- *غزل 316*
1- زُلف بَر باد مَده، تا نَدَهی بَر بادم
نـاز بُنیـاد مَکُن، تا نَکَنی بُنیادَم
زُلف بَر باد مَده، تا نَدَهی بَر بادم
نـاز بُنیـاد مَنه، تا نَبَری بُنیادَم
2- مِی مَخور با همه کس، تا نَخورم خونِ جِگَر
سَر مکش تا نکشد سَـر بــه فَلَک، فَریادم
زُلف را حَلقه مَکُن، تا نَکُنی دربَندَم
چهره را آب مَدِه، تا نَدَهی بَر بادم
3- زُلف را حَلقه مَکُن، تا نَکُنی دربَندَم
طُـرِّه را تاب مَدِه، تا نَدَهی بَر بادم
4- یارِ بیگانه مَشو، تا نَبَری از خویشم
غــَمِ اَغیار مَخـور، تا نَکُنی ناشادَم
5- رُخ بَراَفروز، که فارِغ کُنی از بَرگِ گُلَم
قَــد بــرافراز، که از سَرو کُنی آزادم
6- شَمعِ هر جَمع مَشو وَر نه بسوزی ما را
یــادِ هر قـوم مَکُــن، تا نَـرَوی از یادَم
7- شُهرة شَهر مَشو، تا نَنَهَم سَر در کوه
شـورِ شیـرین مَنُما ،تا نَکُنی فَرهادم
8-رَحم کن بر مَنِ مِسکین و به فریادم رَس
تا بـه خاکِ دَرِ آصِــف، نَـرَسَـد فریادم
9 -حافظ از جورِ تو، حاشا که، بِگَردانَد روی
من از آن روز که دربَنــدِ تـواَم ،آزادم
*************************
وزن غزل : فاعلاتن فعلاتن فعلاتن فع لن(بحر رمل مثمن مخبون اصلم)
1- زُلف بَر باد مَده، تا نَدَهی بَر بادم
نـاز بُنیـاد مَکُن، تا نَکَنی بُنیادَم
موضوع بیت:ناز و نیاز(ناز برای تکامل عاشق است )
مضمون بیت: زلف معشوق و ناز معشوق
معنی واژگان:زلف بر باد دادن: پريشاني کردن گيسوان/ بر باد داد کسي: او را نابود کردن، زندگي او را تباه کردن/ ناز بنياد کردن: بناي ناز را گذاشتن، تصميم به ناز کردن گرفتن/ بنياد کندن کسي: اساس هستي او را ويران کردن
آرایه ها: جناس در بر باد دادن (به معني پريشان کردن) و بر باد دادن (به معني نابود کردن) / بر باد دادن به معنای نابود کردن در مفهوم کنایی به کار رفته است/نوعی تضاد و جناس در بنياد کردن و بنياد کندن
واج آرایی: تکرار حروف «ب» و «ن» و آواي «آ»
معنی بیت: گیسو به دست باد مسپار، تا از رشگ هستی مرا بباد فنا ندهی، کرشمه و غمزه مکن تا بیخ وجودم را بر نیفکنی.
…………………………….
2- مِی مَخور با همه کس، تا نَخورم خونِ جِگَر
سَر مکش تا نکشد سَـر بــه فَلَک، فَریادم
موضوع بیت:غیرت عاشقی-قرار و بیقراری (قرار معشوق مقدمۀ تکامل عاشق است )
مضمون بیت: توجه معشوق به غير و سرکشي او
معنی واژگان:خون جگر: غم و غصه/ سرمکش: سرکشي مکن سر به فلک کشيدن/ فرياد: به آسمان رسيدن فرياد از خشم و غم
آرایه ها: تضاد در مي و خون جگر/تناسب در خون جگر و خوردن مي/نوعی جناس در سر کشيدن و سرکشيدن /در «سر به فلک کشیدن آواز »اغراق به کار رفته است.
واج آرایی: تکرار حرف «ر»و «م» و آواي «آ»
معنی بیت: با هر کس ساغر مگیر تا خونین دل نشوم و از من اعراض مکن تا ناله ام بآسمان برنشود.
………………………………..
3- زُلف را حَلقه مَکُن، تا نَکُنی دربَندَم
طُـرِّه را تاب مَدِه، تا نَدَهی بَر بادم
موضوع بیت: تجلیات جمالی (تجلیات جمالی زلف برای به دام انداختن عاشق)
مضمون بیت: زلف و طرّه ي معشوق
معنی واژگان:حلقه کردن: پيچ و تاب دادن، مجعّد کردن/ در بند: اسير/ شعرا پيچ و تاب زلف معشوق را زنجير دل عاشق مي دانند و محل اسارت او/ طرّه: موي جلو سر که روي پيشاني ريخته مي شود و توسّعاً به زلف و گيسو هم گفته مي شود/ تاب مده: پيچ و تاب در آن ايجاد مکن.
آرایه ها: تناسب در حلقه و بند و تاب /تناسب در زلف و طرّه / نوعی جناس در تاب و تا / بر باد دادن در مفهوم کنایی به کار رفته است.
واج آرایی: تکرار حرف «د» ، آوای «t» و نزدیکی مخرج آن با «د» در مصراع دوم، تکرار حرف «ن» در مصراع اول.
معنی بیت: گیسو را حلقه در حلقه مکن تا زندان دل را استوارتر نسازی و بزلف چین و شکن مده و بیش ناز و کرشمه منما تا هستی مرا به باد ندهی.
……………………………..
4- یارِ بیگانه مَشو، تا نَبَری از خویشم
غــَمِ اَغیار مَخـور، تا نَکُنی ناشادَم
موضوع بیت:غیرت عاشقی
مضمون بیت: غيرت عاشق
معنی واژگان:يار: ياور، کمک کننده/ از خويش بردن: از خود بيخود کردن/ اغيار: بيگانگان/ غم اغيار مخور: در انديشه ي ديگران مباش /ناشاد: غمگين
آرایه ها: تناسب و ترادف در غم خوردن و ناشاد بودن /تناسب در خویش و یار / تضاد در خویش و یار با بیگانه و اغیار
واج آرایی: تکرار حرف «م» و آواي «آ»
معنی بیت: با ناآشنایان دوستی مکن تا مرا از خود بیخود نسازی، غمخوار بیگانگان مشو و با آنان غمخواری منما تا غمگین نشوم.
………………………………
5- رُخ بَراَفروز، که فارِغ کُنی از بَرگِ گُلَم
قَــد بــرافراز، که از سَرو کُنی آزادم
موضوع بیت:تجلی (تمنای تجلی جمالی عارض و قامت )
مضمون بیت: چهره و قدّ معشوق
معنی واژگان:رخ برافروز: چهره ي خود را (با شادماني) به رنگ گُل سرخ درآور/ فارغ کني: بي نياز کني/ برگ گل: گلبرگ گُل سرخ/ قد برافراز: بر خيز، قيام کن/ آزاد کردن: بي نياز کردن
آرایه ها: تناسب در برافروختن و رخ و برگ گل /تناسب در برافراشتن و سرو و آزاد
واج آرایی:تکرار حرف «ر» در بيت و آواي «s» و «z» در مصراع دوم
معنی بیت: چهرة لطیف تر از گل خود را عیان کن تا از گلبرگ بی نیاز شوم و قامت بلند افراشته دار تا مرا از نظارة سرو فارغ سازی.
………………………………….
6- شَمعِ هر جَمع مَشو وَر نه بسوزی ما را
یــادِ هر قـوم مَکُــن، تا نَـرَوی از یادَم
موضوع بیت:غیرت عاشقی
مضمون بیت: غيرت عاشق و تهديد او
معنی واژگان:مشمع: باعث روشني محفل/ جمع: محفل، مجلس/ ورنه: وگرنه/ بسوزي: دل ما را مي سوزاني و ما را نابود مي کني
آرایه ها: تناسب در شمع و جمع و سوختن / جناس در ياد و ياد / تناسب و ترادف در جمع و قوم
واج آرایی: تکرار حرف «ر»
معنی بیت: در هر محفلی چون شمع رخ برمیفروز وگرنه ما را در آتش رشک خواهی سوخت، تا در یاد منی، از دیگران یاد مکن؛ منظور آنست که هیچگاه از یاد من نمی روی، پس به دیگران مپرداز.
…………………………………
7- شُهرة شَهر مَشو، تا نَنَهَم سَر در کوه
شـورِ شیـرین مَنُما ،تا نَکُنی فَرهادم
موضوع بیت:غیرت عاشقی- تکامل (برانگیختن غیرت عاشقی برای تکامل اوست)
مضمون بیت: غيرت عاشق
معنی واژگان:شهره شدن: مشهور شدن/ سر در کوه نهادن: آواره ي کوه و بيابان شدن، مجنون شدن. (اشاره به عشق مجنون) / فرهاد: مقصود عاشق شيرين است که با ناکامي خود را کشت.
آرایه ها:شور: فتنه گري/ شيرين: مقصود معشوقه ي فرهاد است و ضمناً ترکيب اضافي شور شيرين نوعي (پارادُکس) يا تضاد دروني دارد/ نوعی تضاد در شهر و کوه / نوعی تناسب در شيرين و فرهاد / در بيت تلميح وجود دارد
واج آرایی: تکرار حرف «ش» و آواي «آ»
معنی بیت: خود را به زیبائی و دلبری مشهور شهر مکن تا من از رشک دیوانه وار سر به کوه و بیابان ننهم، شورانگیزی و آتش افروزی چون شیرین مکن تا مرا بناکامی فرهاد گرفتار نسازی.
………………………………………………
8-رَحم کن بر مَنِ مِسکین و به فریادم رَس
تا بـه خاکِ دَرِ آصِــف، نَـرَسَـد فریادم
موضوع بیت:عنایت (تمنای ترحم از صاحب ولایت )
مضمون بیت: وزير، تورانشاه، حامي شاعر
معنی واژگان:مسکين: بيچاره/ آصف: نام وزير حضرت سليمان که در شعر حافظ به معني وزير (اسم خاصّ به جاي عامّ) به کار مي رود، زيرا مُلک فارس را مُلک سليمان مي دانند در اینجا شاید مقصود وزیر عصر خواجه جلال الدین تورانشاه وزیر شاه شجاع باشد.
آرایه ها: اغراق/ تکرار فریاد
واج آرایی:تکرار حرف «م» و آواي «s»
معنی بیت: به من درمانده و بي نوا رحم کن و به فريادم برس تا فرياد شکايت من به درگاه آصف زمان نرسد.
محصول بيت ــ به من مسكين رحم كن و به فريادم برس و مددم كن تا كه فرياد و فغانم به خاك درگاه وزير نرسد. يعنى از تو به وزير شكايت نكنم.
…………………………………..
9 -حافظ از جورِ تو، حاشا که، بِگَردانَد روی
من از آن روز که دربَنــدِ تـواَم ،آزادم
موضوع بیت:ترک تعلق (عشق سبب ترک تعلق است )
مضمون بیت: عاشق گرفتار احساسات و آزادي
معنی واژگان:جور: ظلم و ستم /حاشا: غيرممکن است/ روي گرداندن: منصرف شدن و آزرده شدن/ در بند: گرفتار/ مصراع دوم از سعدي است که حافظ آن را تضمين کرده است.
قواعد: حاشا : در سیاق فارسی از اصوات است.نیز نگاه کنید بغزل 78 بیت (3)
آرایه ها: تضاد میان بند و آزاد/ پارادکس
واج آرایی: تکرار حرف «ر» و آوای «z»
معنی بیت: هرگز مباد که حافظ از بیداد تو روی بگرداند و رنجه شود، من از آنگاه که در کمند عشق گرفتار آمدم از تعلقات دنیوی رها گشتم؛ مصراع دوم از مطلع غزل معروف سعدی است که حافظ در مقطع غزل خود تضمین کرده است :
من از آن روز که در بند توام آزادم
پادشاهم چو بدست تو اسیر افتادم
…………………………….
