلب کاری این مهرگیاه آمده ایم
5-دلبـرم عَـزمِ سـفــر کـرد خـدا را یــاران
چـه کنـم با دلِ مجروح که مَرهَم با اوست
موضوع بیت: حدیث هجران (دل مجروح عاشق در هجران معشوق)
مضمون بیت: دل مجروح عاشق و سفر معشوق
معنی واژگان:عزم کردن: قصد کردن/ خدا را: براي خدا/ مجروح: زخم دار، زخمي/ مرهم: دارويي که روي زخم مي نهند.
آرایه ها: تناسب و نوعی تضاد در مجروح و مرهم /نوعی جناس در دل و دلبر /تناسب در دل و مجروح و مرحم /تناسب در عزم و سفر
واج آرایی: تکرار حروف «ر» و «م»و«د»
معنی بیت: اي دوستان، به خاطر خدا چاره اي براي دل عاشق دردمندم بينديشيد، زيرا معشوقم به سفر رفته است و مرهم و درمان دل همراه اوست.
محصول بيت ـ دلبرم نيت سفر بسته، محض رضاى خدا اى ياران درمانم كنيد چه كنم و دل مجروح خود را چگونه درمان كنم كه مرهم در نزد آن جانان است، يا با آن جانان است. يعنى دل تحمل فراق جانان را ندارد و مضطرب است، پس چاره‌اى كنيد كه اندكى آرامش و قرار پيدا كنيد.
6-با که این نکته توان گفت که آن سنگین دل
کُشـت مـا را و دَمِ عیـسیِ مـریم بـا اوسـت
موضوع بیت: خداوند همه چیز را فنا می کند – اولیاء الهی ( هم میمیرانند و هم زنده می کنند تا به مقام فنا برسانند)-(مقام فنا)
مضمون بیت: معشوق زنده کننده و در عين حال کشنده ي عاشق
معنی واژگان:نکته: سخن دقيق و لطيف/ سنگين دل: معشوقي که دل چون سنگ دارد/ دم: نفس( مي دانيم که حضرت عيسي (ع) با نفس خويش مردگان را زنده مي کرد.)
قواعد: عيسي مريم: اضافه ي بنوّت است
آرایه ها: تضاد در کشتن با دم عيسي / جناس گونه در با که و نکته / جناس گونه در دم و مریم
واج آرایی: تکرار حرف «ن» و در مصراع دوم تکرار حرف «م» و «ک» در مصرع اول و «ت»
معنی بیت: این مسئلة دشوار را با چه کسی در میان شاید گذاشت که آن سنگ دل بی شفقت عاشقان را به زاری کشت، در حالی که نفس جان بخش عیسی بن مریم را با خود دارد، حافظ در غزل دیگر می فرماید:
یاد باد آن که چو چشمت به عتابم می کشت
معـجز عیسـویت در لــب شـکر خـا بـود
7- حـافظ از مـعتـقدان است گـِرامـی دارش
زان که بخشـایشِ بَس روحِ مُـکَرَّم با اوست
موضوع بیت:عشق ( عاشق به لطف معشوق و تمام صفات او معتقد است)
مضمون بیت: حافظ معتقد و صاحب عنايت اوليا
معنی واژگان:معتقدان: عقيده مندان، پاي بندان به اعتقاد ديني و فکري/ بخشايش: عنايت و عفو/ بس: بسيار/ ارواح مکرّم: روانهاي طيّبه و روحهاي اولياي خدا، ارواح بزرگواران
آرایه ها: تناسب در بخشايش و روح و مکرّم /تناسب در گرامی و مکرم
واج آرایی: تکرار حروف «ر» و «ش»و«ب» و«م»
معنی بیت: حافظ از گروندگان آیین محبت است، عزیزش بدار.
چه عفو و عنایت بسیاری از جان های پاک گرامی با او همراه است. مقصود آن است که حافظ به مقام صفا و پاکدلی رسیده است.
