- *غزل 478*
1-نوش کن جامِ شَرابِ یک مَنی
تا بِدان بیخِ غَم ،از دِل بَرکَنی
2-دِل گُشاده دار چون جامِ شراب
سرگرفته چَند چون خُمِّ دَنی
3-چون زجامِ بیخودی رَطلی کَشی
کَم زَنی از خویشتَن لافِ مَنی
4-سَنگ سان شو در قَدَم، نی همچو آب
جُمله رَنگ آمیزی و تَردامنی
دل به مَی دربَند تا مَردانه وار
گَردنِ سالوسِ تَقوی بِشکَنی
5-دل به مَی دربَند تا مَردانه وار
گَردنِ سالوس و تَقوی بِشکَنی
6-خیز و جَهدی کن چو حافظ تا مگر
خویشتَن در پایِ معشوق افکنی
******************************
وزن غزل478:فاعلاتن فاعلاتن فاعلن (بحر رمل مسدس محذوف)
1-نوش کن جامِ شَرابِ یک مَنی
تا بِدان بیخِ غَم ،از دِل بَرکَنی
موضوع بیت: بادۀ تجلی(دفع غم دنیا با بادة محبت و تجلّی)
مضمون بیت: شراب و غم دل
معنی واژگان:نوش کن: با لذت بنوش/ يک مني: بزرگ/ بيخ: ريشه /برکندن: بيرون آوردن
آرایه ها:جناس در منی و کنی /تناسب در جام شراب و نوش غم و دل
واج آرایی:تکرار حروف «د» و «ب» و«ش»
معنی بیت :جام يک مني شراب را بنوش تا به وسيله ي آن ريشه ي غم را بکني. براي غم بردن شراب
غمِ کهن به ميِ سال خورده دفع کنيد
که تخمِ خوشدلي اين است، پيرِ دهقان گفت
محصول بيت ــ جام شراب يك منى را نوش كن، تا به‌وسيله آن ريشه غم را به كل از دلت بركنى. يعنى با نوشيدن شراب از غم خلاص يابى
……………………….
2-دِل گُشاده دار چون جامِ شراب
سرگرفته چَند چون خُمِّ دَنی
موضوع بیت: قبض و بسط – شرح صدر
مضمون بیت: خوش باش و در خود فرورفته مباش
معنی واژگان:گشاده دار: شاد و خندان نگهدار، جام شراب: سرش گشاده است يعني گويي لبخند مي زند و خندان است /سرگرفته: سرپوشيده، داراي سري که آن را بسته اند، سر را با دو دست گرفته که نشان غم و غصّه داشتن است/ دن: نوعي خمره است و بايد آن را در زمين حفر کنند و قيراندود است و سر آن را مي پوشانده اند/
قواعد: خم دن: اضافة بیانی (توضیحی)/ (اضافه عام به خاص است مثل روز جمعه و ماه رمضان)
آرایه ها:تضاد در دل گشاده و سرگرفته / نوعی تضاد در جام شراب و خم دن
واج آرایی:تکرار حروف «چ» و «د»
معنی بیت: مانند ساغر باده گشاده دل باش و هر چه در درون داری نمایان ساز و ریا مکن و سرپوشیده مانند خم بزرگ قیراندوده شراب مباش که باطن تو ناپیدا باشد.
………………………….
3-چون زجامِ بیخودی رَطلی کَشی
کَم زَنی از خویشتَن لافِ مَنی
موضوع بیت: تکبر
مضمون بیت: مستي و عدم خودپسندي و خودبيني
معنی واژگان:بيخودي: بيرون آمدن از خود و خودپسندي/ رطل: پيمانه واحدی است برای وزن و آن برابر دوازده او قیه و مساوی 84 مثقال است (نقل از فرهنگ معین) نیز نگاه کنید به غزل 87 شمارة(9)/ لاف زدن: گزاف گفتن درباره ي خود/ مني: منيت و خودپسندي
آرایه ها: نوعی تضاد در بیخودی و منی
واج آرایی:تکرار حرف «ي»
معنی بیت: چون از ساغر رستن از قید خودی و گذشتن از خودپرستی پیمانه ای بنوشی، هرگز ادعای خودپرستی و انانیت و هستی نخواهی کرد.
………………………..
4-سَنگ سان شو در قَدَم، نی همچو آب
جُمله رَنگ آمیزی و تَردامنی
موضوع بیت: استقامت (پایداری در عشق)
مضمون بیت: پايداري و بي ريايي
معنی واژگان:سنگ سان: مانند سنگ /در قدم: در پيش پاي مردم (با اشاره به ثبات قدم و پايدار)/ رنگ آميزي: حيله گري، هر لحظه به رنگي درآمدن (جوي آب رنگ ريگهاي ته جوي را به خود مي گيرد) /تردامن: معصيت کار، تري از اصول آب است.
آرایه ها: تضاد در سنگ و آب / ضمناً با قدم گذاشتن در آب انسان رنگ دامنش عوض مي شود و تردامن مي شود.
واج آرایی:تکرار حرف «س»
معنی بیت: در مقام پایداری و استقامت مثل سنگ پابرجا باش و مانند آب ریاکاری مکن که به رنگهای گوناگون در آیی و به هر چیزی آلوده شوی؛ نظامی گوید:
رهایی خواهی از سیلاب اندوه
قدم برجای باید بود چون کوه
……………………………
5-دل به مَی دربَند تا مَردانه وار
گَردنِ سالوس و تَقوی بِشکَنی
موضوع بیت: استقامت (پایداری در عشق)
مضمون بیت: شراب و تقواي ريايي
معنی واژگان:دل در بستن: علاقه مند شدن /مي: شراب /مردانه وار: مانند مردان/ گردن شکستن: از بين بردن /سالوس: رياکاري/ تقوي: زهد که در اينجا نوع ريايي آن مورد نظر است
آرایه ها: تضاد در مي و تقوي
واج آرایی:تکرار حرف «د»
معنی بیت: به باده تعلق خاطر و دلبستگی داشته باش تا چون مردان راه گردن اهریمن فریب و ظاهرنمایی و پارسایی آمیخته با ریاکاری را خرد کنی و خویش را آزاد سازی.
………………………………..
6-خیز و جَهدی کن چو حافظ تا مگر
خویشتَن در پایِ معشوق افکنی
موضوع بیت:کشش و کوشش(کوشش در راه وصال)
مضمون بیت: حافظ و رسيدن به معشوق
معنی واژگان:جهدي کن: کوشش کن/ مگر: شايد/ در پاي معشوق افکندن: رسيدن به معشوق
آرایه ها:تناسب در خيز و پا / نوعی تضاد در خيز و افکني
واج آرایی:تکرار حرف «ي»
معنی بیت: برخیز و حافظ وار بکوش تا شاید خود را در قدم محبوب اندازی و به وصال برسی.
……………………………..
