- *غزل 289*
1-مَجمَعِ خوبی و لُطف است ،عِذارِ چومَهَش
لیکَنَـش مِهــر و وَفـا نیست،خدایا بِدَهَش
2-دلبرم شاهِد و طِفل است و به بازی روزی
بِکُشــد زارم و در شَــرع نباشــدگُنَهَـش
من همان بِه که از او نیک نِگَه دارم دل
که بد و نیک ندیده‌سـت که دارد نگهش
3- من همان بِه که از او نیک نِگَه دارم دل
که بد و نیک ندیده‌سـت وندارد نگهش
4-بــویِ شیــر از لَبِ همچـون شکرش می‌آید
گر چه خون می‌چَکَد از شیوة چَشمِ سیهش
چاردَه سالـه بُتــی، چابــک و شیـــرین دارم
که به جان حلقه به گوش است مَهِ چاردهش
5-چاردَه سالـه بُتــی، چابــکِ شیـــرین دارم
که به جان حلقه به گوش است مَهِ چاردهش
6-از پــیِ آن گُلِ نــو رُسته دلِ مــا یــا رب
خود کجا شد که ندیدیم در این چند گهش
7-یارِ دلدارِ من ار قَلب بدینسان شِکَنَد
ببــرد زود به جانـداریِ خودپادشهش
جان به شُکرانه کنم صَرف، گر آن دانة دُرّ
صَــدَفِ دیدۀ حافظ شَـوَدآرامگهــش
8-جان به شُکرانه کنم صَرف، گر آن دانة دُرّ
صَــدَفِ سینــة حافظ بــودآرامگهــش
وزن غزل:فاعلاتن فعلاتن فعلاتن فعلن(بحر رمل مثمن مخبون محذوف)
1-مَجمَعِ خوبی و لُطف است ،عِذارِ چومَهَش
لیکَنَـش مِهــر و وَفـا نیست،خدایا بِدَهَش
موضوع بیت:دعا(دعاجهت مشمول عنایت شدن )
مضمون بیت: دلدار زيباي بي مهر و وفا
معنی واژگان:مجمع: مجموعه/ خوبي: زيبايي/لطف: لطافت و ظرافت/ عذار: چهره/ مهر: محبت، دوستي/ وفا: عمل کردن به قول و پيمان.
آرایه ها: ایهام تناسب در مهر زيرا معني ديگر آن خورشيد است که با ماه تناسب دارد/ تناسب در خوبي و لطف و عذار
معنی بیت: چهره ي زيباي چون ماه معشوق جاي لطف و زيبايي است، ولي مهر و وفا در او نيست. خدايا، آن را نيز به او عطا کن.
جز اين قدّر نتوان گفت در جمالِ تو عيب
که وضعِ مِهر و وفا نيست رويِ زيبا را
محصول بيت ــ عذار چون مه جانان مجمع لطف و زيبايى است اما مهر و وفا ندارد، خدايا مهر و وفايش ده يعنى او را وفادار كن.
…………………………..
2-دلبرم شاهِد و طِفل است و به بازی روزی
بِکُشــد زارم و در شَــرع نباشــدگُنَهَـش
موضوع بیت:ولایت (علم باطن ولی ماورای شریعت است )
مضمون بیت: معشوق نوجوان و کشتن عاشق
معنی واژگان:دلبر: معشوق/ شاهد: نوجوان نو خط/ زار: به خواري و زبوني، به زاري زار/ شرع: دين /طفل: خرد و صغیر ؛ در اینجا به معنی نوجوان و نو خواسته
آرایه ها: تناسب در طفل و بازي و کشتن و شرع و گناه
واج آرایی: تکرار حرف «ش» و آواي «s» و «z»
معنی بیت: دلستان من زیبایی نو خاسته است و به شوخی یک روز مرا به هلاک میرساند و آنگاه به حکم دین بر وی که خردسالست قتل عاشق را جرم نشمارند.
……………………………..
3- من همان بِه که از او نیک نِگَه دارم دل
که بد و نیک ندیده‌سـت وندارد نگهش
موضوع بیت: ولایت (اعتراض به کار ولی موجب گسستگی می شود)
مضمون بیت: دلدار بي تجربه
معنی واژگان:نيک: با جديّت، جداً بد و نيک /نديدست: بي تجربه است
آرایه ها: جناس در نيک و نيک / نوعی جناس در نگه دارم و ندارد نگهش
واج آرایی:تکرار حرف «ن»
معنی بیت: نیک سزاوارست که دل به او نسپارم ، چه هنوز تجربه آموخته نیست و نیک را از بد و بلهوس را از عاشق باز نمی شناسد و آئین دلداری نمیداند .
………………………………
4-بــویِ شیــر از لَبِ همچـون شکرش می‌آید
گر چه خون می‌چَکَد از شیوة چَشمِ سیهش
موضوع بیت: ولایت (ولی در مقام بی رنگی به کار خود استاد است )
مضمون بیت: لب و چشم معشوق
معنی واژگان:همچون شکر: شيرين /شيوه: ناز و کرشمه/ خون مي چکد از شيوه ي چشم سيهش: چشمان سياه او عاشق کش است.
آرایه ها: تناسب و از جهتی تضاد در شير و خون
واج آرایی: تکرار حرف «ش»
معنی بیت: از لب نوشین وی هنوز بوی شیر شنیده میشود ، اگر چه از ناز و کرشمة چشم سیاه دلش که عاشق کش است ، قطره قطره خون تراوش میکند .
…………………………….
5-چاردَه سالـه بُتــی، چابــکِ شیـــرین دارم
که به جان حلقه به گوش است مَهِ چاردهش
موضوع بیت:ولایت (ولی مظهر چهارده نور پاک است و همه چیز مطیع اوست)
مضمون بیت: دلبر زيباي نورسيده
معنی واژگان:بت: معشوق زيباروي خوش اندام/ چابک شيرين: زيرک و دلپذير/ حلقه بگوش: غلام هميشگي/ به جان: از صميم قلب
آرایه ها:جناس در چارده و چارده / نوعی تناسب در حلقه و ماه چون ماه در شبهاي اوّل و آخر هر ماه همچون حلقه اي است و يا هاله ي اطراف ماه مانند حلقه اي است
واج آرایی: تکرار حروف «د» و «ر»
معنی بیت: معشوق چهارده ساله اي دارم که زيبا و شيرين حرکات است و ماه شب چهارده از جان و دل مطيع و غلام اوست.
محصول بيت ــ بت چابك و شيرين چارده ساله دارم. يعنى محبوبى دارم كه ماه بدر به جان حلقه به گوشش است: عبد و زر خريدش است.
………………………….
6-از پــیِ آن گُلِ نــو رُسته دلِ مــا یــا رب
خود کجا شد که ندیدیم در این چند گهش
موضوع بیت:قبض و بسط (در حالت قبض سالک از حضور ولی غایب می شود)
مضمون بیت: دل عاشق و معشوق نورسيده
معنی واژگان:از پي: به دنبال/ گل نورسته: گل تازه سبز شده، گل نوشکفته/ خود: واقعاً، به راستي/ درين چندگه: در اين مدت
معنی بیت: خدايا، دل عاشق ما به دنبال آن معشوق نورسته ي زيبا به کجا رفت که مدّعي است از او خبري نداريم؟
محصول بيت ــ عجبا دل ما در پى آن گل نو رسته كجا رفت كه مدتى است آن را نديديم، الحاصل مدتى است كه دلمان نيست شده و نمى‌دانيم كجاست.
……………………………….
7-یارِ دلدارِ من ار قَلب بدینسان شِکَنَد
ببــرد زود به جانـداریِ خودپادشهش
موضوع بیت: ولایت (ولی در دلها تصرف می کند)
مضمون بیت: معشوق دل شکن
معنی واژگان:دلدار: هم به معني معشوق و هم به معني شجاع است/ قلب: هم به معني دل عاشقان است و هم به معني عمده ي قواي لشکر که در وسط لشکر قرار دارند و شکست دادن آنها معادل پيروزي است/ شکستن: يکي خونين کردن دلهاي عاشقان و ديگر در هم شکستن قلب لشکر دشمن/جانداري: نگهباني خاص، محافظت از جان کسي
قواعد: جانداری : اسم مصدر مرکب از جاندار و یای مصدری
آرایه ها: تناسب در دلدار و قلب و شکستن و جانداري و پادشاه /ایهام در دلدار/ایهام در قلب/ایهام در شکستن
واج آرایی: تکرار حرف «ر» و آواي «آ»
معنی بیت: اگر یار دلجوی من قلب سپاه عاشقان را بدین گونه در هم شکند و پراکنده سازد ، بزودی پادشاه او را به سلاحداری و نگاهبانی خویش خواهد گماشت
………………………….
8-جان به شُکرانه کنم صَرف، گر آن دانة دُرّ
صَــدَفِ سینــة حافظ بــودآرامگهــش
موضوع بیت:ولایت (جایگاه ولی دل سالک است )
مضمون بیت: آرزوي وصال حافظ
معنی واژگان:به شکرانه: براي سپاسگزاري/ کنم صرف: فدا مي کنم/ دانه ي در: مرواريد يگانه/ آرامگه: منزل، محل آرامش.
قواعد: صدف سینه : تشبیه صریح
آرایه ها: صدف سينه ي حافظ: سينه ي حافظ به صدف تشبيه شده است که جايگاه آن مرواريد يگانه باشد/ تناسب در صرف و درّ و صدف
واج آرایی: تکرار آواي «آ» و «s» و «z»
معنی بیت: اگر آن مروارید یکتا که یار من است ، صدف سینه حافظ را قرارگاه خود سازد ، جان بنشان سپاسگزاری در قدم وی خواهم باخت .
………………………….
