- *غزل 293*
1- بامــدادان که ز خَلوتگَــهِ کاخِ اِبـداع
شَمعِ خاوَر فِکَنَد بر همه اطراف شُعاع
2- برکَشَد آینه از جِیبِ افق چرخ ودر آن
بِنُمایَد،رُخِ گیتــی به هـِـزاران انــواع
3- در زَوایــایِ طـَـرَبخانة جمشیـدِفَلَک
ارغنون ساز کند زُهره، به آهَنگِ سَماع
بر دَر و بامِ طـَـرَبخانة جمشیـدِفَلَک
ارغنون ساز کند زُهره، به آهَنگِ سَماع
4- چَنگ در غُلغُله آید که ،کُجا شد مُنکِر
جـام در قَهقَهه آید که،کجا شدمَنّاع
وضـعِ دوران نگـرو ساغرِ عشرت برگیر
که به هر حال همین است که بینی اوضاع
5- وضـعِ دوران بنگـر، ساغرِ عشرت برگیر
که به هر حالتی این است بهینِ اوضاع
طرّة شاهِد دنیی همه مَکراست وفریب
عارفان بر سـرِ این رشته نجوینـد نـِزاع
6- طرّة شاهِد دنیی همه بَند است وفریب
عارفان بر سـرِ این رشته نجوینـد نـِزاع
عُمرِ خسرو طلب ،ار نفعِ جهان می‌خواهی
کــه وجودیســت عطابخـش و کریمی نَفّاع
7- عُمرِ خسرو طلب ،ار نفعِ جهان می‌خواهی
کــه وجودیســت عطابخـشِ کریمِ نَفّاع
مَنظَــرِ لُطفِ ازل، روشنــیِ چشــمِ اَمل
جامعِ علم و عمل جانِ جهان شاه شجاع
8- مظهــرِ لُطفِ ازل، روشنــیِ چشــمِ اَمل
جامعِ علم و عمل جانِ جهان شاه شجاع
*حافظ اَر باده خوری ، با صَنَمی شیرین خور
که از این به نَبُوَد در دو جهان هیچ مَتاع
*******************************
وزن غزل 293 :فاعلاتن فعلاتن فعلاتن فع لان (بحر رمل مثمن مخبون اصلم مسبغ )
1- بامــدادان که ز خَلوتگَــهِ کاخِ اِبـداع
شَمعِ خاوَر فِکَنَد بر همه اطراف شُعاع
موضوع بیت:تجلی(تجلی خورشیدحقیقت)
مضمون بیت: طلوع خورشيد
معنی واژگان:بامدادان: هنگام صبح صادق/ خلوتگه کاخ ابداع: فلک، آسمان/ ابداع: آفرينش/ شمع خاور: خورشيد/ شعاع: پرتو، نور.
قواعد: کاخ ابداع : تشبیه صریح
آرایه ها: شمع خاور : باستعاره مراد خورشید/ تناسب در خلوتگه و شمع و شعاع
واج آرایی: تکرار حروف «خ» و «ع» و آواي «آ»
معنی بیت: صبحگاهان که از خلوت سرای کاخ آفرینش مهر شمع خاوری بر همه جای نور افشاند ،
………………………………
2- برکَشَد آینه از جِیبِ افق چرخ ودر آن
بِنُمایَد،رُخِ گیتــی به هـِـزاران انــواع
موضوع بیت: تجلی(تجلی خورشیدحقیقت-در تجلی تکرار نیست-گوناگونی رنگ تجلی)
مضمون بیت: طلوع خورشيد
معنی واژگان:برکشد: بر سر دست مي آورد، بالا مي آورد./ جيب: گريبان/ افق: کرانه ي آسمان/ چرخ: فلک، آسمان/ بنمايد: جلوه گر مي سازد.
آرایه ها: آینه : باستعاره مقصود مهر تابان /تناسب در آينه و نمودن و رخ و جيب /جيب افق اضافه ي استعاري است/ چرخ استعاره از آينه دار است./ مقصود از آيينه خورشيد است.
واج آرایی: تکرار حرف «ب» و آواي «آ»
معنی بیت: فلک آینة تابناک خورشید را از گریبان افق بالا میاورد و چهرة گیتی در آن آینه بهزاران رنگ زیبا نمایان میشود .
……………………………
3- در زَوایــایِ طـَـرَبخانة جمشیـدِفَلَک
ارغنون ساز کند زُهره، به آهَنگِ سَماع
موضوع بیت: تجلی(تجلی جمالی )
مضمون بیت: شادي در افلاک
معنی واژگان:زوايا: گوشه ها، کناره ها، جاهايي در تالار که مخصوص نشستن نوازندگان بوده است/ طربخانه: مجلس شادي/ جمشيد فلک: مقصود خورشيد است که فرمانفرمای سپهر بشمار میرود / ارغنون: نام سازي است که اکنون به نام ارگ مشهور شده است/ زهره: ستاره اي است که مظهر شعر و موسيقي و نشاط و طرب است و مقام او را در آسمان سوم يا چهارم مي دانند که از اشعار حافظ چنين استنباط مي شود که اين ستاره را در آسمان چهارم و همسايه ي خورشيد و حضرت عيسي مي داند/ سماع: رقص و آواز و پايکوبي.
آرایه ها: جمشید فلک : باستعاره خورشید مراد است /تناسب در زوايا و طربخانه و ارغنون و ساز کردن و زهره و آهنگ و سماع
واج آرایی: تکرار آواي «آ»
معنی بیت: ناهید رامشگر فلک در خلوت سرای بزم جمشید گردون خورشید جهانتاب ارغنون خود را برای نواختن و دست افشاندن و سرود خواندن کوک میکند .
…………………………….
4- چَنگ در غُلغُله آید که ،کُجا شد مُنکِر
جـام در قَهقَهه آید که،کجا شدمَنّاع
موضوع بیت: تجلی(تجلی جمالی غالب بر تجلی جلالی می شود)
مضمون بیت: آزادي پس از سختگيري ها
معنی واژگان:چنگ: نام سازي است/ غلغله: فرياد/ منکر: انکار کننده/ قهقهه: خنده، صداي ريخته شدن شراب در جام/ منّاع: منع کننده، جلوگير، ناهي از منکر
قواعد: مناع : صیغة مبالغه از منع
آرایه ها: در بيت نوعي ترجيع وجود دارد. واج آرایی:تکرار آواي «آ»
معنی بیت: چنگ خروش شادی بر می آورد که منکر سماع و بزم کجا رفت ، ساغر بخنده لب میگشاید که بازدارنده از باده گساری کجا شد ؟
………………………………..
5- وضـعِ دوران بنگـر، ساغرِ عشرت برگیر
که به هر حالتی این است بهینِ اوضاع
موضوع بیت:غنیمت شمردن فرصت
مضمون بیت: شادي از وضع موجود
معنی واژگان:وضع دوران: اوضاع زمانه/ ساغر عشرت: جام شادي/ برگير: بلند کن (و بنوش)/ بهين: بهترين.
قواعد: بهین اوضاع : بهین صفت وضع است که حذف شده و اوضاع از آن نیابت کرده است یعنی بهین وضع از اوضاع و بهمین علت بهین اوضاع بشکل مضاف و مضاف الیه در میآید ولی اگر پس از صفت عالی اسم مفرد آید نباید بحال اضافه خواند چه در این صورت صفت مقدم بر موصوف محسوب میشود ( بهین وضع ) / ساغر عشرت : تشبیه صریح
آرایه ها: نوعي جناس و نوعي تصدير در وضع و اوضاع
واج آرایی: تکرار حرف «ر» در مصراع اول و حرف «ي» در مصراع دوم
معنی بیت: حال روزگار را ببین و جام شادی بر کف نه ، چه بهر حال بهترین وضع در میان این اوضاع متغیر و ناپایدار باده نوشیدن و غم نخوردن است .
……………………………..
6- طرّة شاهِد دنیی همه بَند است وفریب
عارفان بر سـرِ این رشته نجوینـد نـِزاع
موضوع بیت:دنیاو بی اعتباری آن – اولیای الهی (از دنیا گذشتگان )
مضمون بیت: دنيا و نزاع بر سر آن
معنی واژگان:طرّه: قسمتي از زلف که روي پيشاني محبوب ريخته است امّا بنابر ذکر جزء و اراده ي کل مقصود همه ي زلف است/شاهد: زيباروي دلفريب/ شاهد دنی : معشوق دنیوی ، در صفحة 349 جامع نسخ دیوان حافظ تألیف مسعود فرزاد « شاهد دنیا » در همه نسخه ها آمده است که صحیح بنظر میرسد/ بند و فريب: بند و دام/عارف: آشناي به حق و حقيقت است/ اين رشته: مقصود طرّه ي شاهد دنياست.
قواعد: شاهد دنیا : تشبیه صریح
آرایه ها: تناسب در طرّه و بند و رشته
واج آرایی: تکرار حرف «ن»
معنی بیت: زلف معشوق زیبای دنیا یکسره رشتة اسارت و مکر و حیله است ، شناسندگان حق بفریب طرة این شاهد بستیزه با دیگران بر نخیزد و بر سر دنیای دون نزاع نکنند .
……………………………
7- عُمرِ خسرو طلب ،ار نفعِ جهان می‌خواهی
کــه وجودیســت عطابخـشِ کریمِ نَفّاع
موضوع بیت:دعا (دعادر حق محبوب)
مضمون بیت: مدح شاه شجاع
معنی واژگان:خسرو: پادشاه (زمان)/ کريم: بزرگوار/ نفّاع: سودرسان.
قواعد: نفاع : صیغه مبالغه از نفع .
آرایه ها: نوعی جناس در نفع و نفّاع
معنی بیت: اگر سود اين دنيا را مي طلبي، عمر طولاني براي شاه بخواه که وجودي است بخشنده و بزرگوار و بسيار سودرساننده،
محصول بيت ــ اگر طالب نفع و فايده جهانى، طول عمر خسرو را بخواه، زيرا شخص شاه وجودى است عطابخش و كريمى است فايده رسان. خلاصه شاه عادلى است پس بر همه لازم است كه درباره‌اش دعاى خير بنمايند.
……………………………….
8- مظهــرِ لُطفِ ازل، روشنــیِ چشــمِ اَمل
جامعِ علم و عمل جانِ جهان شاه شجاع
موضوع بیت:مدح ممدوح
مضمون بیت: در مدح شاه شجاع
معنی واژگان:مظهر: نشانه/ لطف ازل: مهرباني ذات پرودگار/ امل: آرزو/ جامع: دربردارنده /چشم امل : دیدة شاهد آرزو
قواعد: چشم امل : استعارة مکینه .
معنی بیت: شاه شجاع کسي است که مظهر بخشش ازلي، روشني بخش اميد و آرزو، صاحب علم و عمل و جان بخش عالم است.
محصول بيت ــ خسرو (مذكور در بيت قبلى) مظهر لطف ازل خداست و روشنى چشم اميد است. يعنى هر اميدى كه به او بسته شود به حصول مى‌پيوندد و در نتيجه چشم شخص اميدوار روشن مى‌شود. پادشاهى است حامع علم و عمل و جان جهان: روح خلق عالم است كه حيات مردم بسته به وجود اوست. آن كه به اين القاب ملقب و به اين اوصاف موصوف گشته شاه شجاع است كه يكى از مربيان خواجه مى‌باشد.
…………………………………
