- * غزل 209 *
1-قَتلِ این خَسته به شَمشیرِ تو تَقدیر نبود
وَرنه هیچ از دِلِ بیرَحمِ تو تَقصیر نبود
2-مَنِ دیوانه چو زُلفِ تو رَها می کردم
هیچ لایِقتَرَم از حَلقة زنجیر نبود
3-یارب این آینة حُسن، چه جوهر دارد
که دراو، آهِ مرا قُوَّتِ تأثیر نبود
سَر زِ حِیرَت به دَرِ مَیکده ها بَرکَردَم
چون شناسایِ تو ،در صومعه یک پیر نبود
4-سَر زِ حَسرت به دَرِ مَیکده ها بَرکَردَم
چون شناسایِ تو ،در صومعه یک پیر نبود
5-نازنین تَر زِقَدَت در چَمَنِ ناز، نَرُست
خوشتَر از نَقشِ تو در عالَمِ تَصویر نبود
6-تا مَگَر هَمچو صَبا باز به کویِ تو رَسَم
حاصِلَم دوش، به جُز نالة شَبگیر نبود
7-آن کَشیدم زتو ای آتَشِ هِجران، که چو شَمع
جز فَنایِ خودم از دست تو تدبیر نبود
آیتی بُد زِ عَذاب اَندُهِ حافظ بی تو
که بَرِ هیچکَسَش حاجَتِ تفسیر نبود
8-آیتی بود عذاب اَندُهِ حافظ بی تو
که بَرِ هیچکَسَش حاجَتِ تفسیر نبود
*********************************************************************************************************
وزن غزل 209: فاعلاتن فعلاتن فعلاتن فعلات( بحر رمل مثمن مخبون مقصور)
1-قَتلِ این خَسته به شَمشیرِ تو تَقدیر نبود
وَرنه هیچ از دِلِ بیرَحمِ تو تَقصیر نبود
موضوع بیت: عنایت (تمنای ترحم)
موضوع بیت: معشوق بيرحم
معنی واژگان:خسته: مجروح، دردمند/ تقدير: سرنوشت/ تقصير: کوتاهي/ نوعي طنز لطيف در اين بيت وجود دارد
آرایه ها: تناسب در قتل و خسته و شمشير و بيرحم / نوعی جناس در تقدير و تقصير
واج آرایی: تکرار حروف «ت» و «ر»و«ق»
معنی بیت: کشته شدن اين آزرده و دردمند به شمشير تو سرنوشت و قسمت من نبود، وگرنه دل بي رحم تو در اين مورد کوتاهي نمي کرد و از هيچ کاري دريغ نداشت.
محصول بيت ــ مقدر نبوده كه اين خسته با شمشير تو كشته شود وگرنه غمزه جادوگر تو هيچ تقصير نداشت. يعنى از عدم تقدير بوده كه غمزه جادوى تو مرا نكشته وگرنه اهمال و تقصير نداشته.
……………………….
2-مَنِ دیوانه چو زُلفِ تو رَها می کردم
هیچ لایِقتَرَم از حَلقة زنجیر نبود
موضوع بیت:عشق(دل عاشق اسیر حلقه های زلف معشوق)
مضمون بیت: (زلف يار) (دوري از عشق).
معنی واژگان:لايق: شايسته / رها کردن زلف يار هم نوعي ديوانگي است.
آرایه ها: تناسب در ديوانه و حلقه ي زنجير / تناسب در زلف و زنجير و حلقه /تضاد در رها و زنجیر
واج آرایی:تکرار حروف«ز»و«ل»و«ن»
معنی بیت: وقتي من عاشق و شيدا، گيسوي زيبا و تابدار تو را رها کردم، مي دانستم که هيچ چيز جز حلقه ي زنجير سزاوار من نيست.
محصول بيت ــ من ديوانه اگر زلف تو را ترك مى‌كردم. يعنى از محبتت صرف‌نظر مى‌نمودم به جز از حلقه زنجير به چيز ديگرى لايق‌تر نبودم. يعنى لايق حبس و قيد بودم. يا خود غير از حلقه زنجير چيزى ديگرى لايقم نبود، خلاصه حلقه زنجير لايقم بود.
……………………………………
3-یارب این آینة حُسن، چه جوهر دارد
که دراو، آهِ مرا قُوَّتِ تأثیر نبود
موضوع بیت:عنایت( تمنای ترحم از محبوب)
مضمون بیت: آه عاشق و عدم تأثير اين آه در زيبايي معشوق
معنی واژگان: جوهر: ماهيت، اصل، ماده/ قوت تأثير: نيروي اثربخشي/ معمولاً آه چهره ي آيينه را تيره مي کند /آینة حسن: آینة جمال،
قواعد: آينه ي حسن: اضافه ي تشبيهي است يعني حسن و زيبايي به آيينه تشبيه شده است/ نبود: به معنی نبود و نیست و نباشد، گاه فعل ماضی هر سه زمان را در برمی گیرد.
آرایه ها: آينه ي حسن: تشبیه صریح /تضاد در آه و آيينه
واج آرایی: تکرار حرف «ر»
معنی بیت: پروردگارا، آینة زیبایی دوست را چه گوهر و سرشتی است که آه من در آن اثر بخش نتواند بود.
……………………………
4-سَر زِ حَسرت به دَرِ مَیکده ها بَرکَردَم
چون شناسایِ تو ،در صومعه یک پیر نبود
موضوع بیت: میکده در برابرصومعه (اهل میکده باش و به اهل صومعه پشت کن)
مضمون بیت: تقابل ميخانه و صومعه
معنی واژگان:حسرت: نااميدي/ سر بر کردن: روي آوردن/ «برکردم» در مصراع اول در نسخة متن حافظ تصحیح علامه قزوینی به اشتباه کاتب «برگردم» نوشته شده است/شناسا: عارف، معرفت دار/ صومعه: عبادتگاه زاهدان و خانقاه صوفيان/ پير: مرشد، مراد
آرایه ها: تناسب در شناسا و پير و صومعه
واج آرایی: تکرار حرف «ر»و«ک»وآوای«s»
معنی بیت: با دریغ و پشیمانی به میخانه ها سر زدم تا آشنای ذات تو را بیابم، چه در عبادتگاه زاهدان یک پیر که عارف حق باشد ندیدم.
……………………..
5-نازنین تَر زِقَدَت در چَمَنِ ناز، نَرُست
خوشتَر از نَقشِ تو در عالَمِ تَصویر نبود
موضوع بیت:ترجیح صفات معشوق حقیقی بر معشوقان مجازی
مضمون بیت: قد و چهره ي معشوق
معنی واژگان:نازنين تر: زيباتر، لطيف تر و ظريف تر/ چمن ناز: باغ زيبايي و ظرافت/ نرست: نروييد/ خوشتر: دلپذيرتر/ نقش تو: تصوير تو، صورت تو/ عالم تصوير: جهان صورتهاي (مادّي و) حسي/ چمن ناز: تشبیه صریح /عالم تصویر: تشبیه صریح
آرایه ها: تناسب در قدّ و چمن و (سرو) ناز و رُستن /تناسب در نقش و خوشتر و تصوير /نوعی جناس در ناز و نازنين
واج آرایی: تکرار حروف «ر» و «ن»و«ت»
معنی بیت: در دنياي ناز و دلبري، با نازتر و زيباتر از قامت تو خلق نشد و زيباتر از تصوير دل فريب تو در جهانِ صورتگري و آفرينش به وجود نيامد.
محصول بيت ــ در چمن ناز نازنين‌تر از قد تو سروى نرست. يعنى سرو قد تو بسيار زيبا و اعلاست. و در عالم تصوير هيچ صورتى از نقش تو يعنى از نقش رويت بهتر نيست. يعنى در صورتخانه عالم چون نقش رويت نقشى پيدا نمى‌شود خلاصه، شكلى چون شكل تو وجود ندارد.
……………………….
6-تا مَگَر هَمچو صَبا باز به کویِ تو رَسَم
حاصِلَم دوش، به جُز نالة شَبگیر نبود
موضوع بیت:گریۀ سحری(تمنای وصال از راه گریه )
مضمون بیت: عاشق و تشبّه به باد صبا
معنی واژگان:تا مگر: براي اين که، شايد/ صبا: بادي که از شمال يا مشرق مي وزد و پيام آور ميان عاشق و معشوق است/ ناله ي شبگير: ناله ي سحرگاهي/ دوش: ديشب.
آرایه ها: تناسب در صبا و ناله ي شبگير و رسيدن به کوي دوست
واج آرایی: تکرار حرف «ب»وآوای«s»
معنی بیت: تا شاید مانند صبا افتان و خیزان و نالان به کوی تو گذر کنم، دیشب کاری جز نالة سحری نداشتم (وزش باد را به ناله تشبیه کرده است).
…………………………
7-آن کَشیدم زتو ای آتَشِ هِجران، که چو شَمع
جز فَنایِ خودم از دست تو تدبیر نبود
موضوع بیت:مقام فنا(فنای ارادۀ سالک در ارادۀ محبوب)
مضمون بیت: هجران و فناي عشق
معنی واژگان:آن کشيدم: چنان رنجي کشيدم/ فنا: نابودي/ تدبير: چاره
قواعد:آتش هجران: اضافه ي تشبيهي است که فراق به آتش تشبيه شده است.
آرایه ها: تناسب در آتش و شمع و فنا / تناسب درکشيدن و از دست
واج آرایی:تکرار حروف «ت» و «ش»
معنی بیت: ای آتش فراق، چنان در تو گداختم و تحمل کردم که شمع سان جز نابودی هستی خود چاره دیگر نشناختم تا از طریق فنا به مقام بقا رسم.
……………………….
8-آیتی بود عذاب اَندُهِ حافظ بی تو
که بَرِ هیچکَسَش حاجَتِ تفسیر نبود
موضوع بیت:حدیث فراق(شرح فراق را عاشقان همه دانند و دیگران در نیابند)
مضمون بیت: فراق يار
معنی واژگان:آيت: هم نشانه و هم آيه ي (قرآن)/ آيتي بود عذاب: آيه ي عذابي بود، نشانه ي عذابي بود/ اندُه: غم و غصه، مخفف اندوه/ بي تو: در فراق تو، از دوري تو/تفسير: شرح و بيان و توجيه
آرایه ها: تناسب در آيه و عذاب و تفسير
واج آرایی: تکرار حروف «ب» و «ت» و «ي» معنی بیت: غم حافظ در فراق جانکاه تو آیه و رمزی از شکنجة دوزخ بود که بسبب وضوح معنی نیازی بگزارش و تأویل هیچ مفسری نداشت.
…………………………..
