- *غزل 266*
1- دِلَـم رَمیدة لــولی وَشیست شورانگیز
دروغ وَعده و قَتَّال وَضع و رنگ آمیز
2- فِدایِ پیرهنِ چاکِ ماه رویان باد
هـِـزار جامـة تقوی و خِرقة پَرهیز
خیالِ خالِ تو با خود به خاک خواهَم بُرد
مَگَر ز خالِ تو خاکـَــم شـود عَبـیرآمیز
3- خیالِ خالِ تو با خود به خاک خواهَم بُرد
که تا ز خالِ تو خاکـَــم شـود عَبـیرآمیز
فرشته عشق نداند که چیست قصه مخوان
بخــواه جام و، گلابـی به خاکِ آدم ریز
به شُکرِآن که به حُسن از مَلَک بِبُردی گوی
بخــواه جام و، گلابـی به خاکِ آدم ریز
*غُلامِ آن کَلماتَم که آتش انگیزد
نه آبِ سَرد زَنَد در سُخَن بر آتَشِ تیز
4- فرشته عشق نداند که چیست ای ساقی
بخــواه جام و، گلابـی به خاکِ آدم ریز
5-پیـاله بر کَفَنَم بند، تا سَحرگهِ حـَشر
به مَی ز دل بِبَرَم هولِ روز ِرَستاخیز
6- فقیــر و خسته به درگاهَت آمدم رَحمی
که جز وِلایِ توام نیست، هیچ دست آویز
*مباش غَرّه به بازی خود که در خَبَر است
هزار تَعبیه در حُکمِ پادشاه انگیز
7- بیا که هاتِفِ مَیخانه دوش با من گُفت
کـه در مَقامِ رِضا باش، و از قَضا مگریز
8- میــانِ عاشــق و مَعشوق، هیچ حائل نیست
تو خود حجابِ خودی حافظ، از میان برخیز
وزن غزل: مفاعلن فعلاتن مفاعلن فع لان ( بحر مجتث مثمن مخبون اصلم مسبغ)
1- دِلَـم رَمیدة لــولی وَشیست شورانگیز
دروغ وَعده و قَتَّال وَضع و رنگ آمیز
موضوع بیت:عشق (معشوق سست پیمان)
مضمون بیت: معشوق زيباي حافظ
معنی واژگان:رميده: گريخته، گريزان/ (در بعضي از نسخ به جاي «رميده»، «ربوده» آمده است که مناسب تر به نظر مي رسد.)/ لولي وش: زيبارويي که مانند زيبارويان کولي داراي زيباي طبيعي و وحشي و دست نخورده است / شورانگيز: فتنه انگيز، برپا کننده ي شور (و شوق) /دروغ وعده: بيوفا، کسي که به وعده هايش وفا نمي کند/ قتّال وضع: خونريز/ رنگ آميز: حيله گر و فريبکار.
قواعد: لولی وش : لولی صفت، صفت جانشین موصوف/ وش: پسوند شباهت است در بيت صنعت تنسيق الصّفات به کار رفته است يعني چند صفت براي يک موصوف آمده است
معنی بیت: یاری لولی صفت و شوق آفرین و دل انگیز که نویدهای دروغ میدهد و عاشق کش و نیرنگ بازست، دل مرا از فضای سینه گریزانده و آواره کرده است.
………………………………….
2- فِدایِ پیرهنِ چاکِ ماه رویان باد
هـِـزار جامـة تقوی و خِرقة پَرهیز
موضوع بیت:زهد در برابر میخانه(ترجیح عشق بر تقوای خشک)
مضمون بیت: مبارزه با زاهدان و صوفيان ريايي
معنی واژگان:پيرهن چاک: پيراهن پاره شده (ظاهراً از طريق گناه)/ جامه ي تقوي :لباسي که متظاهرين به پرهيزگاري برتن دارند
قواعد: جامة تقوی: تشبیه صریح/ خرقة پرهیز:تشبیه صریح
آرایه ها:تناسب در پيراهن و جامه و خرقه
واج آرایی: تکرار حرف «ي»
معنی بیت: هزار خرقه ي تقواي زاهدان ريايي، فداي پيراهن چاک خورده ي معشوقان زيبارو باد.
محصول بيت ــ هزار جامه تقوى وهزار خرقه پرهيز فداى پيرهن چاك ماهرويان گردد. يعنى پيرهنى كه جوانان در مستانگى (مستانه) چاكش مى‌زنند. جبه و دستار و خرقه هزار زاهد و عابد فدايش شود. خلاصه كلام هزار زاهد و عابد فداى ماهرويان شوند.
…………………………….
3- خیالِ خالِ تو با خود به خاک خواهَم بُرد
که تا ز خالِ تو خاکـَــم شـود عَبـیرآمیز
موضوع بیت:ذکر(ذکرخال و خط یار گور سالک را نور باران می کند )
مضمون بیت: خال معشوق
معنی واژگان:عبير: نوعي مادّه ي خوشبو مرکّب از مشک و گلاب و زعفران و غيره/ عبيرآميز: معطّر، عطرآگين/ سياه بودن خال و بوي خوش دادن آن به عبير تعبير شده است
قواعد: عبیر آمیز: صفت مرکب مفعولی
آرایه ها:نوعی جناس در خال و خيال
واج آرایی:تکرار حرف «خ» و آواي «آ»
معنی بیت: نقش خال ترا با خود بدل خاک میبرم تا از خال مشکین تو گور من بویا شود.
……………………………..
4- فرشته عشق نداند که چیست ای ساقی
بخــواه جام و، گلابـی به خاکِ آدم ریز
موضوع بیت:انسان کامل (ترجیح انسان عاشق بر فرشتگان )
مضمون بیت: عشق و انسان
معنی واژگان:گلاب: مقصود مقداري از همان شراب است/ جرعه فشاني بر خاک رسمي بوده است که براي گرامي داشتن ياد و خاطره ي کسي اين رسم را اجرا مي کردند./ در روز الست تنها موجودي که بار امانت عشق را از دست خدا گرفت و بر دوش خويش نهاد انسان بود بنابراين باقي موجودات از جمله فرشتگان عشق را نمي شناسند
معنی بیت: بنیاد عشق الهی برخواست و گزینش است و فرشته از موهبت اختیار برخوردار نیست و تنها بسرشت نیکی که خداوند وی را بر آن آفریده، رفتار میکند و از عشق چیزی در نمی یابد، پس پیمانة محبت را بخواه و شراب عشق را که مانند گلاب خوشبو است با خاک وجود آدمی بیامیز.
………………………………….
5-پیـاله بر کَفَنَم بند، تا سَحرگهِ حـَشر
به مَی ز دل بِبَرَم هولِ روز ِرَستاخیز
موضوع بیت:ولایت (بادة ولایت رستگاری به دنبال دارد)
مضمون بیت: شراب و بيخبري حتّي در روز قيامت
معنی واژگان:پياله: مقصود جام شراب است/ حشر: روز قيامت/ هول: ترس، بيم، هراس/ رستاخيز: قيامت، حشر
آرایه ها: سحرگه با روز و حشر با قيامت و پياله با مي تناسب دارد همچنين کفن و حشر و رستاخيز و هول با هم متناسبند
واج آرایی: تکرار حرف «ر»
معنی بیت: در جامة مرگ من ساغری باده بنه تا صبح قیامت که مردگان بصحرای محشر آیند هراس روز رستاخیز را بیاری باده از خود دور کنم.
……………………………..
6- فقیــر و خسته به درگاهَت آمدم رَحمی
که جز وِلایِ توام نیست، هیچ دست آویز
موضوع بیت:عنایت(رستگاری در سایۀ عنایت به ولی)
مضمون بیت: طلب مرحمت از محبوب
معنی واژگان:خسته: مجروح/ رحمی: بخشایشی و مرحمتی کن، فعل، کن، و امثال آن را در این گونه موارد بتناسب معنی باید در تقدیر گرفت، نگاه کنید بغزل 265 بیت سوم جرعة یعنی جرعه ای بده/
ولا: دوستي، محبت/ دست آويز: وسيله، مستمسک
قواعد: دست آویز : اسم آلت مرکب
آرایه ها: تناسب در فقير و درگاه و رحم
معنی بیت: تنگدست و دل ریش بآستان تو روی آوردم، مرحمتی کن که جز دوستاری تو وسیله و بهانه ای برای حصول مراد خود ندارم
………………………………….
7- بیا که هاتِفِ مَیخانه دوش با من گُفت
کـه در مَقامِ رِضا باش، و از قَضا مگریز
موضوع بیت:مقام رضا(رضا به قضای الهی )
مضمون بیت: خشنودي و تسليم در برابر پروردگار
معنی واژگان:هاتف: سروش، ندا دهنده/ دوش: مقصود شب تاريک ازلي پيش از ايجاد جهان هستي است/ مقام رضا: تسليم در برابر حکم پروردگار/قضا: حکم حضرت حق
آرایه ها:نوعی جناس و سجع در رضا و قضا
واج آرایی:تکرار آواي «z» در مصراع دوم و تکرار آواي «آ» در بيت
معنی بیت: بشتاب که آوازدهندة غیبی در میکده دیشب بمن گفت: که بهر چه میرسد، خشنود باش و به قضای الهی گردن بنه
…………………………………
8- میــانِ عاشــق و مَعشوق، هیچ حائل نیست
تو خود حجابِ خودی حافظ، از میان برخیز
موضوع بیت:حجاب(نفس انسان حجاب او و معشوق است)
مضمون بیت: خودي خود و مانع وصال
معنی واژگان:حايل: پرده، مانع/ حجاب: پرده، مانع
قواعد: حایل: اسم فاعل
معنی بیت: هیچ چیز عاشق صادق را از معشوق جدا نمیکند. ای حافظ، اگر تو بجانان نرسیده ای، هستی و خودپرستی تو حجاب را هست، این پردة خودی را بدر تا بدوست پیوندی.
…………………………….
