- * غزل 24 *
1- مَطَلَب طاعَت و پِیمان و صَلاح از مَنِ مَست
کـه بـه پِیمانه کَشی شُهـره شُدَم روزِ اَلَست
2- من همان دم که وضو ساختَم از چَشمة عشق
چـارتَکبیر زَدَم یِک سَـره بر هَر چه که هست
3- مـَی بــده تا دَهَــمَـت آگَـهـی از سِـرِّ قـضا
که به رویِ که شُدَم عاشق و از بویِ که مست
کـَمَرِ کـوه کَم است از کَمَرِ مور آن جا
ناامید از دَرِ رَحمَت مشو ای باده پرست
4- کـَمَرِ کـوه کَم است از کَمَرِ مور این جا
ناامید از دَرِ رَحمَت مشو ای باده پرست
5- به جُز آن نرگسِ مَستانه که چَشمش مَرَساد
زیرِ این طارَمِ فیروزه کسی خوش نَنِشَست
جان فِـدایِ دهـنـت بـاد، کـه در بـاغِ نـظر
چمن آرایِ جهان خوشتر از این غُنچه نَبَست
6- جان فِـدایِ دهـنـش بـاد، کـه در بـاغِ نـظر
چمن آرایِ جهان خوشتر از این غُنچه نَبَست
7- حافـظ از دولـتِ عشـقِ تـو سُلَـیمانی شـد
یعنی از وَصلِ تواَش نیست به جُز باد به دست
حافـظ از دولـتِ عشـقِ تـو سُلَـیمانی یافت
یعنی از وَصلِ تواَش هست کنون باد به دست
******************************
وزن غزل : فعلاتن فعلاتن فعلاتن فعلات ( بحر رمل مثمن مخبون مقصور )
1- مَطَلَب طاعَت و پِیمان و صَلاح از مَنِ مَست
کـه بـه پِیمانه کَشی شُهـره شُدَم روزِ اَلَست
موضوع بیت:صلاح و طاعت ومستی در برابر هم (عاشق با خرد ورزی ظاهری بیگانه است)
مضمون بیت: (از عاشق مستِ عشق کارهاي مرتبط با عقل و خرد نمي طلبند.)
معنی واژگان:مطلب: طلب مکن، مخواه/ طاعت: اطاعت و عبادت/ پيمان: مراعات عهد و قرار/ صلاح: مصلحت انديشي و از روي عقل و خرد رفتار کردن/ پيمانه کشي: شراب نوشي، باده خواري/ شهره: معروف، مشهور/ روز الست: روز آغاز خلقت ارواح موجودات و روزي که خداي بزرگ فرمود اَلَستُ بِرَبِّکم..
آرا یه ها: جناس در پيمان و پيمانه /تناسب درمست و پيمانه کشي و الست
واج آرایی: تکرارآواي «t» وتکرارحروف«ش» و«م»
معنی بیت : عمل صالح و عبادت و آداب زاهدانه از من میگسارم مجوی که بباده نوشی از میکده عشق از روز نخست یا ازل مشهور شده ام .
………………………………………………………………….
2- من همان دم که وضو ساختَم از چَشمة عشق
چـارتَکبیر زَدَم یِک سَـره بر هَر چه که هست
موضوع بیت:خداوند و توحید عبادی(از لا گذشتن و به اِلّا رسیدن)
مضمون بیت: (عاشق همه چيز را مرده و نابود مي انگارد بجز معشوق).
معنی واژگان: چار تکبير زدن: معمولاً بر مرده نماز مي خوانند که چار تکبير لازم دارد. (شيعه نماز ميّت را به پنج تکبير مي خواند) بنابراين وقتي بر همه ي چيزها چار تکبير بزنند يعني آنها را مرده مي پندارند.
قواعد: چشمه ي عشق: اضافه ي تشبيهي، عشق به چشمه اي تشبيه شده است چون بايد قابل وضو گرفتن باشد
آرا یه ها: تناسب دروضو ساختن و چشمه و تکبير و دم
واج آرایی: تکرار آواي(ž) وحروف«م» و«چ»
معنی بیت: در آن نفس که از سرچشمۀ عشق وضو گرفتم ، بر هر چه در عالم است یکباره چهار تکبیر زدم و همه چیز را ترک گفتم و دل به عشق سپردم .
…………………………………………………………………..
3- مـَی بــده تا دَهَــمَـت آگَـهـی از سِـرِّ قـضا
که به رویِ که شُدَم عاشق و از بویِ که مست
موضوع بیت:عالم الست (عشق الستی)
مضمون بیت: (مست عشق رازدان است و چون مست است راز را برملا مي کند.)
معنی واژگان:مي: شراب، شراب عشق/ قضا: حکم ازلي، حکم خدايي/ بوي: هم به معني رايحه است و هم به معني آرزو چون با «روي» قرينه شده است آن را به «بوي موي» تعبير مي کنيم با در نظر گرفتن ايهام آن چون معني آرزو هم مي دهد.
آرا یه ها: جناس در روي و بوي /تناسب در مي و بوي عاشق و مست
واج آرایی:تکرارحروف«ی»و«م»
معنی بیت: باده بده تا مست شوم و بی اختیار از راز عشق که حکم بیچون و چرای جهان هستی است ، به تو خبر دهم تا بدانی که بر جمال چه کسی شیفته ام و از آرزو و شوق دیدار کدام کس بیخود گشتم ؛ در ضمن تلمیحی دارد به سخن پیامبر گرامی درباره اویس قرنی که رسول را ندیده ایمان آورد و پیامبر اکرم دربارۀ او فرمود انی اشم رائحة الرحمن من قبل الیمن( بوی خدای بخشنده را از سوی یمن می شنوم ) .
……………………………………………………………………..
4- کـَمَرِ کـوه کَم است از کَمَرِ مور این جا
ناامید از دَرِ رَحمَت مشو ای باده پرست
موضوع بیت:خداوند و قدرت مطلقۀ او
مضمون بیت: (معيارهاي خدايي با معيارهاي ما تفاوت زيادي دارد، نه به طاعت مغرور بايد بود و نه به خاطر معصيت نااميد.)
معنی واژگان:کمر: ميان، به معني کمر امروزي/ کم: کمتر/ رحمت: آمرزش و غفران/ باده پرست: شراب خوار
قواعد: کم: صفت تفضيلي
آرا یه ها: تکرارملیح کمر/ایهام تضاد درکوه و مور/ ایهام تضاد در ناامیدی و رحمت
واج آرایی: تکرار حرف«ک» و تکرار«ر» و«م»و پشت سر هم قرار گرفتن آوای«ـَـ»
معنی بیت: در بردن بار گران عشق پشت استوار کوه ناتوانتر از کمر مور ناتوان است ، ای مست بادۀ محبت با همه ناتوانی از بخشایش الهی نومید مباش که در اینجا کار به عنایت است نه به طاعت ؛در ضمن تلمیحی دارد به آیۀ 73 سورۀ احزاب (33)انا عرضنا الامانة علی السموات و الارض و الجبال فابین ان یحملنها و اشفقن منها و حملها الانسان انه کان ظلوماً جهولاً : ( همانا ما بار امانت (تکلیف و طاعت) را بر اهل آسمانها و زمین و کوهها پیش داشتیم ، از بردنش سر پیچیدند و از آن بیم داشتند و آدمی آن را به دوش کشید ، همانا وی سخت ستمگر و بسیار نادان بود مراد از انسان در این آیه جنس مردم یا انسان است که از ضعف بشریت یارای بردن بار طاعت ندارند و در تکلیف تقصیر میکنند نه پاکان و پیامبران ، شاعرگوید:
غره مشو که مرکب مردان مرد را
در سنگلاخ بادیه پیها بریده اند
نومید هم مباش که رندان جرعه نوش
ناگه به یک ترانه به منزل رسیده اند
………………………………………………………………….
5- به جُز آن نرگسِ مَستانه که چَشمش مَرَساد
زیرِ این طارَمِ فیروزه کسی خوش نَنِشَست
موضوع بیت:اولیای الهی(عارف و وارستگی از غم دنیا و عامی و پیوستگی به غم دنیا )
مضمون بیت: (توصيف زيبايي چشم معشوق، اشاره به سختي زندگي و جهان پر از غم و اندوه و ناراحتي.)
معنی واژگان:نرگس: نام گلي است که معمولاً چشم زيبا را به آن تشبيه مي کنند/ مستانه: خمارآلود، صفت چشم/ چشمش مرساد: جمله ي دعايي است به معني آن که از چشم زخم حسودان در امان باشد/ طارم فيروزه: کنايه از آسمان آبي است/ کلمه ي خوش بسيار زيبا و استادانه به کار رفته است/ نشستن: هم به معني قرار گرفتن است و هم به معني زندگي کردن
آرا یه ها: تناسب در نرگس و مست و چشم / طارم فيروزه: ايهامي ماهرانه دارد به اين مفهوم که هيچ کس در زير اين آسمان به خوشي و راحتي و آرامش خيال زندگي نمي کند و در مفهومي ديگر قرار گرفتن چشم جانان در جاي خود بسيار زيبا و به جاي خويش است.
واج آرایی: تکرار حرف «س»و«ش»و«ن»و«ز»و«ی»
معنی بیت: کس جز دیدۀ مست یار که از چشم زخم زمان در امان باد ، در زیر خرگاه سپهر نیلگون آرام نگرفت .
……………………………………………………………….
6- جان فِـدایِ دهـنـش بـاد، کـه در بـاغِ نـظر
چمن آرایِ جهان خوشتر از این غُنچه نَبَست
موضوع بیت:ترجیح صفات معشوق حقیقی بر معشوقان مجازی
مضمون بیت: (وصف زيباي دهان معشوق.)
معنی واژگان: نظر: عبارت است از عشق مجازي و عشق به زيباييهاي ظاهري و جسماني (يا در باغ ديدگاه جهانيان)/ چمن آرا: باغبان، زيرا چمن به معني باغ است و آراينده ي باغ، باغبان است و چمن آراي جهان جز خدا کس ديگري نيست/ خوشتر: دلپذيرتر/ نبست: نيافريد
قواعد: باغ نظر: اضافه ي تشبيهي
آرا یه ها: نبست: بستن به معني آفريدن که ايهامي در آن هست زيرا غنچه گلي فرو بسته است و دهان معشوق به غنچه يعني گل ناشکفته تشبيه شده است./ تناسب در دهن و غنچه /تناسب در غنچه و باغ و چمن /تناسب در دهن و غنچه و بستن
واج آرایی: تکرار حرف«د» و«ن»
معنی بیت: جان قربان و برخی دهان یار باد که نقاش صنع در بوستان جلوۀ حسن و دیدار زیبائی بهتر از غنچۀ دهان محبوب صورتی ننگاشت .
……………………………………………………………….
7- حافـظ از دولـتِ عشـقِ تـو سُلَـیمانی شـد
یعنی از وَصلِ تواَش نیست به جُز باد به دست
موضوع بیت: وصال(وصال دور رس)(گله از نرسيدن به وصال معشوق)
مضمون بیت: (گله اي توأم با طنز از نرسيدن به وصال معشوق.)
معنی واژگان:دولت: خوشبختي/ پرتو: امتياز/ باد به دست داشتن: محروم بودن، چيزي به دست نياوردن
آرا یه ها: باد به دست داشتن: ايهامي در اين ترکيب وجود دارد و آن اشاره است(تلميح) به اين که حضرت سليمان اختيار باد را در دست داشت و حافظ به جنبه ي منفي آن نظر دارد/تناسب در عشق و وصل /تناسب در باد و سلیمان و دولت
واج آرایی:تکرارحروف«ب»و«ت»وآوای «z»
معنی بیت: حافظ از این عشق ورزی برجمال تو به سلیمان شباهتی یافت ، چه جز باد چیزی در دست ندارد ، به کنایه مقصود آن است که از وصال یار بی بهره است ؛ ضمناً تلمیحی دارد به سرگذشت سلیمان که باد مسخر وی بود ، سعدی گوید :
به یادگار کسی دامن نسیم صبا
گرفته ایم حاصل که باد در چنگ است
