*غزل 446*
1- صبا تو نَکهَتِ آن زلفِ مُشک بو داری
به یادگار بِمانــی ،که بـــویِ او داری
دِلَم که گوهَرِ اسرارِ و گَنجِ عِشق در اوست
توان به دستِ تو دادن گــَــرَش نِکـو داری
2-دِلَم که گوهرِ اسرارِ حُسن و عِشق در اوست
توان به دستِ تو دادن گــَــرَش نِکـو داری
3-در آن شمایِلِ مَطبوع، هیچ نَتوان گفت
جــز این قَدَر که رَقیبانِ تُندخو داری
نَوایِ بُلبُلـَـت ای گُل کُجا پَسَنــــد افتد؟
چو گوشِ هوش به مُرغانِ هَرزهِ گو داری
4-نَوایِ بُلبُلـَـت ای گُل کُجا پَسَنــــد افتد؟
که گوش و هوش به مُرغانِ هَرزهِ گو داری
5-به جُـرعة تو سَرَم مَست گَشت نوشَت باد
خود از کدام خُم است این که در سَبو داری
به سَرکَشیِّ خود ای سَروِ جویبار مَناز
که گـَـر به او رَسی از شرم، سَر فروداری
6-به سَرکَشیِّ خود ای سَروِ جویبار مَناز
که گـَـر بدو رَسی از شرم، سَر فروداری
7-دَم از مَمالِکِ خوبی چو آفتاب زدن
تو را رَسَد که غُلامانِ مــاه رو داری
8-قَبایِ حُسن فُروشی تو را بـَـرازَد و بس
که هَمچو گُل همه آیینِ رَنگ و بو داری
*دُعاش گفتم و خندان به زیرِ لَب می گُفت
که کیستی تو و با ما چه گُفتگو داری
ز کُنجِ مَدرسه حافظ مَجوی گوهَرِ عشق
درآ به مَیکَده گَر میلِ جُست و جو داری
9-ز کُنجِ صومعه حافظ مَجوی گوهَرِ عشق
قدم بُرون نِه اگر میلِ جُست و جو داری
*******************************
وزن غزل: مفاعلن فعلاتن مفاعلن فع لن(بحر مجتث مثمن مخبون اصلم)
1- صبا تو نَکهَتِ آن زلفِ مُشک بو داری
به یادگار بِمانــی ،که بـــویِ او داری
موضوع بیت:نفحات ربانی(نفحات ماندگار)
مضمون بیت: بوي يار و بوي زلف او
معنی واژگان:صبا: بادي که از طرف شمال و مشرق مي وزد که پيام آور و پيامبر ميان عاشق و معشوق است/ نکهت: بوي خوش/ مشکبو: معطر /يادگار: منظور هميشگي و پايداري است
آرایه ها: تناسب در صبا و نکهت و زلف و مشکبو و بوي / به يادگار ماندن باد صبا هم جالب توجّه است
واج آرایی: تکرار حروف «ب» و «ن»
معنی بیت: ای باد بهاری، تو بوی خوش آن گیسوی مشکین را بهمراه آورده ای و نزد ما ارمغانی از دوست باشی چه بوی جان بخش وی را با خود داری
…………………………..
2-دِلَم که گوهرِ اسرارِ حُسن و عِشق در اوست
توان به دستِ تو دادن گــَــرَش نِکـو داری
موضوع بیت:دل
مضمون بیت: دل عاشق و نگراني او
معنی واژگان:گوهر: جواهر/ اسرار: رازها /حسن: زيبايي
قواعد: گوهر اسرار (اضافه ي تشبيهي).
واج آرایی:تکرار حرف «س»
معنی بیت: دل خود را که گنجینة رازهای زیبائی و محبت تست، بدست تو توانم سپرد، بشرط آنکه از آن نیک نگهداری کنی.
……………………..
3-در آن شمایِلِ مَطبوع، هیچ نَتوان گفت
جــز این قَدَر که رَقیبانِ تُندخو داری
موضوع بیت:یار(جمال و جلال یار)
مضمون بیت: يار و محافظين او
معنی واژگان:شمايل (جمع شميله) خصال، که در فارسي در معني شکل چهره و مفرد است/ مطبوع: پسنديده، مقبول، زيبا/ رقيبان: مراقبين، محافظين/ تندخو: بداخلاق برای توضیح دربارة شمایل نگاه کنید بغزل 307 بیت1
آرایه ها:تضاد در مطبوع و تند خو
واج آرایی:تکرار حرف «د»
معنی بیت: دربارة روی خوش و خوی دلپذیر تو هیچ جای سخن نیست، جز آنکه باید گفت که نگهبانان و مراقبانت درشتخو و جفاکارند.
……………………………..
4-نَوایِ بُلبُلـَـت ای گُل کُجا پَسَنــــد افتد؟
که گوش و هوش به مُرغانِ هَرزهِ گو داری
موضوع بیت: تخلیه–تحلیه-تجلیه
مضمون بیت: گله از معشوق
معنی واژگان:نواي بلبل: مقصود اشعار حافظ شيرين سخن است/ هوش: حواس، توجه /مرغان هرزه گو: شعراي متوسط، شعرايي که اشعارشان ارزش شنيدن ندارد
آرایه ها: تناسب در گل و بلبل و مرغ /تضاد در بلبل و مرغ هرزه گو
واج آرایی:تکرار حروف «گ» و «ک» و نزدیکی مخرج آنها.
معنی بیت: ای گل، اگر گوش دل بخروش پرندگان یاوه سراکنی، ذوق لطیف تو تباه میشود و آنگاه آوای خوش هزاردستان را خوش نمیداری و پسند خاطرات نمی افتد. در صفحة 547 جامع نسخ دیوان حافظ تألیف فرزاد گوش هوش بجای گوش و هوش آمده که صحیح بنظر میرسد.
…………………………….
5-به جُـرعة تو سَرَم مَست گَشت نوشَت باد
خود از کدام خُم است این که در سَبو داری
موضوع بیت:عنایت(مشمول عنایت قرار گرفتن عاشق)
مضمون بیت: عاشق و مستي جذبات معشوق
معنی واژگان:جرعه: مقداري کمي از يک مايع /نوشت باد: گوارايت باد/ خم: خمره ،شراب / سبو: کوزه/ اين جرعه مي تواند شراب عشق يا جذبه چشمان يا لبان معشوق باشد
آرایه ها:تناسب در جرعه و مست و نوش باد و خم و سبو
واج آرایی:تکرار حروف «س» و «ش»
معنی بیت: اي يار، با نوشيدن جرعه اي از شراب تو سرخوش و مست شدم. گواراي وجودت باد. باده اي در سبو داري، از کدامين خم است؟
محصول بيت ــ با يك جرعه مى‌ات مست گشتم، نوشت باد باده‌اى كه خورده‌اى. عجب است اين باده‌اى كه در سبو دارى از كدام خم است؟ مراد شرابى كه در سبوى تو است از كدام خم است به ما نشان بده كه گاه گاهى از آن نوش كنيم.
………………………………………….
6-به سَرکَشیِّ خود ای سَروِ جویبار مَناز
که گـَـر بدو رَسی از شرم، سَر فروداری
موضوع بیت:ترجیح صفات معشوق حقیقی بر معشوقان مجازی
مضمون بیت: قد يار
معنی واژگان:سرکشي: بلندي و افراختگي /سرو جويبار: سروي که بر لب جوي آب سبز شده و رشد يافته/ مناز: افتخار مکن، مغرور مشو/ سر فرود آري: سر به زير مي افکني
آرایه ها: جناس در سر و سرو / تضاد در سرکشيدن و سرفروداشتن (يا سر فرود آوردن)
واج آرایی:تکرار حرف «س»
معنی بیت: ای سرو کنار جوی بسر افرازی خود فخر مفروش که اگر وی (یار) را ببینی، از خجالت سربه زیر خواهی افکند.
………………………………………………………..
7-دَم از مَمالِکِ خوبی چو آفتاب زدن
تو را رَسَد که غُلامانِ مــاه رو داری
موضوع بیت:یار(یارزیبندۀ تحسین)
مضمون بیت: ممدوح و خورشيد
معنی واژگان:دم زدن: سخن گفتن/ ممالک (جمع مملکت) حافظ اين کلمه را هم جمع مملکت گرفته است و هم به جاي مملوکان (غلامان) دانسته است/ خوبي: زيبايي/ ممالک خوبی: بفتح اول فرو شکوه فرمانروائی در عالم حسن/ آفتاب: خورشيد/ ترا رسد: برازنده ي تست، مي تواني/ اين بيت اشاره اي دارد به يکي از بازيهاي داستاني کودکانه ي قديم
قواعد: ممالک جمع مملکت بمعنی فر و دبدبة شاهی
آرایه ها: تناسب و تضاد درآفتاب و ماه (در ماهرو) / تناسب در خوبي و آفتاب و ماهرو
واج آرایی:تکرار حرف «م»
معنی بیت: ادعای فر و شکوه فرمانروائی در عالم حسن خورشیدوار زینبدة تست، چه علاوه بر آنکه خود زیبائی چاکران ماه جبین نیز داری.
…………………….
8-قَبایِ حُسن فُروشی تو را بـَـرازَد و بس
که هَمچو گُل همه آیینِ رَنگ و بو داری
موضوع بیت:یار(جمال بی مثال یار)
مضمون بیت: معشوق مانند گل
معنی واژگان:حسن فروشي: جلوه دادن /برازيدن: شايسته بودن، زيبنده بودن /و بس: فقط، تنها/ آيين: ساز و سامان/ رنگ و بو: جلوه و جلا، مظاهر زيبايي
قواعد: زيبايي قباي حسن فروشي (اضافه تشبيهي) يعني حسن فروشي به لباس تشبيه شده است.
قواعد: قبای حسن فروشی: تشبیه صریح
آرایه ها:تناسب در حسن و گل و رنگ و بو
واج آرایی:تکرار آوای «h»
معنی بیت: تنها جامة عرضة زیبائی و جمال بر قامت تو برازنده و شایسته است، چه مانند گل سر تا پا آراسته ای و رنگ و بوی تو دلپذیر است.
……………………………..
9-ز کُنجِ صومعه حافظ مَجوی گوهَرِ عشق
قدم بُرون نِه اگر میلِ جُست و جو داری
موضوع بیت:صومعه و خرابات عشق در برابرهم
مضمون بیت: عشق و خانقاه
معنی واژگان:کنج: گوشه و کنار/ صومعه: عبادتگاه زاهدان و صوفيان،
قواعد: خانقاه گوهر عشق (اضافه تشبيهي) يعني عشق به جواهر تشبيه شده است/
آرایه ها: تناسب در مجوي و جست و جوي
واج آرایی:تکرار حرف «ج»
معنی بیت: ای حافظ، در زاویة دیر زاهد گوهر عشق الهی یافت نمیشود، اگر رغبت طلب تراست از صومعه گام برون بگذار و روی برتاب.
…………………………….
