- *غزل 281*
یا رب آن نوگُلِ خندان که سِپُردی به مَنَش
می‌سپارم به تو از چشـمِ حسـود چمنش
1-یا رب این نوگُلِ خندان که سِپُردی به مَنَش
می‌سپارم به تو از چشـمِ حسـود چمنش
2-گر چه از کویِ وَفا گشت به صَد مَرحَله دور
دور باد آفـَـتِ دور فَلَـک از جان و تنـش
گر به سَرمنزل سَلمی رَسی، ای پِیکِ صبا
چشـم دارم که سلامی برسانی ز منش
3-گر به سَرمنزل سَلمی رَسی، ای بادِ صبا
چشـم دارم که سلامی برسانی ز منش
4-به ادب نافه گُشایی کن از آن زُلفِ سیاه
جایِ دِل‌هایِ عزیز است، به هم برمزنـش
گو دلم حقِّ وفا بَر خَط و خالَت دارد
محتـرم دار در آن طُرِّة عَنبَرشکنش
5-گو دلم حقِّ وفا با خَط و خالَت دارد
محتـرم دار در آن طُرِّة عَنبَرشکنش
6-در مُقامــی که به یادِ لــبِ او مـَـی نوشند
سِفله آن مَست که باشد خبر از خویشتنش
7-عِـرض و مال از درِ مَیخانه نشاید اندوخت
هر که این آب خورد، رَخت به دریا فکنش
8- هر که تَرسَد ز مَلال، اَندُهِ عشقش نه حلال
سَرِ ما و قـدمش ،یا لــبِ ما و دهنــش
9- شعرِ حافظ همه بِیتُ الغَزَلِ معرفت است
آفریــن بر نَفَسِ دِلکَـش و لُطفِ سخنش
*****************************
وزن غزل:فاعلاتن فعلاتن فعلاتن فعلن(بحر رمل مثمن مخبون محذوف)
1-یا رب این نوگُلِ خندان که سِپُردی به مَنَش
می‌سپارم به تو از چشـمِ حسـود چمنش
موضوع بیت:دعا(دعا در حق محبوب)
مضمون بیت: معشوق و رقيب
معنی واژگان:نوگل: گل تازه، معشوق جوان و زيبا/ خندان: شکفته و شادان/ چشم: مقصود چشم زخم است/ حسود چمن: رقيب
قواعد: حسود چمن:تشبیه صریح.
آرایه ها: (چمن در اصل به معني باغ است و به اين جهت در بيت آمده است که با گل تناسب داشته باشد).
واج آرایی: تکرار حرف «ن»
معنی بیت: پروردگارا ، این گل تازه شکفته را که به من به امانت دادی ، از چشم زخم چمن باغ که بر زیبائی نو گل من حسد می برد ، به امان تو می سپارم.
………………………………..
2-گر چه از کویِ وَفا گشت به صَد مَرحَله دور
دور باد آفـَـتِ دور فَلَـک از جان و تنـش
موضوع بیت: دعا(دعا در حق محبوب)
مضمون بیت: دعا به جان و تن معشوق بي وفا
معنی واژگان: صد مرحله: معمولاً مرحله فاصله دو منزل يا فاصله اي را گويند که مسافر در يک روز طي مي کند و مقصود از صد مرحله مسافتهاي زياد است/ دورباد: خدا کند دور باشد/ آفت: بلا، بليّه /دور فلک: گردش آسمان
قواعد: کوي وفا: اضافه ي تشبيهي است يعني وفا به کوي تشبيه شده است.
آرایه ها: تناسب در کوي و مرحله و دور /نوعی جناس در دُور و دَور / تجنیس ناقص در دور و دور
واج آرایی: تکرار حروف «د» و «ر» و «و»
معنی بیت: اگرچه معشوق از کوي وفاداري بسيار دور شد، ولي اميدوارم که بلاهاي روزگار از جان و تن او دور باشد.
محصول بيت ــ اگر چه نوگل خندان از كوى وفا صد منزل دور شد. يعنى از ما به‌كل جدا شد و دور گشت اما آفت دور قمر از جان و تن‌اش دور باشد.
………………………………….
3-گر به سَرمنزل سَلمی رَسی، ای بادِ صبا
چشـم دارم که سلامی برسانی ز منش
موضوع بیت:عنایت (ارادت به محبوب و انتظار عنایت )
مضمون بیت: سلامي به معشوق
معنی واژگان:سلمي: يکي از عرائس شعر عربي و فارسي است و منظور از آن معشوق است، الف مقصوره در آخر مجازاً به معنی معشوق ، نیز نگاه کنید به غزل 190 بیت2/ صبا: بادي که از جانب شمال يا مشرق مي وزد و پيام آور و پيامبر ميان عاشق و معشوق است/ چشم داشتن: انتظار داشتن، اميدوار بودن.
آرایه ها: نوعی جناس در سلمي و سلام /نوعی جناس در رسي و رساني
واج آرایی: تکرار آواي «s» و «z» و «آ»
معنی بیت: ای باد بهاری ، اگر به منزلگاه معشوق من برسی ، توقع دارم که درودی از جانب من ابلاغ کنی
……………………………….
4-به ادب نافه گُشایی کن از آن زُلفِ سیاه
جایِ دِل‌هایِ عزیز است، به هم برمزنـش
موضوع بیت:مقام ادب(ادب عامل راهیابی به خلوت محبوب)-زلف (زلف محبوب مسکن مألوف عاشقان )
مضمون بیت: زلف معشوق و عطر آن و جاي دلهاي عاشقان
معنی واژگان:ادب: احترام و تربيت /نامه گشايي کردن: فضا را معطّر و خوشبو کردن/ بهم بر مزن: پريشان مکن و برهم مزن/ معمولاً پيچ و تاب زلف معشوق جاي دلهاي عاشقان است
آرایه ها: تناسب در نافه و زلف و سياه و جاي دلها و به هم برزدن
واج آرایی: تکرار آواي «آ»
معنی بیت: از آن گیسوی مشکین به احترام گره نافه ای باز کنی و بوی خوش پراکنی ، ولی گیسوی وی را آشفته نسازی، چه آنجا قرارگاه دلهای گرامی عاشقان است.
……………………………….
5-گو دلم حقِّ وفا با خَط و خالَت دارد
محتـرم دار در آن طُرِّة عَنبَرشکنش
موضوع بیت:حقّ(حق عاشق بر معشوق و برعکس)-عنایت (انتظار عنایت از محبوب)
مضمون بیت: زلف معشوق و دل عاشق زيباييهاي معشوق و حق عاشق
معنی واژگان:خط و خال: زيباييهاي چشم نواز چهره ي معشوق/ محترم دار: با احترام رفتار کن/ طرّه: موي صف کرده بر پيشاني معشوق که در اينجا ذکر جزء به اراده ي کل است يعني گيسوي يار/عنبرشکن: آن که يا آنچه رونق بازار عنبر (که ماده اي خوشبو است) را مي شکند
قواعد: عنبر شکن: صفت مرکب فاعلی ، طره موصوف.
آرایه ها: تناسب در خط و خال و طرّه / کلمه ي شکن در عنبرشکن اشاره اي هم دارد به چين و «شکن» گيسو (ايهام تناسب)
واج آرایی: تکرار آواي «t» و «d»
معنی بیت: ای صبا ، به یار من بگو که دل مرا بر سبزۀ عذار و خال مشکین تو حقی از دوستی و نصیبی از وفاداری است و بر تست که آن را در چین زلف عنبرافشان خود به حرمت و عزت نگاه داری.
……………………………….
6-در مُقامــی که به یادِ لــبِ او مـَـی نوشند
سِفله آن مَست که باشد خبر از خویشتنش
موضوع بیت:مقام محو(مستی و مقام سُکر)
مضمون بیت: لب يار
معنی واژگان:در مقامي: در جايي/ سفله: پست/ باشد خبر از خويشتنش: سر از پا بشناسد/ يعني بايد هرکس آن قدر شراب بنوشد که از خود بيخود شود./ اشاره است به لب ميگون يار
معنی بیت: در بزمی که به یاد لب نوشین یار ساغر گیرند ، مستی که در آن محفل از خود بی خود نشود و هستی خویش را فراموش نکند فرومایه و پست است.
…………………………….
7-عِـرض و مال از درِ مَیخانه نشاید اندوخت
هر که این آب خورد، رَخت به دریا فکنش
موضوع بیت:میکده (با اهل میکده جز به اخلاص معاملۀ دیگرخیانت است)
مضمون بیت: ميخانه و فنا
معنی واژگان:عرض: آبرو/ نشايد اندوخت: نمي توان ذخيره کرد/ رخت به دريا افکندن: فاني و تباه شده به حساب آوردن.
آرایه ها: این آب : به استعاره مراد باده یا آب آتشگون /تناسب در آب و دريا
واج آرایی: تکرار حرف «خ» و آواي «آ»
معنی بیت: آبرو و خواسته از خدمت در میکدۀ رندان به دست نتوان آورد ، هر که باده نوشد و از جام معرفت سیراب شود ، وی را دست از هستی شسته و به مقام فنا رسیده شمار.
……………………………….
8- هر که تَرسَد ز مَلال، اَندُهِ عشقش نه حلال
سَرِ ما و قـدمش ،یا لــبِ ما و دهنــش
موضوع بیت:ایثار (ایثار همه جانبه در راه معشوق)-غم عشق
مضمون بیت: عاشق راستين
معنی واژگان:ملال: غم و غصّه، دلتنگي/ انده: مخفّف اندوه/ سرما و قدمش(واو در اين ترکيب واو تقريب است) سر ما در زير قدم او خاک شود/ لب ما و دهنش: به بوسيدن او و وصال او توفيق يابيم.
آرایه ها:نوعی جناس در حلال و ملال / تضاد در سر و قدم / تناسب در لب و دهن / تناسب در ملال و انده
واج آرایی: تکرار آواي «آ»
معنی بیت: هرکس از به ستوه آمدن و ملول شدن و بی قرار گشتن نگران است ، غم عاشقی که با شادی جهان برابری می کند بر وی حرام باد ، یا سر در پای یار میبازیم و یا لب بر لبش به بوسیدن می نهیم.
…………………………
9- شعرِ حافظ همه بِیتُ الغَزَلِ معرفت است
آفریــن بر نَفَسِ دِلکَـش و لُطفِ سخنش
موضوع بیت:مقام مُخلَصین- حافظ و شعر او
مضمون بیت: حافظ و شعر او
معنی واژگان:بيت الغزل: بهترين بيت غزل/ معرفت: شناخت حقيقت عرفاني/ نفس دلکش: دم گيرا، دم جذاب/ لطف سخن: زيبايي و لطافت گفتار.
آرایه ها:تناسب در شعر و بيت الغزل و نفس دلکش و لطف سخن
معنی بیت: نظم حافظ جملگی بیت برگزیدۀ غزل عرفان و چامۀ عشق الهی است ، بر دم پاک دلپذیر و شیرینی و نرمی گفتارش درود و تحسین باد.
………………………………….
