- *غزل 423*
1-دوش رفتــم، به درِ مَیـکَده خواب آلوده
خِــرقه تـَردامـن و، سجّـاده شَراب آلوده
2-آمــد اَفسـوس کُنـان، مُغبَچـة بـاده فروش
گفت:بیـدار شـو،ای رَهرو ِ خـواب آلـوده
3-شُست و شوئی کن و آنگَه، به خَرابات خُرام
تا نگردد ز تو، ایــن دِیــــرِ خراب آلـوده
در هــوایِ لب شیــرین دَهَنان چنـد کنی؟
جوهـــرِ روح، به یاقــوتِ مـُـذاب آلـوده
4-به هــوایِ لب شیــرین پســران چنـد کنی؟
جوهـــرِ روح، به یاقــوتِ مـُـذاب آلـوده
5- به طَهــارَت گـُذَران منــزلِ پیـریّ و مکن
خِلعَـتِ شِیـب، چـو تَشـریفِ شَبـاب آلـوده
6-پاک و صافی شو و از چاهِ طَبیعت به درآی
کــه صَفائـــی ندهـــد، آبِ تُــراب آلوده
گفتم:ای جان و جَهان،دفترِ گُل عیبی نیست
کـه شود فصلِ بهـــار، از مـَــیِ ناب آلوده
7- گفتم:ای جانِ جَهان،دفترِ گُل عیبی نیست
کـه شود فصلِ بهـــار، از مـَــیِ ناب آلوده
آشنـایان ره عشــق، در این بَحــرِ عَمیـق
غَــرقه گَردند و نگردند به آب آلــوده
8- آشنـایان ره عشــق، در این بَحــرِ عَمیـق
غــرقه گشتنــد و نگشـتنـد به آب آلــوده
9-گفت:حـافظ،لُغَز و نـکته به یـاران مَفُروش
آه از این لُطــفِ به انـــواعِ عِتـاب آلوده
***************
وزن غزل: فاعلاتن فعلاتن فعلاتن فع لن (بحر رمل مثمن مخبون اصلم)
1-دوش رفتــم، به درِ مَیـکَده خواب آلوده
خِــرقه تـَردامـن و، سجّـاده شَراب آلوده
موضوع بیت:غفلت( غفلت مذموم)- خرقه ریایی
مضمون بیت: ميخانه و گناه
معنی واژگان:دوش: ديشب (اگر بيت را بخواهيم در بعد عرفاني معني کنيم، يعني شب تاريک پيش از روز ازل)/ تردامن: صفت خرقه است که با گناه آلوده شده است، که داراي ايهام است يکي آن که با شراب آلوده شده و ديگر آن که با گناه آلوده شده است/ سجاده: جانماز/ شراب آلودگي سجاده تشديدي است بر تر دامن بودن خرقه، يعني خرقه ممکن است آلوده باشد اما شراب آلودگي سجاده گناه بزرگتري است.
آرایه ها: تضاد در خرقه و سجاده با ميکده و شراب / تردامن: داراي ايهام است يکي آن که با شراب آلوده شده و ديگر آن که با گناه آلوده شده است.
واج آرایی:تکرار حرف «د»
معنی بیت: دیشب خوابناک به در میخانه روی آوردم ، دلق من آلوده دامن بود و جانمازم آغشته به می.
………………………..
2-آمــد اَفسـوس کُنـان، مُغبَچـة بـاده فروش
گفت:بیـدار شـو،ای رَهرو ِ خـواب آلـوده
موضوع بیت: پیر و استاد(هشدار پیر به مرید غافل)
مضمون بیت: مستي و بيداري
معنی واژگان:افسوس کنان: مسخره کنان، استهزاکنان، در حال تمسخر و استهزا/ مغبچه: شاگرد دير مغان، يکي از جوانان زيبا و خوش قد و قامت ميخانه که به مشتريان شراب مي دهد/ باده فروش: فروشنده ي شراب/ رهرو: سالک، مقصود سالک طريق مي پرستي است
قواعد: افسوس کنان: قید حالت یا حال
آرایه ها:تضاد در بيدار و خواب
واج آرایی:تکرار آواي «آ»
معنی بیت: خادم میکده به ظریف طبعی و لاغ و استهزاء گفت که ای رهگذر غافل آگاه شو
……………………………
3-شُست و شوئی کن و آنگَه، به خَرابات خُرام
تا نگردد ز تو، ایــن دِیــــرِ خراب آلـوده
موضوع بیت: تخلیه و تحلیه و تجلیه – خرابات (خرابات جای تردامنان نیست)- اخلاص
مضمون بیت: ميخانه و طاهر بودن
معنی واژگان:شست و شويي کن: طاهر و پاکيزه (دروني و بيروني) شو/ آنگه: سپس/ خرابات: ميخانه/ خرام: قدم بگذار/ دير خراب: همان خرابات يعني ميخانه است
آرایه ها:نوعی جناس در خرابات با خراب و خرام
واج آرایی:تکرار حرف «خ»
معنی بیت: نخست خود را از آلایش دنیا پاک ساز ، آن گاه به خرابات عشق گام بنه تا از آلودگی تو این صومعه که مقام محو فناست آلوده نگردد.
…………………………..
4-به هــوایِ لب شیــرین پســران چنـد کنی؟
جوهـــرِ روح، به یاقــوتِ مـُـذاب آلـوده
موضوع بیت:پیر و استاد(هشدار پیر به مرید آلوده)
مضمون بیت: مغبچگان و مستان
معنی واژگان:هوي: عشق، آرزو/ شيرين پسران: پسران زيبايي که در ميخانه باده فروشي مي کنند، مغبچگان/ چند: چه قدر/ جوهر روح: آن وجودي که روح ناميده مي شود (اين جوهر فلسفي است که در مقابل آن عرض قرار دارد، ضمناً اشاره اي دارد به مفرد «جواهر» يعني گوهر تا با ياقوت تناسب داشته باشد)/ ياقوت مذاب: یاقوت گداخته ،مقصود شراب است که رنگ ياقوت دارد
قواعد: جوهر روح: تشبیه صریح
یاقوت مذاب: به استعاره مراد شراب سرخ فام/تناسب در لب و ياقوت
واج آرایی: تکرار حروف «ر» و «ي» و آواي «آ»] معنی بیت: خدمتگزار میخانة معرفت به من گفت : به هوا خواهی شاهدان نوشین لب تا کی گوهر روان را به یاقوت گداخته باده آغشته می سازی و به عشق مجازی می پردازی؟
……………………………….
5- به طَهــارَت گـُذَران منــزلِ پیـریّ و مکن
خِلعَـتِ شِیـب، چـو تَشـریفِ شَبـاب آلـوده
موضوع بیت:پیر و استاد (توصیۀ پیر به طهارت حقیقی مرید)- طهارت
مضمون بیت: پيرانه سر مکن هنري ننگ و نام را
معنی واژگان:طهارت: پاکي و پاکدامني/ گذران: طي کن / شیب: پیری /تشریف : خلعت، خلعت و تشريف به يک معني هستند.
قواعد: خلعت شيب (اضافه تشبيهي) يعني پيري به لباسي تشبيه شده است که معمولاً پادشاه به کسي به عنوان جايزه مي دهد/ تشريف شباب (اضافه تشبيهي) يعني جواني به همان لباس تشبيه شده است
آرایه ها: تناسب در طهارت و خلعت و تشريف /تضاد در شيب و شباب
واج آرایی:تکرار حرف «ش»
معنی بیت: مرحلة پیری را به پاکدامنی سپری کن و جامة کهنسالی را چون خلعت جوانی به هوای نفس آلوده مساز
……………………………………
6-پاک و صافی شو و از چاهِ طَبیعت به درآی
کــه صَفائـــی ندهـــد، آبِ تُــراب آلوده
موضوع بیت: پیرواستاد(توصیۀ پیر مریدرابه طهارت باطن و ترک تعلق)-اخلاص- تخلیه و تحلیه و تجلیه
مضمون بیت: صفا و پاکي
معنی واژگان:صافي: باصفا، صاف، پاکيزه/صفايي ندهد: باعث پاکي و پاکيزگي نمي شود/ آب تراب آلوده: آب خاک آلود، آب گل آلود که در حقيقت آب مضاف است که از نظر شرعي پاک کننده نيست و به طور طبيعي هم قابل استفاده نيست
قواعد: چاه طبيعت (اضافه تشبيهي) يعني هوسهاي طبيعي به چاه تشبيه شده است که معمولاً مقنيان (يعني چاه کنان) وقتي به آب مي رسند آب گل آلود بالا مي دهند.
آرایه ها:نوعی جناس در صافي و صفا / تناسب در پاک و صافي و چاه و آب / تضاد در صافي و تراب آلوده
واج آرایی:تکرار آواي «آ»
معنی بیت: از آلایش ها پاک و پاکیزه شو و از چاه ظلمانی تعلقات دنیوی بیرون آی، چه پیداست که آب گل آلود را روشنی و صفا نباشد.
……………………………..
7- گفتم:ای جانِ جَهان،دفترِ گُل عیبی نیست
کـه شود فصلِ بهـــار، از مـَــیِ ناب آلوده
موضوع بیت:ادب (عذر نا موجه در برابر پیر بی ادبی است )
مضمون بیت: بهار و گل و شراب
معنی واژگان:اي جان جهان: اي محبوبي که براي جهانيان مانند جان هستي و همه ترا مانند جان خود دوست مي دارند. (در بعضي از نسخ جان و جهان است که استاد محمد امين رياحي آن را ترجيح داده اند.)/ مي ناب: شراب خالص/معمولاً دفترها و کتابها که به صورت دست نويس و يا مرکب نوشته مي شده است اگر بر روي آن مايعي مانند شراب ريخته مي شده است باعث خراب شدن آن مي شده و براي آن عيب و ايرادي بوده است، اما حافظ مي گويد اگر دفتر گل با شراب ناب آلوده شود عيبي ندارد، يعني در فصل بهار و گل شرابخواري عيب و ايرادي ندارد.
قواعد: دفتر گل: (اضافه تشبيهي) يعني گل سرخ به دفتر تشبيه شده زيرا گلبرگهاي آن مانند اوراق دفتر است.
آرایه ها: تناسب در بهار و می ناب و دفتر
واج آرایی:تکرار حرف «ل»
معنی بیت: پاسخ دادم که ای جان اهل عالم ، اگر در هنگام بهار که نوبت شادی و طرب است، ورق گل به آب باده آغشته شود(به کنایه یعنی اگر ما در کنار گل باده گساری کنیم) خرده نباید گرفت.
…………………………………….
8- آشنـایان ره عشــق، در این بَحــرِ عَمیـق
غــرقه گشتنــد و نگشـتنـد به آب آلــوده
موضوع بیت: اخلاص(مقام پاکان درگاه الهی)
مضمون بیت: کرامت عشق
معنی واژگان:آشنايان: شناسندگان، با اشاره به معني ديگر آن يعني شناگران/. بحر عميق: درياي ژرف/ يکي از کرامات عارفان و صوفيان حقيقي اين بود که بر روي آن دريا راه مي رفتند اما با آب درياتر نمي شدند/ اشاره است به اين که رندان اگر در شط شراب هم غرق شوند، مرتکب گناه نشده اند/ غرقه شدن در بحر عميق عشق نشانه ي سختيهاي راه سير و سلوک است.
آرایه ها: تناسب در آشنا و بحر و غرقه و آب و آلوده /تضاد در گشتند و نگشتند
واج آرایی:تکرار حرف «ش»
معنی بیت: آنان که در طریق عشق آگاهانه ره سپارند، در این دریای ژرف غرقه شدند ولی دامنشان به تعلقات جهان مادی نیالوده و از عشق مجازی قصد وصول به عشق حقیقی داشتند.
………………………..
9-گفت:حـافظ،لُغَز و نـکته به یـاران مَفُروش
آه از این لُطــفِ به انـــواعِ عِتـاب آلوده
موضوع بیت:ادب (ادب گفتاری سالک)
مضمون بیت: حافظ و عتاب و لطف محبوب
معنی واژگان:لغز: چيستان، معما/ نکته: سخن باريک/ لغز و نکته فروختن: به خاطر خودنمايي چيستان و نکته براي کسي طرح کردن/ آه: چه خوش بود، چه دلپذير بود/ لطف: مهرباني/ عتاب: سرزنش، خشم و تندي با ادا و ناز.
واج آرایی:تکرار حرف «ل» و آوای «z»
معنی بیت: یار گفت: ای حافظ،نزد دوستان فضل نمائی مکن و نکته سنجی خود را به رخ ما مکش که تو هنوز به کمال معنی پی نبرده ای، خاموش باش. دریغا از این همه مهربانی و عنایت محبوب که آمیخته با ملامت و سرزنش بود.
………………………………………
