- *غزل 450*
1-روزگاریســـت که ما را نِگَران می‌داری
مُخلِصان را نه به وَضعِ دِگران می‌داری
2-گوشة چَشمِ رِضائــــی، به مَنَت باز نشد
این چُنین، عِزَّتِ صاحِب نَظَران می‌داری؟
3-ساعِد آن بِه که بپوشی تو،چو از بَهرِ نِگار
دَست در خونِ دِلِ پُرهُنـَـــران می‌داری
نه گُل از داغِ غَمَت رَست و نه بلبل در باغ
همه را نَعــــره زنان جامـــه دَران می‌داری
4-نه گُل از دستِ غَمَت رَست و نه بلبل در باغ
همه را نَعــــره زنان جامـــه دَران می‌داری
*تا صَبا بر گُل و بُلبُل وَرَقِ حُسنِ تو خواند
چَشم بر ما و نَظَر بر دِگَران می داری
ای که در دَلـقِ مُلَمَّع طَلَبی ذوقِ حُضور
چشمِ خِیری، عجب از بی‌خبران می‌داری
ای که در دَلـقِ مُلَمَّع طَلَبی ذوقِ حُضور
چشمِ سِرّی، عجب از بی‌خبران می‌داری
5-ای که در دَلـقِ مُلَمَّع طَلَبی نَقدِ حُضور
چشمِ سِرّی، عجب از بی‌خبران می‌داری
نرگسِ باغِ نَظَر چون توئی ای چشم و چراغ
سـَــر چِـرا بر منِ دلخسته گِران می‌داری؟
6-چون توئی نرگسِ باغِ نَظَر ای چشم و چراغ
سـَــر چِـرا بر منِ دلخسته گِران می‌داری؟
7-گوهرِ جامِ جَم از کانِ جَهانی دگر است
تو تَمَنّا ز گِلِ کوزهِ گَــران می‌داری
8-پدرِ تَجرِبه، ای دِل توئی آخِر ز چه روی
طَمَعِ مِهـــر و وَفا زین پسران می‌داری؟
9-کیسة سیـم و زَرَت پاک بِبایَد پرداخت
این طَمَع‌ها که تو از سیمبَران می‌داری
گر چه رِندیِّ و خَرابی گُنَهِ ماست همه
عاشِقی گفت: که ماراتو بر آن می‌داری
10-گر چه رِندیِّ و خَرابی گُنَهِ ماست،ولی
عاشِقی گفت: که تو بنده بر آن می‌داری
11-مَگذَران روزِ سلامَت به مَلامَت حافظ
چه تَوَقُّــع ز جَهانِ گُذَران می‌داری؟
*****************************
وزن غزل: فاعلاتن فعلاتن فعلاتن فع لن ( بحر رمل مثمن مخبون اصلم)
1-روزگاریســـت که ما را نِگَران می‌داری
مُخلِصان را نه به وَضعِ دِگران می‌داری
موضوع بیت:مقام حیرت -انتظار
مضمون بیت: گله از معشوق يا ممدوح
معنی واژگان:روزگاري: مدتي، زماني/ نگران: چشم انتظار/ مخلصان: دوستان پاک و بي ريا، ارادتمندان
آرایه ها: نوعي جناس در نگران و دگران
واج آرایی:تکرار حرف «ر»
معنی بیت: دیر زمانیست که ما را پریشان و مشوش میسازی و با بیدلان پاک ورز چون دیگران بر سر لطف نیستی.
…………………………
2-گوشة چَشمِ رِضائــــی، به مَنَت باز نشد
این چُنین، عِزَّتِ صاحِب نَظَران می‌داری؟
موضوع بیت:عنایت (تمنای عنایت)
مضمون بیت: گله از يار يا ممدوح
معنی واژگان: عزت داشتن: بزرگداشت/ صاحب نظران: عارفان زيبايي شناس/ چشم رضا: دیدة خشنودی
قواعد:چشم رضا (اضافه اقتراني).
آرایه ها: چشم رضا: استعارة مکنیه/تناسب در چشم و گوشه و باز شدن و نظر/ مصراع دوم نيشخند توأم با اعتراض است
واج آرایی: تکرار حروف «ن» و «ي»
معنی بیت: دیدة خشنودی و مرحمت تو در من گشاده نشد، آیا شیوة گرامی داشت تو نسبت بصاحبدلان عاشق این است؟
……………………..
3-ساعِد آن بِه که بپوشی تو،چو از بَهرِ نِگار
دَست در خونِ دِلِ پُرهُنـَـــران می‌داری
موضوع بیت:عشق (شهید عشق – معشوق خونریز)
مضمون بیت: انتظار دست برداشتن معشوق از رنجاندن و جفاي عاشقان
معنی واژگان:ساعد: پیش بازو یا آرنج / از مچ دست تا آرنج را مي گويند/ نگار: نقش و نگارکردن دست و پاي زيبا رويان، حنابندان /پرهنران: صاحبان فضيلت
آرایه ها:تناسب در ساعد و نگار و دست
واج آرایی:تکرار حرف «ر»
معنی بیت: اکنون که برای خضاب پنجه در خون عاشقان باهنر و صاحب کمال فرو برده ای، بهتر آن است که ساعد را پوشیده داری تا ندانند که تو عاشق کشی.
…………………………….
4-نه گُل از دستِ غَمَت رَست و نه بلبل در باغ
همه را نَعــــره زنان جامـــه دَران می‌داری
موضوع بیت:یار(شیدایی)
مضمون بیت: معشوق جفاکار نسبت به همه ي عاشقان
معنی واژگان:رست: نجات يافت /نعره زنان: فريادکنان/ جامه دران: در حال گريبان چاک کردن
قواعد: نه…. و نه: حرف ربط دوگانه برای عطف در نفی
آرایه ها: نعره زنان و جامه دران نسبت به گل و بلبل لف و نشر مشوش دارند/ گل نشانه اي از جوانان عاشق و بلبل نشانه اي از عاشقان شاعر است/ تناسب در گل و بلبل و باغ و نعره زنان و جامه دران
واج آرایی:تکرار حرف «ر»
معنی بیت: بلبل و گل از دست غم عشق تو آسوده نماندند، بلبل را بفریاد کردن و گل را بجامه چاک زدن واداشتی.
………………………………
5-ای که در دَلـقِ مُلَمَّع طَلَبی نَقدِ حُضور
چشمِ سِرّی، عجب از بی‌خبران می‌داری
موضوع بیت:خرابات و خانقاه در برابر هم
مضمون بیت: صوفيان ريايي
معنی واژگان:دلق ملمع: خرقه درويشي که داراي وصله هاي رنگارنگ است و صوفيان آن را به نشانه ي صوفي بودن در بر مي کند/ چشم داشتن: انتظار داشتن/ سرّي عجيب: رازي عجيب و شگفت انگيز/ بيخبران: همان صاحبان دلق ملمع، صوفيان ريايي
قواعد: نقد حضور: تشبیه صریح
آرایه ها: نقد حضور: حضور و وصال حق را به نقد يعني زر و سيم رايج تشبيه کرده است/تناسب در دلق ملمع و بی خبران
واج آرایی:تکرار حرف «ل»
معنی بیت: ای آنکه در خرقة رنگارنگ صوفیان ریاکار سرمایة حضور دل و جمعیت خاطر میجوئی، شگفتا که انتظاری داری رازی از حضور قلب را ازین غافلان دریابی؛ در حاشیة 314 دیوان حافظ تصحیح مرحوم قزوینی آمده است که در برخی نسخ چشم خیری بجای چشم سری آمده است و درین صورت معنی مصراع دوم چنین تواند بود: شگفتا که امید خیری ازین غافلان داری.
طلب وصال يار از صوفيان ريايي که بيخبران اين راهند کاري عبث و بي فايده است.
……………………………
6-چون توئی نرگسِ باغِ نَظَر ای چشم و چراغ
سـَــر چِـرا بر منِ دلخسته گِران می‌داری؟
موضوع بیت:ناز و نیاز(از عاشق نیاز از معشوق ناز)
مضمون بیت: انتظار توجه معشوق بي اعتنا
معنی واژگان:نرگس: گلي که معمولاً سر به زير است و شاعر معشوق خود را به اين گل تشبيه کرده که متناسب با سرگران داشتن باشد و ضمناً با چشم هم ارتباطي دارد/ باغ نظر: معمولاً نظر ارتباط با زيبايي دارد يعني آنچه زيباست شايسته نظر است و شاعران آن را به باغ تشبيه کرده است پس باغ نظر به اين تعبير است که زيبايي به باغ تشبيه شده و معشوق مي گويد که تو نرگس اين باغ هستي/ چشم و چراغ: آنچه مايل بينايي و روشنايي است/ سرگران داشتن: سر سنگين بودن، بي اعتنا بودن/ دلخسته: مجروح دل، خونين دل، غصه دار
قواعد: باغ نظر: تشبیه صریح
آرایه ها: تناسب در نرگس و باغ و چشم و سرگران
واج آرایی: تکرار حرف «ر»
معنی بیت: ای دیدة روشن و ای فروغ دل، چون تو نرگس شکفتة باغ تماشا و بوستان حسنی، چرا با من دل ریش سرگرانی و التفاتی نمیکنی.
…………………………………
7-گوهرِ جامِ جَم از کانِ جَهانی دگر است
تو تَمَنّا ز گِلِ کوزهِ گَــران می‌داری
موضوع بیت:انسان کامل
مضمون بیت: انتظار بيجا از فرودستان
معنی واژگان:گوهر: اصل، ذات، جوهر (در مقابل عرض)/ جام جم: جام جهان بين (جمشيد) /کان: معدن/ گل کوزه گران: گلي که سفالگران براي ساختن سفالهاي خود به کار مي برند/ تمنا داشتن: توقع داشتن، انتظار داشتن/ اين همان انتظار رسيدن به وصال يار حقيقي از دلق پوشان ريايي است که بي فايده است
آرایه ها: تضاد در گوهر و گل / تناسب در گوهر و کان
واج آرایی: تکرار حروف «ک» و «گ» در بيت و تکرار حرف «ج» در مصراع اول
معنی بیت: جوهر جام جهان بین جم یعنی سرشت دل عارف مرشد از معدن جهان مادّه نیست بلکه از جهان معنی است، تو از دلهای گین مدعیان ارشاد و صوفیان دام گستر که خود در بند تعلق گرفتارند، نمیتوانی امید روشن بینی داشته باشی.
………………………..
8-پدرِ تَجرِبه، ای دِل توئی آخِر ز چه روی
طَمَعِ مِهـــر و وَفا زین پسران می‌داری؟
موضوع بیت:انسان کامل- دنیا و بی اعتباری آن
مضمون بیت: شاهدان بي وفا و توقع صاحبان تجربه
معنی واژگان:پدر تجربه: کسي که بسيار صاحب تجربه است/ اي دل: اي عزيز من /ز چه روي: چرا؟ به چه جهت؟/ طمع داشتن: توقع داشتن/ پسران: مقصود افراد بي تجربه است و از ديدگاه ديگر شاهدان زيباروست
آرایه ها:تضاد در پدر و پسر
واج آرایی:تکرار حرف «ي»
معنی بیت: دلا، تو خود چندان آزموده شده ای که ترا پدر و مربی هر آزمون توان دانست، باری از چیست که از جوانان کم تجربه امید مهربانی و وفا در سر میپروری.
…………………………….
9-کیسة سیـم و زَرَت پاک بِبایَد پرداخت
این طَمَع‌ها که تو از سیمبَران می‌داری
موضوع بیت:ایثار
مضمون بیت: عاشقي و هزينه ي آن
معنی واژگان:کيسه سيم و زر: ثروت و دارايي /پاک ببايد پرداخت: بايد تهي کرد، بايد خرج کرد/ سيمبران: زيبايان خوش اندام سپيد بدن
قواعد: سیمبران: صفت جانشین موصوف
آرایه ها:تناسب در کلمه ي «سيم» در سيمبران با کيسه ي سيم و زر
واج آرایی: تکرار حرف «س»
معنی بیت: تو که قصد بهره مند شدن از زيبارويان سيم اندام را داري، بايد کيسه ي سيم و زر خود را کاملاً خالي کني.
محصول بيت ــ اين طمعى كه تو از دلبران سيمبر دارى، كيسه سيم و زرت را پاك بايد خالى كنى. يعنى براى رسيدن به وصال دلبران سيمبر بايد هر چه طلا و نقره دارى در راهشان صرف كنى. حال سخن اگر طمع وصال دلبران را دارى مايملك خود را بايد در راه رسيدن به وصالشان بذل كنى.
…………………………………
10-گر چه رِندیِّ و خَرابی گُنَهِ ماست،ولی
عاشِقی گفت: که تو بنده بر آن می‌داری
موضوع بیت:عشق(عشق تکوینی است )
مضمون بیت :(جبر مطلق، تکويني و تشريعي) (سخن عاشق عارف)
معنی واژگان:رندي: در اينجا به معني لاابالي گري است/ خرابي: مستي و بي خودي/ عاشق: عارف، عاشق حقيقي /تو بنده بر آن مي داري: وادار به آن کار مي کني
آرایه ها:تضاد در عاشق و رند/تناسب در رند و خرابی و گنه
واج آرایی: تکرار حرف «ي»
معنی بیت: هرچند وارستگی و مستی و ترک خودپرستی را جرم ما توان شمرد، اما بیدلی میگفت که گرفتاران عشق را بر این گناه تو برمی انگیزی.
……………………………..
11-مَگذَران روزِ سلامَت به مَلامَت حافظ
چه تَوَقُّــع ز جَهانِ گُذَران می‌داری؟
موضوع بیت:غنیمت شمردن فرصت
مضمون بیت: دنيا و گذران حافظ
معنی واژگان:
قواعد:
آرایه ها:جناس در مگذران و گذران / جناس در سلامت و ملامت
واج آرایی:تکرار آواي «s» و «z»
معنی بیت: ای حافظ، روز خوشی و تندرستی را با سرزنش سپری مساز و کاری مکن که درخور ملامت باشد، یاری از این جهان فانی و برگذر انتظار مدار که با تو وفاداری کند.
…………………………..
