*غزل 38*
1 – بی مِهرِ رُخَت، روزِ مرا نور نَماندست
وز عُمر مرا جز شبِ دیجور نماندست
2-هنگامِ وِداعِ تو زِبَس گریه که کردم
دور از رُخِ تو، چَشمِ مرا نور نماندست
3-میرفت خیالِ تو زچَشمِ من و میگفت
هَیهات از این گوشه که مَعمور نماندست
4-وَصلِ تو اَجَل را زِسَرَم دور هَمی داشت
از دولتِ هَجرِ تو کُنون دور نماندست
نزدیک شُد آندم که رَقیبِ تو بگوید
دور از دَرَت آن خستۀ مَهجور نماندست
5-نزدیک شُد آندم که رَقیبِ تو بگوید
دور از رخت این خستۀ رنجور نماندست
6-صَبراست مرا چارۀ هِجران تو لیکن
چون صبرتوان کرد که مَقدور نماندست؟
در هَجرِ تو گَرچَشمِ مرا آب نماند
گو خونِ جگرریزکه معذور نماندست
7-در هَجرِ تو گَرچَشمِ مرا آب روان است
گو خونِ جگرریزکه معذور نماندست
*مِن بَعد چه سود اَر قدمی رَنجه کند دوست
کَز جان رَمَقی در تَنِ رنجور نماندست
8-حافظ ز غم از گریه نپرداخت به خَنده
ماتم زده را داعیۀ سور نماندست
*****************************
وزن غزل:مفعول مفاعیل مفاعیل مفاعیل (بحر هزج مثمن اخرب مکفوف مقصور)
1 – بی مِهرِ رُخَت، روزِ مرا نور نَماندست
وز عُمر مرا جز شبِ دیجور نماندست
موضوع بیت: حدیث هجران
مضمون بیت: (فراق و دوري از محبوب)
معنی واژگان: مهر: خورشيد، عشق و محبّت /روز مرا: براي روز من/ ديجور: تاريک.
آرایه ها: تناسب در مهر و روز و نور و عمر /تناسب در شب و ديجور /تضاد در شب و روز / ایهام تضاد در مهر با شب /تناسب در نور با شب و نیز نور با دیجور/ تناسب عمر با روز و شب / بي مهر رُخت مي تواند ايهام داشته باشد يکي بدون خورشيد رخسار تو و يکي بدون عشق چهره ي زيباي تو.
واج آرایی: تکرار حروف «ر» و «م»و«ن»
معنی بیت: بي روي زيباي خورشيد مانندت و بي عشق روشني بخشت، روز من بي نور است و از تمام عمرم جز تاريکي شب چيزي بر جاي نمانده است.
به خاکِ پايِ تو سوگند و نورِ ديده ي حافظ
که بي رخِ تو فروغ از چراغِ ديده نديدم
(غزل 9 / 322)
محصول بيت ـ بدون خورشيد رخت، روز من ديگر روشنايى و نور ندارد، يعنى روزم چون شب تار است و از عمرم هم جز شب تاريك چيزى برايم باقى نمانده است، يعنى در فراق جانان عالم در نظرم تيره و تار است.
…………………………………………………………..
2-هنگامِ وِداعِ تو زِبَس گریه که کردم
دور از رُخِ تو، چَشمِ مرا نور نماندست
موضوع بیت: حدیث هجران
مضمون بیت: (وداع از معشوق و گريه ي عاشق – فراق از معشوق)
معنی واژگان:وداع: خداحافظي، بدرود/ ز بس: از بسياري../ نور: روشني، همان که (سو) يا (ديدِ) چشم ناميده مي شود.
قواعد: دور از رخ تو : شبه جمله
آرایه ها: تناسب در وداع و گريه و دور /تناسب در چشم و گريه /تناسب در رخ و نورو چشم / دور از رخ تو: ايهام دارد، يکي: دور باد از چهره ي زيباي تو. ديگري: در فراق چهره ي زيباي تو
واج آرایی: تکرار «ر» در مصراع دوم
معنی بیت: هنگام وداع و فراق از روي زيبايت، چنان اشک ريختم که دور از تو ديگر نوري براي چشمم باقي نمانده است.
محصول بيت ـ هنگامى كه وداع مى‌كردى از بس‌كه گريه كردم از كثرت گريه دور از رخ تو چشمم بى‌نور شده است يعنى خداوند رخ تو را از بى‌نور شدن محافظت كند، چشم من كه از بسيارى گريه كم‌نور شد،
……………………………………………………………
3-میرفت خیالِ تو زچَشمِ من و میگفت
هَیهات از این گوشه که مَعمور نماندست
موضوع بیت: حدیث هجران (تصویر خیال معشوق)
مضمون بیت: (چشم گريان عاشق و دور شدن معشوق، حتي خيال او)
معنی واژگان: خيال: تصوير مبهم/ هيهات: افسوس، دريغ/ گوشه: اشاره است به چشم (که تنها معشوق و خيال او در آن جاي مي گيرد.)/ معمور: آباد، آبادان.
آرایه ها:تناسب در خیال با چشم تناسب در گوشه با چشم
واج آرایی:تکرار حرف«ت»و«ن»و«م»
معنی بیت: نقش خیال تو از دیدۀ من دور میشد و چنین می گفت: براین خانه تأسف میخورم که ویرانه شده است.
………………………………………………………………
4-وَصلِ تو اَجَل را زِسَرَم دور هَمی داشت
از دولتِ هَجرِ تو کُنون دور نماندست
موضوع بیت: حدیث هجران – وصل و هجران
مضمون بیت:(وصل مايه ي زندگي و هجر مايه ي مرگ است)
معنی واژگان: وصل: وصال، رسيدن به محبوب/ دولت: سعادت، خوشبختي، برکت/ مصراع دوم به صورت طنز ادا شده است.
آرایه ها: تضاد در وصل و هجر / تکرارملیح دور
واج آرایی: تکرار حرف «د» و «ر»و«ت»
معنی بیت: وصال تو مرگ مرا از من دورمی ساخت، اینک از غلبه و چیرگی فراق تو اجل به من نزدیک شده و نهایت عمرم فرا رسیده است.
……………………………………………………………
5-نزدیک شُد آندم که رَقیبِ تو بگوید
دور از رخت این خستۀ رنجور نماندست
موضوع بیت: حدیث هجران (تأثیر وصل و هجران در عاشق)
مضمون بیت: (نزديک شدن مرگ عاشق در فراق معشوق)
معنی واژگان: رقيب: نگهبان، کسي که مراقب است که عاشقان به زيباي موردنظر نزديک نشوند/ خسته: مجروح، دلخسته/ رنجور: بيمار، زار و نزار/
آرایه ها: تضاد در نزديک و دور / دور از رخت: ايهام دارد، يکي: دور باد از چهره ي زيباي تو، ديگري به خاطر دوري از چهره ي زيباي تو، يا در حالت دور بودن از چهره ي زيباي تو
واج آرایی: تکرار حروف «د» و «ر»و«ن»
معنی بیت: آن لحظه فراز آمد که نگهبان و محافظ تو بگوید: رنج و بلا از جمال تو دور باد، عاشق دلخستۀ بیمارت درگذشته است.
………………………………………………………….
6-صَبراست مرا چارۀ هِجران تو لیکن
چون صبرتوان کرد که مَقدور نماندست؟
موضوع بیت: حدیث هجران (در فراق معشوق)
مضمون بیت: (ناشکيبايي عاشق در فراق معشوق)
معنی واژگان: هجران: دوري/ مقدور: آنچه در قدرت شخص باشد/ممکن، ميسّر.
آرایه ها:تناسب در هجران و صبر/ تکرارملیح صبر
واج آرایی: تکرار حرف «ر»و«ن»و«ت»
معنی بیت: در دوري از تو چاره اي جز صبر ندارم. چگونه مي توان شکيبايي کرد؟ چون ديگر توانايي اين کار را ندارم.
محصول بيت ـ چاره هجران تو برايم صبر است يعنى در هجران تو به‌جز صبر چاره ندارم اما چگونه صبر توان كرد كه مقدور يعنى قدرت نمانده است، حاصل كلام چاره هجران صبر مى‌باشد اما براى صبر كردن مجالى نمانده است.
…………………………………………………………….
7-در هَجرِ تو گَرچَشمِ مرا آب روان است
گو خونِ جگرریزکه معذور نماندست
موضوع بیت:عشق ( اشگ عاشق در فراق معشوق)
مضمون بیت: (در فراق يار وظيفه ي چشم اشک خونين ريختن است)
معنی واژگان: هجر: دوري/ آب روان: اشک جاري/ معذور نماندست: راه چاره اي باقي نيست، عذر و بهانه اي ندارد/ معذور: کسي که عذرش را بپذيرند، معاف.
قواعد: فاعلِ معذور نماندست چشم است
آرایه ها: متناسب در چشم و آب روان و خون جگر و ريختن
واج آرایی: تکرار حروف «ر» و «گ»و«م»
معنی بیت: اگر از دیدۀ من در فراق تو سیل سرشک جاری است، بگو اشک ریختن تنها بس نیست باید خون بگریی تا عذرت را بپذیرند.
…………………………………………………………
8-حافظ ز غم از گریه نپرداخت به خَنده
ماتم زده را داعیۀ سور نماندست
موضوع بیت:حدیث هجران (تصویری از هجران یار )
مضمون بیت: (حافظ در هجران يار ماتم زده است و نمي خندد)
معنی واژگان: پرداختن: روي آوردن، دست به کاري زدن/ ماتم زده: عزادار/ داعيه: سبب، علت، دليل، انگيزه/ سور: شادي، شادماني، سرور.
آرایه ها: تضاد در گريه و خنده/ تضاد در غم و سو ر/تضاد در ماتم و سور
واج آرایی: تکرار حرف «د» و آواي «Z»
معنی بیت: حافظ به سبب غم از گریستن بخندیدن روی نیاورد، چه سوکوار انگیزه ای برای شادی ندارد.
