- *غزل 255*
1- یوسُفِ گُمگَشته بازآید به کَنعان، غَم مَخور
کُلـبة اَحزان، شود روزی گلستان، غم مخور
این دل غمـدیده، حالَش بِه شود دل بَد مکن
وین سرِ شوریده بازآید به سامان، غم مخور
2- ای دل غمـدیده، حالت بِه شود دل بَد مکن
وین سرِ شوریده بازآید به سامان، غم مخور
3-گــر بهارِ عمـر باشـد، باز بــر تــخـت ِچمـن چترِ گُل در سر کشی، ای مرغِ خوشخوان غم مخور
دورِ گــردون گر دو روزی بر مُرادِ ما نبود
دائما یکسان نباشد کارِ دوران، غم مخور
4- دورِ گــردون گر دو روزی بر مُرادِ ما نرفت
دائماً یکسان نباشد حالِ دوران، غم مخور
5- هان مَشو نومید، چون واقف نِه‌ای از سرِّ غیب
باشـد اندر پـرده بازی‌هایِ پنـهان، غم مخور
6-ای دل ار ســیلِ فَـنا بـُنیـادِ هَـستی بـَرکَنَد
چون تو را نوح است کَشتیبان، ز طوفان غم مخور
در بیابان گَر زِ شوقِ کَعبه خواهی زد قَدَم
ســرزنش‌ها گر کُنَد خارِ مُغیلان، غم مخور
7- در بیابان گَر به شوقِ کَعبه خواهی زد قَدَم
ســرزنش‌ها گر کُنَد خارِ مُغیلان، غم مخور
8-گرچه مَنزل بس خَطَرناک است و مَقصدبس بَعید
هیـچ راهـی نیست کان را نیـست پایان، غم مخور
حالِ ما و فـُـرقَتِ جانان و آزارِ رقــیب
جمله، می‌داند خدایِ حال گردان، غم مخور
9- حالِ ما در فـُـرقَتِ جانان و اِبــرامِ رقــیب
جمله، می‌داند خدایِ حال گردان، غم مخور
10- حافِظا، در کُنجِ فَقر و خلوت ِشب‌هایِ تار
تا بُوَد وِردَت دُعا و دَرسِ قرآن، غم مخور
وزن غزل: فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن فاعلات(بحر رمل مثمن مقصور)
1- یوسُفِ گُمگَشته بازآید به کَنعان، غَم مَخور
کُلـبة اَحزان، شود روزی گلستان، غم مخور
موضوع بیت:انتظار(انتظاروصل)
مضمون بیت: اميد به بازگشت يار سفر کرده
معنی واژگان:يوسف: عليه السّلام فرزند يعقوب عليه السّلام يکي از انبياي بني اسرائيل که به زيبايي معروف است و سالها به جهت معاندت و حسادت برادران خود از وطن خويش و پدر خود دور افتاد ولي عاقبت در حالي که عزيز مصر شده بود به پدر و برادران خويش رسيد/ کنعان: نام وطن يوسف و پدر و برادران او/گم گشته:گم شده/ کنعان: سرزمینی را گویند که زادگان کنعان(نام پسر چهارمین حام بن نوح)درآن وطن داشتند، میان لبنان و دشت سوریه و دشت عرب و دریای متوسط(دریای مغرب، مدیترانه)واقع است،نگاه کنیدبه صفحۀ 740 قاموس کتاب مقدس؛ ترجمه و تألیف هاکس آمریکائی/ کلبه ي احزان: اطاقي که حضرت يعقوب عليه السّلام پس از گم شدن فرزند خود يوسف عليه السّلام در آن مي رفت و تنها مي ماند و به گريستن و غم خوردن از فراق يوسف مي پرداخت
قواعد: گم گشته: صفت مرکب مشتق از مادۀ ماضی به معنی فاعلی،یوسف موصوف/ احزان: جمع حزن/ کلبۀ احزان: تشبیه صریح
آرایه ها:تناسب در يوسف و کنعان و کلبه ي احزان / سجع در کنعان و احزان و گلستان
معنی بیت: یوسف گم شده به وطن خودکنعان باز می گردد غمین مباش،خانۀ غم روزی به گلزارشادی بدل میشود اندوه مبر؛ در این بیت اشارت دارد به سرگذشت حضرت یوسف و رشک برادران بروی و افکندنش درچاه و کورشدن یعقوب پدر یوسف در فراق فرزند پس ازآن به عزیزی مصررسیدن یوسف و باز بینا شدن پدر به بوی پیراهن یوسف و بازآمدن یوسف به کنعان و پایان غم های پدر؛ برای هرکس که به فراق عزیزی مبتلا باشد این بیت را برای تسلی دادن میخوانند.
……………………………
2- ای دل غمـدیده، حالت بِه شود دل بَد مکن
وین سرِ شوریده بازآید به سامان، غم مخور
موضوع بیت:وصال(وصال یار داروی همۀ دردهای بی درمان است )
مضمون بیت: اميد به آينده
معنی واژگان:غمديده: ماتم زده/ دل بد مکن: مترس، بد به دل خودت راه مده/ شوريده: پريشان/ به سامان باز آمدن: مرتب شدن و از پريشاني به در آمدن، سامان پذيرفتن.
قواعد: شوریده: صفت مشتق از مادۀ ماضی به معنی فاعلی، سرموصوف.
آرایه ها:جناس در دل و دل / تناسب در سر و سامان / نوعی تضاد در شوريده و سامان / نوعي تضاد در به و بد
واج آرایی: تکرار حروف «د» و «ل» در مصراع اول و تکرار حرف «ر» در مصراع دوم.
معنی بیت: ای دل اندوهگین، حال تو نکو خواهدشد، نگران مباش، این سرآشفته و نا بسامان دوباره آرامش و سامان یابد، غصه مخور.
…………………………
3-گــر بهارِ عمـر باشـد، باز بــر تــخـت ِچمـن
چترِ گُل در سر کشی، ای مرغِ خوشخوان غم مخور
موضوع بیت: انتظار(انتظاروصل)
مضمون بیت: اميد به آينده
معنی واژگان:بهار عمر: دوران شکفتگي عمر/ باز: دوباره/ تخت چمن: اورنگ گلزار، چترگل: سایبان گل
قواعد:تخت چمن: باغ به تخت سلطنت تشبيه شده است/ چتر گل: اضافه ي تشبيهي است يعني گل به چتري تشبيه شده است که معمولاً پادشاهان در وقت قرار گرفتن بر روي تخت سلطنت بر بالاي سر آنها نگاه داشته مي شد/ تخت چمن: تشبیه صریح/ چتر گل: تشبیه صریح
آرایه ها: مرغ خوشخوان: بلبل، اشاره اي است به خود حافظ/ تناسب در بهار و چمن و گل و مرغ خوشخوان /تناسب در تخت و چتر
واج آرایی: تکرار حرف «ر»
معنی بیت: ای بلبل خوش نوا، اگرفرصتی از عمر باقی بماند و بهارزندگانی بازآید، براورنگ گلزار از چتر گل سایبانی برسر خواهی داشت، پس غمین مباش.
…………………………..
4- دورِ گــردون گر دو روزی بر مُرادِ ما نرفت
دائماً یکسان نباشد حالِ دوران، غم مخور
موضوع بیت:انتظار(انتظار دگرگونی درکار)
مضمون بیت: عدم نااميدي، اميد به آينده
معنی واژگان:دور: گردش/ گردون: فلک، آسمان/ دو روزي: مدّت کمي/ مراد: آرزو، هدف/ نرفت:روان نگشت و جریان نیافت/دوران: زمانه.
آرایه ها: نوعی جناس در دور و دوران و دو روز / نوعي جناس و آهنگ در گردو (در گردون) و گردو (در گر دو روزي) / تناسب در دور و روز و دايماً و دوران
واج آرایی: تکرار حروف «ر» و «د» و «ن»
معنی بیت: غم مخور که اگر گردش روزگار چند روزي بر وفق مراد و آرزوي ما نبود، پيوسته به يک حال و روز هم نخواهد ماند.
محصول بيت ــ دور گردون اگر يك دو روزى بر وفق مراد ما نگشت يا با ما نساخت غم مخور كه دوران هميشه به يك حال نمى‌ماند البته مى‌رسد روزى كه مطابق دلخواه ما بچرخد. الحاصل وضع دنيا هميشه عوض مى‌شود گاهى چنان و زمانى چنين است.
………………………….
5- هان مَشو نومید، چون واقف نِه‌ای از سرِّ غیب
باشـد اندر پـرده بازی‌هایِ پنـهان، غم مخور
موضوع بیت:اسرار الهی (آگاهی برای همه کس میّسر نیست بنابراین ناامیدی بداست)
مضمون بیت: عدم نااميدي، اميد به آينده
معنی واژگان:هان: از اصوات است به معني آگاه باش و مواظب باش/ واقف: آگاه/ سرّ غيب: راز عالم غيب، رازهايي که از دل و ديده ي ما پنهان است.
قواعد: واقف: اسم فاعل از وقوف.
آرایه ها: تناسب در سرّ و غيب و پرده و پنهان
واج آرایی: تکرار حرف «ن» و آواي «آ»
معنی بیت: زنهار مأیوس مباش، چه از راز پنهان که همانا لطف نهانی خداوند باشد،آگاه نیستی و به یقین بدان که از پس پردۀ غیب نقش ها پدیدار خواهدآمد، پس اندوه مبر.
…………………………
6-ای دل ار ســیلِ فَـنا بـُنیـادِ هَـستی بـَرکَنَد
چون تو را نوح است کَشتیبان، ز طوفان غم مخور
موضوع بیت:عنایت (عنایت اولیاء حافظ خَلق خداست)
مضمون بیت: پير، و اعتماد به او
معنی واژگان:اي دل: عزيز من!/ سیل فنا:سیل نیستی/
بنیادهستی: اساس سرای وجود/ تورا…کشتی بان:کشتی بان تو، نوح: عليه السّلام يکي از پيامبران است که در دوران او طوفاني بس عظيم سراسر جهان را فراگرفته است و تنها کساني نجات پيدا کرده اند که در کشتي نوح بوده اند
قواعد: سيل فنا: اضافه تشبيهي است که فنا و نيستي به سيل تشبيه شده است/ بنياد هستي: اضافه ي استعاري است، يعني هستي به بنايي تشبيه شده است که داراي بنياد است/ تورا…کشتی بان: را در اینجا حرف اضافه است که در حالت اضافه به جای کسرۀ اضافه آورده میشود اما پس از مضاف الیه/ سيل فنا: تشبیه صریح.
آرایه ها: در این بیت تلمیحی است به داستان حضرت نوح و نافرمانی قوم و پدیدآمدن طوفان و ساختن نوح کشتی را به امر پروردگار و نجات دادن آنان را که درکشتی نوح سوار شدند و غرق دیگران که نافرمانی کردند/ بنیادهستی: استعارۀ مکنیه، اضافۀ تخصیصی/ تضاد يا طباق در فنا و هستي /تناسب در سيل و طوفان و نوح و کشتي
واج آرایی:تکرار حروف «ن» و آواي «آ»
معنی بیت: اگر به آرزوی رسیدن به کعبه در بادیه راه می سپری، اگرخار مغیلان بارها درپای تو بخلد، غمگین مباش که دیدار خانۀ خدا به کشیدن این رنج ها می ارزد.
………………………………
7- در بیابان گَر به شوقِ کَعبه خواهی زد قَدَم
ســرزنش‌ها گر کُنَد خارِ مُغیلان، غم مخور
موضوع بیت:مشکلات راه سلوک(استقامت در راه عشق )
مضمون بیت: تحمّل سختي در راه رسيدن به هدف
معنی واژگان:بيابان: مقصود باديه ي خشک و خطرناک منتهي به خانه ي خداست/ سرزنش: فرو رفتن خار در پا/ مغيلان: مخفّف امّ غيلان نام درختي خاردار است که شبيه درخت اقاقياست ولي خارهاي آن سخت و خطرآفرين است/ در صحرای عربستان، نیز نگاه کنید به غزل52 بیت(7).
آرایه ها: تناسب در بيابان و کعبه و قدم زدن و خار مغيلان / نوعی ایهام و تشخیص در استعمال کلمه ي «سرزنش»
واج آرایی:تکرار آواي «آ»
معنی بیت: اگر به آرزوی رسیدن به کعبه در بادیه راه می سپری، اگرخار مغیلان بارها درپای تو بخلد، غمگین مباش که دیدار خانۀ خدا به کشیدن این رنج ها می ارزد.
……………………………………
8-گرچه مَنزل بس خَطَرناک است و مَقصدبس بَعید
هیـچ راهـی نیست کان را نیـست پایان، غم مخور
موضوع بیت:انتظار (انتظار گشایش )
مضمون بیت: راه عشق و اميد
معنی واژگان:منزل: محلّ نزول، منزلهاي ميان راه (که گاهي راهزنان به آنها حمله مي کردند.)/ بعيد: دور
آرایه ها: تناسب در مقصد و بعيد و راه و پايان /جناس و سجع در بس … بس /سجع در نيست و نيست /سجع در «آن» در کان و پايان.
واج آرایی: تکرار حروف «ن» و «ب» و آواي «s»
معنی بیت: غم مخور اگر منزل گاه کاروان خطرناک است و مقصد بسيار دور؛ ولي اين را بدان که هيچ راهي نيست که پاياني نداشته باشد؛ يعني خطرها پايان مي يابد و به آرزوهايت خواهي رسيد.
محصول بيت ــ اگر چه منزل جانان بسيار ترسناك و مقصدمان ناپيداست. اما هيچ راهى نيست كه پايان نداشته باشد. يعنى هر چيزى نهايت دارد پس غم مخور جفا كه به نهايت رسيد البته وفا دست مى‌دهد زيرا كسى كه به جفا صبر كند به وفا مى‌رسد يعنى نسبت به او وفادار مى‌شوند.
………………………………………
9- حالِ ما در فـُـرقَتِ جانان و اِبــرامِ رقــیب
جمله، می‌داند خدایِ حال گردان، غم مخور
موضوع بیت:خداوند(خداوند مُحَول الاحوال)
مضمون بیت: اميد به خدا
معنی واژگان:فرقت: دوري، فراق/ جانان: معشوق/ ابرام: لجاجت، اصرار، دردسر دادن/ رقيب: مراقب و محافظ معشوق، نگهبان يار/ جمله: همه/ حال گردان: محوّل الاحوال، تغيير دهنده ي وضعها و حالتها
قواعد: حال گردان: صفت مرکب فاعلی، خدا موصوف
آرایه ها: نوعی جناس در حال و حال گردان
واج آرایی:تکرار آواي «آ» در بيت و تکرار حرف «ر» در مصراع اوّل
معنی بیت: خداوندی که محول احوال و دگرگون سازنده و مقلب اموراست، حال ما را در جدائی دوست و ملال افزائی رقیب نیک می داند،پس غمین مباش.
…………………………
10- حافِظا، در کُنجِ فَقر و خلوت ِشب‌هایِ تار
تا بُوَد وِردَت دُعا و دَرسِ قرآن، غم مخور
موضوع بیت:دعا(دعا بلاگردان است)
مضمون بیت: حافظ و فقر و دعا و قرآن
معنی واژگان:کنج: گوشه ي عزلت/ خلوت: تنهايي/ ورد: ذکر، دعايي که مي خوانند و تکرار مي کنند/ درس: موضوع يادگرفتني است، دراست، فهم
آرایه ها: کنج فقر: استعارۀ مکنیه/تناسب در کنج و فقر و خلوت و شبهاي تار و ورد و دعا و قرآن
واج آرایی: تکرار حرف «ر» و آواي «t» و «d»
معنی بیت: ای حافظ، در زاویۀ درویشی و تنهائی شب های تاریک تا ذکر تو دعا و خواندن قرآن کریم باشد، جای اندوه و نگرانی نیست.
…………………………
