- *غزل 295 *
1- سَحَر به بویِ گلستان دَمی شدم در باغ
کــه تا چو بلبل بی‌دل کنم عِلاجِ دِماغ
2- به جلوة گُلِ ســوری نــگاه می‌کــردم
که بود در شبِ تیره به روشنی چو چراغ
3- چُنان به حُسن و جوانیِّ خویشتن مغرور
که داشــت،از دلِ بلبل هِـزارگونه فراغ
گُشاده نَرگِسِ شَهلا به حسرت آب از چشم
نَهاده لاله ز سودا به جان ودل صد داغ
4- گُشاده نَرگِسِ رَعنا ز حسرت آب از چشم
نَهاده لاله ز سودا به جان ودل صد داغ
زبان گشوده چو تیغی به سرزنش سوسن
دهان گشاده شقایــق چــو مـردمِ اَیغاغ
5- زبان کشیده چو تیغی به سرزنش سوسن
دهان گشاده شقایــق چــو مـردمِ اَیغاغ
یکی چو باده پَرَستان صُراحی در دست
یکی چو ساقیِ مستان به کف گرفته اَیاغ
6- یکی چو باده پَرَستان صُراحی اندر دست
یکی چو ساقیِ مستان به کف گرفته اَیاغ
نَشاط و دورِ جوانی چو گُل غنیمت دان
کــه حافظا نبــود بــر رســول غیــرِبَلاغ
7- نَشاط و عیش و جوانی چو گُل غنیمت دان
کــه حافظا نبــود بــر رســول غیــرِبَلاغ
*******************************
وزن غزل 295 : مفاعلن فعلاتن مفاعلن فع لان
( بحر مجتث مثمن مخبون اصلم مسبغ )
1- سَحَر به بویِ گلستان دَمی شدم در باغ
کــه تا چو بلبل بی‌دل کنم عِلاجِ دِماغ
موضوع بیت:نفحات ربانی(نفحات ربانی سحرگاه)
مضمون بیت: شاعر و گلستان
معنی واژگان:بوي: رايحه/ آرزو دمي: لحظه اي/ بيدل: عاشق/ دماغ: مغز سر
آرایه ها:تناسب در گل در گلستان و بلبل و باغ
واج آرایی: تکرار حروف «ب» و «ل»
معنی بیت: پگاه به آرزوی دیدار گل یکدم بباغ رفتم تا مانند بلبل عاشق بدرمان دماغ خود بپردازم و بند غم از دل بگشایم .
…………………………..
2- به جلوة گُلِ ســوری نــگاه می‌کــردم
که بود در شبِ تیره به روشنی چو چراغ
موضوع بیت:تجلی (تجلی جمالی چهرۀ یار )
مضمون بیت: جلوه ي گل سرخ
معنی واژگان:جلوه: نمود، نمايش/ گل سوري: گل سرخ، گل آتشي.
آرایه ها: تناسب در جلوه و نگاه و روشني و چراغ
معنی بیت: جلوه گري گل سرخ را مي ديدم که در شب تاريک، در درخشندگي و تابندگي مانند چراغ روشن بود.
محصول بيت ــ همين كه وارد باغ شدم به چهره گل سورى نگاه كردم ديدم كه در تاريكى شب چون چراغ روشن بود: مانند چراغ نور و ضياء مى‌داد.
…………………………..
3- چُنان به حُسن و جوانیِّ خویشتن مغرور
که داشــت،از دلِ بلبل هِـزارگونه فراغ
موضوع بیت:پیری و جوانی (غرور جوانی)
مضمون بیت: گل و بلبل
معنی واژگان:حسن: زيبايي/ مغرور: فريفته و متکبّر /هزارگونه: از هر جهت، به طور کلي/ فراغ داشتن: بي خبر بودن، آسوده بودن.
معنی بیت: گل سرخ چنان به زيبايي و جواني خود مغرور بود که از دل عاشق بلبل هيچ خبر نداشت و نسبت به غم عشق او آسوده و بي اعتنا بود.
محصول بيت ــ گل سورى چنان به حسن و جوانى خويش مغرور بود كه از بلبل بيدل به كل فارغ بود يعنى به بلبل بيدل هيچ توجه نداشت. الحاصل براى به‌دست آوردن دل بلبل اظهار تفقد و التفات نمى‌كرد.
………………………………
4- گُشاده نَرگِسِ رَعنا ز حسرت آب از چشم
نَهاده لاله ز سودا به جان ودل صد داغ
موضوع بیت:تجلی(تجلی جمالی ،همه چیز در برابر آن رنگ می بازد)
مضمون بیت: نرگس و لاله و چشم و دل عاشق
معنی واژگان:نرگس رعنا: نرگس دورنگ (معمولاً شعرا چشم را به نرگس و نرگس را به چشم تشبيه مي کنند)/ حسرت: نااميدي/ مقصود از حسرت نرگس نااميدي از داشتن عاشقي مانند بلبل است/ داغ: نشانه و غم و غصّه / سودا: عشق (و سياه)، معمولاً لاله آتشين وسطش رنگي نزديک به سياه دارد که از آن به داغ و سياهي تعبير مي کنند و کلمه ي سودا به اين جهت لطافت و ظرافتي دارد
قواعد: رعنا : در سیاق فارسی بیشتر بمعنی زیبا و موزون ، در عربی بمعنی گول ، افعل وصفی مؤنث ارعن
آرایه ها:تناسب در نرگس و چشم و آب (که نشانه اي از شبنم ها بر روي نرگس است)/تناسب در لاله و سودا و داغ و دل /ایهام در داغ
معنی بیت: نرگس زیبا از اندوه اشک از دیده روان کرده است و لاله از غلبة سوز عشق بر جان و دل صد نشان دارد
…………………………….
5- زبان کشیده چو تیغی به سرزنش سوسن
دهان گشاده شقایــق چــو مـردمِ اَیغاغ
موضوع بیت: عشق(عاشق مورد رشک قرار می گیرد)
مضمون بیت: سرزنش و سخن چيني در مورد عاشق و معشوق
معنی واژگان:سوسن: نوعي گل سفيد است که معمولاً شعرا به آن لقب ده زبان مي دهند/ زبان کشيده: زبان درازي کرده بود/ شقايق: نوعي لاله /ايغاغ (يا ايقاق): سخن چين این کلمه مغولی یا ترکی است ، نگاه کنید بحاشیة صفحه 200 دیوان حافظ ، تصحیح قزوینی .
آرایه ها: تناسب در زبان و دهان /تناسب در سوسن و شقايق /نوعی تناسب ظریف در تيغ و ايغاغ نيز با در نظر گرفتن لغت مغولي ايغاغ
واج آرایی: تکرار حرف «ش» و آواي «gh»
معنی بیت: گل سوسن زبان شمشير مانند خود را به قصد سرزنش و مؤاخذه کشيده بود و گل شقايق چون سخن چينان دهان خود را گشوده بود.
محصول بيت ــ سوسن براى اين كه سرزنش كند، چون تيغ زبان كشيده يعنى زبانش را دراز نموده و شقايق هم كه سوسن را ديده دهانش را چون مردم غماز باز كرده.
…………………………
6- یکی چو باده پَرَستان صُراحی اندر دست
یکی چو ساقیِ مستان به کف گرفته اَیاغ
موضوع بیت: عشق(عشاق باده نوش)
مضمون بیت: گلها و مجلس مستان
معنی واژگان:باده پرست: شراب خوار/ صراحي: شيشه ي شراب/ اياغ: جام شراب
آرایه ها:تناسب در باده پرست و صراحي و ساقي و مستان و اياغ /ترادف و تناسب در دست و کف
واج آرایی: تکرار حرف «س» و آواي «آ»
معنی بیت: سوسن چون میگساران تنگ شراب در دست نگاهداشته و شقایق مانند ساقی بزم باده نوشان جام بر کف ایستاده است .
…………………………………
7- نَشاط و عیش و جوانی چو گُل غنیمت دان
کــه حافظا نبــود بــر رســول غیــرِبَلاغ
موضوع بیت:غنیمت شمردن فرصت
مضمون بیت: غنيمت شمردن وقت
معنی واژگان:عيش: زندگي، البته عيش معني شادي هم مي دهد ولي به قرينه ي نشاط عيش را به معني زندگي گرفته ايم/ غنيمت دان: فرصت شمار، مغتنم بدان، استفاده کن، همان گونه که مي داني عمر گل کوتاه است و از آن در مدت کوتاه عمرش استفاده مي کني/ رسول: خبردهنده/ بلاغ: پيام رساني/ مصراع دوم اشاره است به آيه ي 99 از سوره ي مائده: ما علي الرسول الا البلاغ
معنی بیت: خوشی و عشرت و جوانی و نوبت گل را مغتنم بشمار و سود خویش بدان که ای حافظ بر فرستاده جز رساندن پیام تکلیفی نیست ، بر رسولان پیام باشد و بس ، مضمون مصراع دوم مقتبس است از آیة 99 سورة مائده (5) ما عَلَی الرَّسُولِ اِلَّا البَلاغُ.
…………………………….
