*غزل 262*
1- حــالِ خونین دلان که گویَد باز؟
وَز فَلَک خونِ خُم که جویَد باز؟
2- شَرمَش از چَشمِ مَی پرستان باد
نــرگسِ مسـت اگــر بروید باز
3- جز فَلاطونِ خُم نشینِ شراب
سِرِّ حِکمَت به ما که گوید باز؟
هر که چون لاله کاسه گردان بود
زیــن جفا ،رُخ به خون بشوید باز
هر که چون لاله کاسه گردان نیست
زیــن جفا ،رُخ به خون بشوید باز
4- هر که چون لاله کاسه گردان شد
زیــن جفا ،رُخ به خون بشوید باز
نَگُشاید دلم چو غنچه اگر
ساغـرِلاله گون نبوید باز
5- نَگُشاید دلم چو غنچه اگر
ساغـری از لبش نبوید باز
6- بَس که در پَرده چنگ گفت سخن
بِبـُـرَش مــوی تا نَمـویـد بـاز
7- گِردِ بیتُ الحرامِ خُم حافظ
گر نَمیـرَد، به سَر بپویَد باز
وزن غزل: فاعلاتن مفاعلن فع لان ( بحر خفیف مسدس مخبون اصلم مسبغ)
1- حــالِ خونین دلان که گویَد باز؟
وَز فَلَک خونِ خُم که جویَد باز؟
موضوع بیت:حدیث فراق (خونین دلان عشق)
مضمون بیت: شکايت از بستن ميخانه ها
معنی واژگان:خونين دلان: غصّه داران (کساني که از بسته شدن ميخانه ها غصّه دارند)/ خون خم: مقصود شراب است و مقصود از ريختن خون خم گويا ريختن و از بين برده شدن شراب باشد/ باز جستن خون: خونخواهي کردن/ فلک در ادب فارسي نشانه ي اهريمن «عامل بدبختي و فساد اجتماعي» است، چون اسلام ديني توحيدي است و ايرانيان از انتساب بديها و بدبختي ها به خداي بزرگ ابا دارند، در حقيقت فلک در ادب فارسي جانشين اهريمن «خداي بديها» در آيين زردشتي شده است
معنی بیت: از حال عاشقان خون جگر کسی خبر نمیدهد و از ستم گردون که خم را شکست یکی نیست که خونخواهی کند.
…………………………………
2- شَرمَش از چَشمِ مَی پرستان باد
نــرگسِ مسـت اگــر بروید باز
موضوع بیت:ترجیح صفات معشوق حقیقی بر دیگر معشوقان
مضمون بیت: نرگس مست و ممنوع بودن شراب
معنی واژگان:مي پرستان: دوستداران باده و شراب/ باز: دوباره/ استعمال «چشم» و «نرگس» در اين بيت بسيار ظريف است/ اين غزل در زماني سروده شده است که امير مبارزالدّين ميخانه هاي شيراز را بسته بود (و حافظ از نااميدي روئيدن نرگس با هم بعيد مي داند).
واج آرایی: تکرار آواي «s» و «z»
معنی بیت: اگر نرگس مخمور باز از خاک سربزند، باید از ادعای مستی در برابر خمارآلودگی چشم میگساران احساس شرمساری کند.
……………………………..
3- جز فَلاطونِ خُم نشینِ شراب
سِرِّ حِکمَت به ما که گوید باز؟
موضوع بیت:راز می (اعجاز بادۀ تجلی)
مضمون بیت: شراب و حکمت جهان هستي
معنی واژگان:فلاطون: افلاطون فيلسوف يوناني که مي گويند در خمره اي جاي گزيد و در همين خمره بود که پي به موسيقي و رازهاي آن برد و از همين جهت افلاطون لقب خمّ نشين يافته است، غير از افلاطون فيلسوف عارفي به نام «ديوژن» نيز که دست از مادّيات شسته بود در خمره اي در فصل زمستان به سر مي برد که شايد افلاطون و ديوژن در ذهن ايرانيان اختلاط يافته باشند/ حکمت: فلسفه، علم و دانش مربوط به معنويّات/ سرّ: راز /خم نشین: مقیم در خم،
قواعد: خم نشین: صفت فلاطون – فلاطون
آرایه ها: تناسب در افلاطون و خم نشين و سرّ و حکمت و بازگفتن
معنی بیت: جز افلاطون باده که درخم مقیم است، کسی نیست که راز دریافت حقیقت هر چیز و سر دانش و فلسفه را برای ما نیک بیان کند.
……………………………….
4- هر که چون لاله کاسه گردان شد
زیــن جفا ،رُخ به خون بشوید باز
موضوع بیت:مقام استغنا(سالک تن به خواری نمی دهد)
مضمون بیت: ساقي و منع شراب
معنی واژگان:کاسه گردان: ساقي، معمولاً شکل لاله مانند جام شراب است و شاخه ي اين گل مانند ساقي است که جام شراب در دست دارد/ رخ بخون شستن: اشک خونين ريختن.
آرایه ها: رخ بخون شستن اشاره اي به رنگ گل لاله هم دارد
واج آرایی: تکرار آواي «آ»
معنی بیت: هرکس مانند لاله کاسة دریوزگی و سؤال بر دست گیرد و باین در و آن در روی آورد، سرانجام ازین ستم که بر عزت نفس خود روا داشت، چهرة خویش را بخون خضاب خواهد کرد.
……………………………..
5- نَگُشاید دلم چو غنچه اگر
ساغـری از لبش نبوید باز
موضوع بیت:شرح صدر(سینه بدون عنایت او گشاده نمی شود)
مضمون بیت: لب يار و بي بزمي زمان
معنی واژگان: مقصود از بوييدن ساغري از لب معشوق شنيدن پيغامي خوش از آن لبان يا بوسيدن آن لبان است، که اين هم در زمان منع مجالس بزم در زمان امير مبارزالدّين ميسّر نيست
آرایه ها: نسخه بدل مصراع دوم چنين است «ساغر لاله گون نبويد باز» که با فضاي غزل تناسب بيشترين دارد/ تناسب در گشودن و غنچه و بوييدن / تشبيه دل به غنچه نشانه ي بسته بودن و غمناک بودن دل است – که البته شکل ظاهري دل نيز در نظر است – و شادماني دل وقتي است که اين غنچه شکفته شود و تبديل به گلي زيبا گردد/ تشبيه لبان معشوق به جام شراب نيز معمول است،خود حافظ در غزلي مي فرمايد: برنيامد از تمنّاي لبت کامم هنوز – براميد جام لعلت دُردي آشامم هنوز/ در ازل دادست ما را ساقي لعل لبت – جرعه ي جامي که من مدهوش آن جامم هنوز
معنی بیت: اگر دلم جامی از نوش لبش ننوشد، مانند غنچه بستة اندوه خواهد ماند.
……………………………..
6- بَس که در پَرده چنگ گفت سخن
بِبـُـرَش مــوی تا نَمـویـد بـاز
موضوع بیت:کتمان اسرار
مضمون بیت: ممنوع بودن موسيقي و نالۀ چنگ
معنی واژگان:در پرده :هم به معني پنهان و هم اشاره به لحن و آهنگ موسيقي/ بس: هم به معني زيادي است و هم به معني کافي است/ موي: مقصود تارهاي چنگ است/ نمويد: ناله نکند، از مصدر موييدن
آرایه ها: موی: باستعاره مقصود تارهای ابریشمین چنگ که برشته های گیسو ماند / نوعی جناس در موي و موييدن (شبه اشتقاق)/ تناسب در پرده و موي و موييدن و چنگ /ایهام در در پرده
معنی بیت: چنگ در پرده های خود راز دل ما را فاش کرد؛ اکنون تارهای ابریشمین چنگ را بگسل تا دیگر ننالد و خاموش ماند
………………………………….
7- گِردِ بیتُ الحرامِ خُم حافظ
گر نَمیـرَد، به سَر بپویَد باز
موضوع بیت:سالک (سالک و بادۀ تجلی )
مضمون بیت: اشتياق حافظ به پايان گرفتن دوران رياکارانه ي امير مبارزالدّين
معنی واژگان:گرد: در اطراف/ بیت الحرام خم: حرم سرای یا حریم میخانه/ به سر بوييدن: با کمال اشتياق طي کردن و چون گرد بيت الحرام است آن را به طواف کردن تعبير کرديم
آرایه ها: بيت الحرام: اين ترکيب به معني کعبه است و حافظ خمره ي شراب را به بيت الحرام تشبيه کرده است، زيرا خمره خانه ي شراب است و شراب هم حرام است (تشبيه ظريفي است)/ بیت الحرام مطلق خانة خداست که شکستن حرمت آن نارواست
واج آرایی: تکرار حروف «ب» و «ر»
معنی بیت: اگر حافظ جان نسپارد، بار دیگر پیرامون حرم سرای خمخانه که میکدة معرفت است بسر شوق بطواف میپردازد.
……………………………………
