- *غزل 492*
سَلامی چو بویِ خوشِ آشنایی
بَرآن مَرُدمِ دیدة روشنایی
سَلامی چو بویِ خوشِ آشنایی
بَرآن مَرُدمِ دیده را روشنایی
1- سَلامی چو بویِ خوشِ آشنایی
بِدان مَرُدمِ دیدة روشنایی
دُرودی چو نورِ دلِ پارسایان
بَرآن شمعِ خَلوَتگهِ پارسایی
2- دُرودی چو نورِ دلِ پارسایان
بِدان شمعِ خَلوَتگهِ پارسایی
3- نمی بینم از هَمدَمان هیچ بر جای
دِلَم خون شد از غُصّه، ساقی کجایی؟
4- ز کویِ مُغان رُخ مگردان که آنجا
فُروشَند مِفتاحِ مُشکِل گُشایی
5- عروسِ جهان گر چه در حَدِّ حُسنَست
ز حَد میبَرَد شیوة بیوفایی
6- دِلِ خَستة من گرش هِمَّتی هست
نخواهد ز سنگین دلان مُومیایی
7- مَیِ صوفی افکن کُجا می فُروشَند
که در تابَم از دستِ زُهدِ ریایی
8- رَفیقان چُنان عَهدِ صُحبَت شکستند
که گویی نَبودَست خود آشنایی
9- مرا گر تو بُگذاری ای نَفسِ طامِع
بَسی پادشایی کنم در گِدایی
10- بیاموزَمَت کیمیایِ سَعادت
زِ هَمصُحبَتِ بَد جُدایی جُدایی
11- مکن حافظ از جورِ دوران شکایَت
چه دانی تو ای بنده، کارِ خدایی؟
******************************
وزن غزل 492: فعولن فعولن فعولن فعولن (بحر متقارب مثمن سالم)
1- سَلامی چو بویِ خوشِ آشنایی
بِدان مَرُدمِ دیدة روشنایی
موضوع بیت:یار (جای یار در چشم است)
مضمون بیت: درود به معشوق نور چشم
معنی واژگان:سلام: درود/ بوي خوش آشنايي: بوي دلپذير عشق و دوستي، يعني درودي از روي عشق و محبت/ مردم: مردمک/ مردم دیدة روشنایی: مردمک چشم روشنی، دیدة روشنایی
آرایه ها:تناسب در مردم و ديده و روشنايي / بوي خوش آشنايي تعبيري جديد و جالب توجه است/ مردم دیدة روشنایی: استعارة مکنیه/ در اين بيت روشنايي به صورت شخصي مجسم شده (تشخيص) و محبوب مردمک چشم اوست و اين مبالغه را تا حد زيادي بالا مي برد
واج آرایی: تکرار حرف «اي»
معنی بیت: درودی مانند عطر دلپذیر محبت بر آن یار عزیز باد که گویی مردمک چشم روشنایی است یعنی نور نور است.
………………………………
2- دُرودی چو نورِ دلِ پارسایان
بِدان شمعِ خَلوَتگهِ پارسایی
موضوع بیت: یار(سلام به یار)
مضمون بیت: سلام به معشوق
معنی واژگان:درود: سلام /پارسايان: مقصود زاهدان حقيقي است /شمع خلوتگه: مقصود معشوق است /پارسايي: زهد حقيقي که در عشق حقيقي نهفته است/ نور دل: فروغ مهر خاطر/ شمع: به استعاره مقصود یار است که فروغ بخش محفل اهل دل به شمار می آید/خلوتگه پارسایی: خلوت سرای تقوی
قواعد: خلوتگه پارسایی: تشبیه صریح.
آرایه ها: تناسب در نور و شمع / نوعي جناس در پارسايان و پارسايي / شمع خلوتگه: آن که باعث نور خلوتگاه است يعني معشوق/ نور دل: استعارة مکنیه/شمع: به استعاره مقصود یار است که فروغ بخش محفل اهل دل به شمار می آید.
واج آرایی:تکرار حرف «ر»، آوای «ــِ»
معنی بیت: درود پاک و بي ريايي مانند نور دل عارفان خلوت نشين بر آن معشوق زيبايي باد که هم چون شمع خلوت سراي پارسايي سبب روشنايي است.
محصول بيت ــ براى آن شمع خلوتگه پارسائى درود و علاقه و عشقى چون نور دل پارسايان ارسال مى‌كنم. يعنى براى آن جانان عابد و زاهد، درود و تحيت مى‌فرستم.
ممكن است اين غزل براى جانان مسافر مذكور در غزل سابق، فرستاده شده باشد.
…………………………………….
3- نمی بینم از هَمدَمان هیچ بر جای
دِلَم خون شد از غُصّه، ساقی کجایی؟
موضوع بیت:عنایت(طلب عنایت از ساقی)
مضمون بیت: دوري از همدمان و طلب ساقي
معنی واژگان:همدم: همنشين و هم صحبت/ خون شد دل: غمگين شدن دل، دلتنگ شدن/
آرایه ها: اغراق
واج آرایی: تکرار حرف «ن» /تکرار آوای «s» در مصراع دوم
معنی بیت: از یاران موافق کسی نماند و همگان رخت بر بستند، دلم از اندوه جدایی سخت آزرده شد، ای ساقی کجایی، مددی کن.
……………………………
4- ز کویِ مُغان رُخ مگردان که آنجا
فُروشَند مِفتاحِ مُشکِل گُشایی
موضوع بیت:اولیای الهی (اولیاء مفتاح مشگل گشایی هستند)
مضمون بیت: کليد مشکلات شراب است
معنی واژگان:کوي مغان: کوچه اي که مغان در آن ميخانه برپا کرده اند/ رخ برمگردان: روگردان مشو /مفتاح: کليد/ مشکل گشايي: حل کردن مشکلات/ مقصود از مفتاح مشکل گشايي شراب است
آرایه ها:تناسب در مفتاح و گشودن
واج آرایی:تکرار حرف «ن»
معنی بیت: از خرابات مغان (به کنایه محفل عارفان) روی برمتاب که در آنجا کلید حل مشکلات را به تو می فروشند و دل را با شراب معرفت از بند غم رهایی می بخشند.
………………………………
5- عروسِ جهان گر چه در حَدِّ حُسنَست
ز حَد میبَرَد شیوة بیوفایی
موضوع بیت:دنیا و بی اعتباری آن
مضمون بیت: دنيا و بي وفايي دنيا
معنی واژگان: در حد: در مرز/ حسن: زيبايي/ شيوه: رسم و آيين و روش/ حد: اندازه
قواعد:عروس جهان: (اضافه تشبيهي) يعني دنيا به عروس تشبيه شده است
آرایه ها: جناس در حد و حد / تناسب در عروس و حسن و شيوه
واج آرایی: تکرار حروف «س» و «ر» در مصراع اول
معنی بیت: هر چند عروس گیتی به نهایت زیبا و دلرباست، رسم پیمان شکنی را از اندازه فراتر می برد.
……………………….
6- دِلِ خَستة من گرش هِمَّتی هست
نخواهد ز سنگین دلان مُومیایی
موضوع بیت:همّت(از سنگ دلان همت خواستن خطاست)
مضمون بیت: عزت نفس
معنی واژگان:خسته: مجروح /همت: بلندنظري، عزت نفس/ سنگين دل: بيرحم، خسيس، دون همت/ موميايي: وسيله اي براي بهبود جراحت و درد، مومیا، مادة قهوه ای یا سیاه رنگ که در نتیجة اکسیده شدن هیدروکربورهای نفتی در شکافها و شکستهای طبقات که در مجاورت ذخایر نفتی زیرزمینی هستند پیدا می شود… ضماد آن را جهت شکستگی اعضا و بیرون رفتن مفاصل و کوفتگی و پاره شدن عصب و عضله در طب قدیم تجویز می کردند (نقل به اختصار از فرهنگ معین)
آرایه ها:تناسب در خسته و مومايي /تشخیص
واج آرایی: تکرار حروف «د» و «ت»
معنی بیت: اگر دل شکسته و مجروح مرا خلوص نیت و توجهی به حق باشد، برای درست شدن شکستگی و نکو حال شدنش از سخت دلان بیرحم مومیایی طلب نمی کند.
……………………..
7- مَیِ صوفی افکن کُجا می فُروشَند
که در تابَم از دستِ زُهدِ ریایی
موضوع بیت:رندی در برابر زهد ریا
مضمون بیت: شراب صوفي افکن
معنی واژگان:صوفي افکن: صفت شرابي است که صوفي رياکار را (که از بس شراب خورده است و شرابهاي معمولي در او اثري ندارد) از پا مي افکند/ در تابم: در خشم و عذابم/ زهد ريايي: پرهيزگاري رياکارانه و تظاهر به زهد.
واج آرایی: تکرار حروف «د» و «ت» و نزدیکی مخرج آن ها و همچنین آوای «ــِ» در مصراع دوم/تکرار حرف «ک»
معنی بیت: باده ای که خودپرستی و انانیّت صوفی را از میان برد کجا توانم خرید، چه از غلبة زهدآلوده با ریا و خودنمایی به تنگ آمدم و بر خود می پیچم.
…………………………..
8- رَفیقان چُنان عَهدِ صُحبَت شکستند
که گویی نَبودَست خود آشنایی
موضوع بیت:عهد(رفیقان عهدشکن)
مضمون بیت: بي وفايي دوستان
معنی واژگان:چنان: به طوري/ عهد صحبت: پيمان همنشيني /گويي: مثل اين که /خود: واقعاً/ آشنايي: دوستي و همنشيني
آرایه ها:تناسب در رفيق و عهد و صحبت و آشنايي
واج آرایی: تکرار حرف «ن»
معنی بیت: ياران آن چنان پيمان دوستي را شکستند که گويي هرگز آشنايي اي در کار نبوده است.
محصول بيت ــ رفيقان عهد صحبت را چنان شكستند كه گوئى هرگز در ميانمان آشنائى نبوده. يعنى بد عهدى را به جايى رسانيدند كه كانه در ميانمان هيچ گونه آشنايى نبوده.
……………………………
9- مرا گر تو بُگذاری ای نَفسِ طامِع
بَسی پادشایی کنم در گِدایی
موضوع بیت:نفس (نفس اماره)
مضمون بیت: فقر و پادشاهي
معنی واژگان:بگذاري: به حال خود بگذاري /نفس طامع: نفس طمع کار/ بسي: بسيار /پادشايي کنم: پادشاهي مي کنم /گدايي: فقر
آرایه ها:تضاد در پادشايي و گدايي
واج آرایی: تکرار حرف «گ»
معنی بیت: ای نفس آزمند، اگر رها کنی با وجود تنگدستی بر هواهای خود حاکم چیره خواهم شد، ناصرخسرو گوید:
چو من پادشاه تن خویش گشتم
اگر چند لشکر ندارم، امیرم
………………………….
10- بیاموزَمَت کیمیایِ سَعادت
زِ هَمصُحبَتِ بَد جُدایی جُدایی
موضوع بیت:همنشینی(دوری از بدان)
مضمون بیت: جدايي از دوست بد
معنی واژگان:کيميا: ماده اي که مي تواند فلزات کم بها مثل مس را به طلا تبديل کند، تبديل کننده و تغيير دهنده به طرف تعالي و خوبي/ سعادت: خوشبختي/ کيمياي سعادت: اکسیر نیکبختی، اشاره دارد به کتابي به همين نام از امام محمد غزالي/ همصحبت: همنشين، دوست، رفيق/ جدايي: دوري و به خاطر تأکيد دوبار ذکر شده است
قواعد: جدایی جدایی: تأکید لفظی /کیمیای سعادت: تشبیه صریح
واج آرایی:تکرار آواي «s» و حرف«ز» و نزدیکی مخرج آن ها
معنی بیت: اکسیر نیکبختی را به تو می شناسانم: از مصاحب ناجنس و یار بدخوی دوری بجوی و دور بمان.
………………………………..
11- مکن حافظ از جورِ دوران شکایَت
چه دانی تو ای بنده، کارِ خدایی؟
موضوع بیت:مقام تسلیم
مضمون بیت: حافظ و جور زمان
معنی واژگان:جور: ظلم و ستم/ دوران: روزگار، زمانه.
آرایه ها: جور دوران: تشخیص
واج آرایی: تکرار حرف «د»
معنی بیت: ای حافظ، از ستم روزگار شکوه مکن، ای بندة ناتوان تو از کارهای ایزدی و آنچه خداوند مصلحت می داند آگاه نیستی.
…………………………..
