- *غزل 320*
1- دیشب به سِیلِ اشک رَهِ خواب می‌زَدَم
نَقشی به یادِ خَطِّ تـو بـَـر آب می‌زدم
2- اَبرویِ یار در نَظَر و خِــرقِه سـوخته
جامی به یادِ گوشة مِحراب می‌زدم
3-هر مُرغِ فِکر کَز سَرِ شاخِ سُخَن بِجَست
بازَش زِ طُــرِّة تـو به مِضــراب می‌زدم
4- رویِ نِگار در نَظَــرَم جِلوه می‌نُمود
وز دور بوسه بر رُخِ مَهتاب می‌زدم
5-چشمم به رویِ ساقی و گوشَم به قَول چَنگ
فالی به چشم و گـوش، در ایـن باب می‌زدم
6- نَقشِ خیالِ رویِ تو تا وَقتِ صبحدَم
بر کارگاهِ دیـدة بـی‌خـواب مـی‌زدم
7- ساقی به صوتِ این غَزَلَم کاسِه میگرفت
می‌گفتم این سُـرود و مَـیِ ناب می‌زدم
خوش بود وَقتِ حافظ و فالی به بَختِ نیک
بــر نامِ عُمــر و دولــتِ اَحباب می‌زدم
خوش بود حالِ حافظ و فالی به بَختِ نیک
بــر نامِ عُمــر و دولــتِ اَحباب می‌زدم
8- خوش بود وَقتِ حافظ و فالِ مُراد و کام
بــر نامِ عُمــر و دولــتِ اَحباب می‌زدم
****************************
وزن غزل : مفعول فاعلات مفاعیل فاعلن(بحر مضارع مثمن اخرب مکفوف محذوف)
1- دیشب به سِیلِ اشک رَهِ خواب می‌زَدَم
نَقشی به یادِ خَطِّ تـو بـَـر آب می‌زدم
موضوع بیت:اشک عاشق(گریه مقدمۀ بیداری است)
مضمون بیت: اشک عاشق و زيبايي معشوق
معنی واژگان: ره خواب زدن: خواب را از ديدگان دور کردن/ خطّ: مقصود خطّ عذار معشوق است که باعث زيبايي چهره ي اوست/ نقش بر آب زدن: يکي به معني ديدن چهره ي معشوق در اشک است و ديگري به معني کار بيهوده کردن
قواعد:سيل اشک: اضافه ي تشبيهي است يعني اشک شاعر به سيل تشبيه شده است.
آرایه ها: خط تو : باستعاره مراد سبزة عذار تو /ایهام در نقش بر آب زدن/تناسب در سيل و اشک و آب./ نوعی جناس در خواب و آب / تناسب در نقش و خط
واج آرایی: تکرار حرف «د» و آوای «t» و نزدیکی مخرج آن ها
معنی بیت: شب دوشین از سیل سرشک خوابم نمی برد و بیاد سبزة عذار تو نقشی بر آب می بستم که نمی گرفت و کاری بیحاصل بود.
…………………………………….
2- اَبرویِ یار در نَظَر و خِــرقِه سـوخته
جامی به یادِ گوشة مِحراب می‌زدم
موضوع بیت:ولایت (رسیدن به اولیاء )
مضمون بیت: ابروي يار و خيال او
معنی واژگان: سوختن خرقه: اشاره است به اين که ترک زهد ريايي کرده بودم و از ديدگاه ديگري سوختن خرقه نشانه ي شادي است، (ماجري کم کن و بازآ که مرا مردم چشم – خرقه از سر بدر آورد و به شکرانه بسوخت) /ياد گوشه ي محراب: به ياد روزگار اعتکاف و پرهيزگاري ريايي، ضمناً گوشه ي محراب اشاره به همان ابروي يار است که به ياد آن شاعر جام شرابي مي نوشد و نشانه ي شادي اوست با در نظر گرفتن گوشه ي ابروي يار
آرایه ها: ابروي يار را معمولاً به خميدگي بالاي محراب تشبيه مي کنند/تناسب در ابرو و گوشه و نظر و محراب / نوعی جناس در يار و ياد
واج آرایی:تکرار حروف «ر» و «ي»
معنی بیت: در آن حال که ابروی دوست در برابر چشم من نمایان بود و خرقة تن را از شدت وجد سوخته و ترک خودی و هستی کرده بودم، ساغری بیاد گوشة محراب ابروی یار می نوشیدم( ممکن است این معنی نیز مراد باشد جامی بیاد ایام زهد و گوشه نشینی در محراب عبادت می نوشیدم)
………………………………………….
3-هر مُرغِ فِکر کَز سَرِ شاخِ سُخَن بِجَست
بازَش زِ طُــرِّة تـو به مِضــراب می‌زدم
موضوع بیت:وحدت(عشق دفع خواطر کثرت می کند)
مضمون بیت: مضمون آفريني شاعر عاشق
معنی واژگان: هر مرغ فکر کز سر شاخ سخن بجست: هر مضمون تازه اي که مي خواست از دايره ي فکري من خارج شود/ مرغ فکر : طایر اندیشه/ شاخ سخن : شاخة درخت سخن/ طرّه: موهاي زلف که بر روي پيشاني ريخته است و در اينجا ذکر جزء و اراده ي کل است يعني زلف يار/ مضراب: نوعي دام است براي گرفتن مرغ و ماهي/ بازش: دوباره آن را/ بازش ز طرّه ي تو به مضراب مي زدم: دوباره آن را با دام سر زلف تو به دام مي انداختم، يعني با تصور زلف تو آن مضمون نو را به قالب شعر در مي آورم/مضراب : دام
قواعد:مرغ فکر: اضافه ي تشبيهي است يعني فکر را به مرغ تشبيه کرده است/ شاخ سخن: اضافه ي استعاري است يعني سخن به درختي تشبيه شده است که آن درخت داراي شاخه است
آرایه ها: تناسب در مرغ و شاخ و جستن و مضراب /ایهام در کلمه ي «باز» که اشاره است به باز شکاري/ تناسب در طرّه و مضراب به معني دام / تناسب در زدن با مضراب به معني ديگر مضراب يعني زخمه
واج آرایی: تکرار حرف «ر» و آواي «s» و «z»
معنی بیت: هر طایر اندیشه که از شاخسار کلام بر می پرید و به قالب لفظ در نمی آمد، آن را با دام زلف تو می گرفتم و برشتة سخن می کشیدم.
………………………………..
4- رویِ نِگار در نَظَــرَم جِلوه می‌نُمود
وز دور بوسه بر رُخِ مَهتاب می‌زدم
موضوع بیت:مقام قرب
مضمون بیت: چهره ي معشوق و جنون عاشق
معنی واژگان:نگار: معشوق زيبارو/ جلوه مي نمود: جلوه گر مي شد، نمودار مي شد/ مهتاب: در اينجا مقصود خود ماه است و معمولاً کسي اگر بخواهد بر چهره ي ماه بوسه زند بايد از دور چنين کاري را انجام دهد/ ضمناً در عقايد قدما هم چنين بوده است که ديوانه و مجنون در مهتاب ديوانه تر و مجنون تر مي شوند.
آرایه ها: تشبيه مضمر در بيت وجود دارد يعني چهره ي معشوق به ماه تشبيه شده است/تناسب در نظر و جلوه و مهتاب
واج آرایی: تکرار حرف «ر»
معنی بیت: چهرة زیبای یار در آینه دیده ام پیدا بود و از دوردست بر رخسار ماه که همانند چهرة معشوق در چشم من می نمود، بوسه ای نثار می کردم.
………………………………
5-چشمم به رویِ ساقی و گوشَم به قَول چَنگ
فالی به چشم و گـوش، در ایـن باب می‌زدم
موضوع بیت:مقام قرب دیدار
مضمون بیت: اميد عاشق
معنی واژگان:چهره ي ساقي زيبا و نغمه ي چنگ نشانه ي شادي بود و من خود را با اين دو دلخوشي مي دادم که روزي به وصال يار زيباي خود برسم و نغمه ي شادي سر مي دهم/ فال زدن: پيش بيني آينده را کردن/ در اين باب: يعني در باب عشق و شيفتگي/ قول: ترانه و آواز.
آرایه ها: تکرار چشم و گوش/ تناسب چشم و گوش
واج آرایی: تکرار حرف «ش»
معنی بیت: دیده بر چهرة ساقی دوخته و گوش به ترانة چنگ سپرده بودم و باچشم و گوش خود دربارة رسیدن بوصال یار تفألی می زدم و این حال را به شگون می گرفتم.
…………………………
6- نَقشِ خیالِ رویِ تو تا وَقتِ صبحدَم
بر کارگاهِ دیـدة بـی‌خـواب مـی‌زدم
موضوع بیت:مقام قرب (شب دیدار)
مضمون بیت: ديده ي بي خواب عاشق و خيال معشوق
معنی واژگان:نقش: تصوير/ خيال روي تو: چهره ي خيالي تو/ کارگاه دیده : نگارخانة دیده،
قواعد: کارگاه دیده : تشبیه صریح
آرایه ها: تناسب در نقش و خيال و کارگاه و ديده / کارگاه: در اينجا چشم به کارگاه نقش زدن بر پارچه هاي بافته شده تشبيه شده است
واج آرایی: تکرار حروف « د» و «ت» و نزدیکی مخرج آن ها
معنی بیت: صورت خیالی چهرة ترا تا برآمدن صبح در نگارخانة چشم بیدار خود مصوّر می نمودم و می نگاشتم.
……………………………….
7- ساقی به صوتِ این غَزَلَم کاسِه میگرفت
می‌گفتم این سُـرود و مَـیِ ناب می‌زدم
موضوع بیت:اولیای الهی (تقدیر ساقی از سالکان راه)
معنی واژگان:به صوت اين غزل: به خاطر شنيدن اين غزل/ کاسه گرفتن: پُر کردن جام مي، احترام گذاشتن/ سرود: ترانه/ مي ناب: شراب خالص/ مي زدم: مي نوشيدم
آرایه ها: تناسب در صوت و کاسه و گفتن و سرود /تناسب در ساقي و کاسه گرفتن و مي ناب و زدن
معنی بیت: ساقی مجلس بر آوای این چامه پیاله شراب بر کف میگرفت و در مجلس جام را بگردش می آورد، من نیز این ترانه را می خواندم و بادة صافی از دست ساقی می نوشیدم.
…………………………………………………………..
8- خوش بود وَقتِ حافظ و فالِ مُراد و کام
بــر نامِ عُمــر و دولــتِ اَحباب می‌زدم
موضوع بیت:فال نیکو
مضمون ابیات: غزل حافظ و تفأل او
معنی واژگان: خوش وقت: داراي صفات وقت و حال/ فال زدن: اميدوار شدن به آينده ي نيک/ مراد و کام: مقصود و آرزو/ دولت: خوشبختي/ احباب: دوستان و ياران.
قواعد: احباب : جمع حبیب
واج آرایی: تکرار آواي «s» و «z» در بیت اول/ تکرار حروف «د» و «ت» و نزدیکی مخرج آن ها در بیت دوم.
معنی بیت: روزگار حافظ به خوشی میگذشت و بنام زندگانی دوستان و باقبال نیکشان فالی که متضمن مراد و رسیدن آنان بکام دل باشد میگرفتم.
………………………………
