- *غزل 395*
1- گُلبَرگ را، زِ سُنبُــلِ مُشکیـن نِقاب کن
یعنی که رُخ بِپوش و جهانی خَراب کن
2- بِفشان عَــرَق ز چِهره و اَطرافِ باغ را
چون شیشه‌هایِ دیدة ما پُرگُلاب کن
3- ایّامِ گُل چو عُمر، به رفتن شِتاب کرد
ساقـی به دورِ بادة گُلگون شِتاب کن
4- بُگشا به شیــوه نَرگِسِ پُرخـوابِ مَست را
وَز رَشک، چَشمِ نرگسِ رَعنا به خواب کن
5- بویِ بنفشه بِشنو و زُلفِ نِـگار گیر
بِنگَر به رَنگِ لاله و عَزمِ شَراب کن
ما بَختِ خویش و خویِ تو را آزموده ایم
با دشمنان قـَــدَح کـَش و با ما عِتـاب کن
6-زان جا که رَسم و عادتِ عاشق‌کُشیِّ توست
با دشمنان قـَــدَح کَـش و با ما عِتـاب کن
7- همچون حُباب دیده به رویِ قَدَح گُشای
ویــن خانه را قیاسِ اَساس از حُباب کن
8- حافظ وِصــال مــی‌طَلَبَــد از رَهِ دُعـا
یارب،دُعایِ خَسته دِلان مُستَجاب کن ******************************
وزن غزل:مفعول فاعلات مفاعیل فاعلن (بحر مضارع مثمن اخرب مکفوف محذوف)
1- گُلبَرگ را، زِ سُنبُــلِ مُشکیـن نِقاب کن
یعنی که رُخ بِپوش و جهانی خَراب کن
موضوع بیت: تجلی(تمنای تجلی )
مضمون بیت: مستوري يار
معنی واژگان:نقاب کن: بپوشان/ جهاني: مقصود عاشقان است که تعدادشان آنقدر زياد است که تقريباً همه ي جهانيان هستند/ خراب: پريشان و دل نگران.
آرایه ها: گلبرگ: استعاره است از چهره ي معشوق /سنبل مشکين: استعاره است از گيسوي معطر.
واج آرایی: تکرار حرف «ن»
معنی بیت: از سنبل مشکبوی گیسو بر برگ گل چهرة خود روپوشی بیفکن. یعنی روی در حجاب زلف نهان کن و یک جهان دل را از دیدار نومید ساز و در آتش اشتیاق بسوز و نابود کن
…………………………
2- بِفشان عَــرَق ز چِهره و اَطرافِ باغ را
چون شیشه‌هایِ دیدة ما پُرگُلاب کن
موضوع بیت: تجلی (تمنای تجلی )
مضمون بیت: (عرق چهره ي يار) (چشمان اشکبار عاشقان)
معنی واژگان:بفشان: فرو ريز / از طرفي عرق چهره ي يار برتر از گلابي دانسته شده است که از گلهاي باغ بدست مي آيد
قواعد: شيشه هاي ديده: (اضافه ي تشبيهي) يعني چشم را به شيشه تشبيه کرده است
آرایه ها: از طرف ديگر چشمان عاشقان به شيشه هاي پرگلاب تشبيه شده است که اين يک به جهت اشک فراوان است.
معنی بیت: عرق (خوی) از گل رخسار قطره قطره بریز و پیرامون بوستان را مانند شیشه های چشم ما که پر از گلاب سرشک است از گلاب چهره پر بساز.
……………………………
3- ایّامِ گُل چو عُمر، به رفتن شِتاب کرد
ساقـی به دورِ بادة گُلگون شِتاب کن
موضوع بیت: عنایت (تمنای عنایت بادۀ دیدار )
مضمون بیت: غنيمت دانستن دم و خوشباشي
معنی واژگان:ايّام گل: دوران شکوفايي گل سرخ/ دور: به گردش درآوردن/ باده: شراب/ گلگون: سرخ رنگ/ در اينجا کوتاهي عمر گل به کوتاهي عمر انسان تشبيه شده است (نه برعکس)/ ايّام در مفهوم ديگر همان «دور» است که به معني ديگرش در مصراع دوّم آمده است./ گل و گلگون با ظرافت به کار برده شده است.
معنی بیت: روزهای بهار و عمر گل مانند زندگی ما زود گذر است، پس ای ساقی (نوشگر) بشتاب و می گلفام را به گردش آور و بنوشان.
………………………….
4- بُگشا به شیــوه نَرگِسِ پُرخـوابِ مَست را
وَز رَشک، چَشمِ نرگسِ رَعنا به خواب کن
موضوع بیت:یار(تمنای تجلی یار)
مضمون بیت: چشم يار
معنی واژگان:به شيوه: با ناز و ادا و عشوه/ رشک: حسد/ نرگس رعنا: نرگس دوروي، گلي زيبا که از اندرون سرخ و از بيرون زرد است و معمولاً شعرا چشم را به آن و آن را به چشم تشبيه مي کنند/ به خواب کردن در مصراع دوم به مفهوم انصراف از جلوه گري است
آرایه ها: نرگس پر خواب: به استعاره چشم مخمور
جناس در نرگس در دو مصراع
واج آرایی:تکرار حروف «ر» و «ب»
معنی بیت: به ناز و کرشمه نرگس دیدة خواب آلود مخمور را باز کن و از حسد چشم نرگس خودنمای باغ را فرو بند.(چه نرگس از رشک تاب دیدن نرگس چشم تو را ندارد.)
……………………….
5- بویِ بنفشه بِشنو و زُلفِ نِـگار گیر
بِنگَر به رَنگِ لاله و عَزمِ شَراب کن
موضوع بیت: غنیمت شمردن فرصت
مضمون بیت: بهار و نگار و شراب
معنی واژگان:بنفشه: گلي است که معمولاً زلف محبوب را به آن تشبيه مي کنند و مقصود بنفشه اي است که اکنون آن را نوعي داروي گياهي مي دانند/ نگار: محبوب زيبارو، معشوق خوش چهره/ لاله: اين گل هم شبيه جام شراب است و سرخي آن حاکي از رنگ شراب است/ عزم کردن: قصد کردن.
آرایه ها: نوعی تناسب در بنفشه و زلف /نوعی تناسب در لاله و شراب
واج آرایی: تکرار حرف «ب»
معنی بیت: بنفشه را بو کن و گيسوي زيبا و خوش بوي معشوق را در دست بگير و رنگ سرخ لاله را ببين و قصد نوشيدن شراب کن.
محصول بيت ــ بنفشه را بو كن آن وقت زلف نگار را به دست بگير، زيرا كه زلف نگار در رنگ و بو به بنفشه شباهت دارد. به رنگ لاله نظر انداز يعنى لاله را تماشا كن و سپس عزم شراب كن، يعنى اين چهار مى را با آن سه تا همراه كن. الحاصل در ايام بهار باده نوش باش.
……………………………
6-زان جا که رَسم و عادتِ عاشق‌کُشیِّ توست
با دشمنان قـَــدَح کَـش و با ما عِتـاب کن
موضوع بیت: غیرت (غیرت عاشقی)
مضمون بیت: تقاضاي طنزآميز
معنی واژگان:رسم و عادت: شيوه و روش/ عاشق کشي: سخت گيري به عاشق/ قدح کشيدن: پياله نوشي کردن، شرابخواري/ عتاب: سخنان و اعمال خشم آلود و سرزنش آميز(و در مورد معشوق البته با کمي توجّه لطف آميز به عاشق)
قواعد: عتاب: مصدر باب مفاعله
معنی بیت: چون شیوه و خوی تو کشتن بی دلان است، به ناخواه ما با دشمنان باده بپیما و با ما درشتی و گله آغاز کن
…………………………….
7- همچون حُباب دیده به رویِ قَدَح گُشای
ویــن خانه را قیاسِ اَساس از حُباب کن
موضوع بیت: مقام فناء(طلب مقام فناء)
مضمون بیت: غنيمت دانستن دم و خوشباشي
معنی واژگان:قدح: جام شراب/ ديده به روي قدح گشاي: يعني هر وقت چشم باز مي کني چشمت به جام شراب بنگرد/ اين خانه: مقصود اين جهان است/ قياس کن: بسنج، مقايسه کن/ اساس: بنياد و پايه.
آرایه ها: خانه: به استعاره مراد سرای فانی یا دنیا
معنی بیت: حباب وار چشم بر قدح بدوز(مانند حباب که بر روی باده دیده دوخته است، تو هم چشم بر قدح بدوز) و اساس این خانة دنیا را مانند حباب (غوزة آب) سست و بی دوام بدان.
…………………………….
8- حافظ وِصــال مــی‌طَلَبَــد از رَهِ دُعـا
یارب،دُعایِ خَسته دِلان مُستَجاب کن
موضوع بیت: دعا(دعا برای وصال یار)
مضمون بیت: دعاي حافظ
معنی واژگان:وصال: رسيدن به معشوق/ خسته دلان: دل آزردگان/ مستجاب کن: حاجت روا کن.
قواعد: مستجاب: اسم مفعول از استجابت.
آرایه ها: تناسب در دعا و يارب و مستجاب کن
معنی بیت: حافظ از روي نياز، وصال يار را طلب مي کند. خدايا، دعاي عاشقان آزرده خاطر و غمگين را اجابت کن.
محصول بيت ــ حافظ با دعا وصال مى‌خواهد. يارب دعاى خسته‌دلان را مستجاب كن. مراد : حافظ خسته دل دعا مى‌كند كه به وصال برسد، يارب دعايش را قبول كن يعنى به جانانش برسان.
………………………….
