- *غزل 199*
1-واعِظان کاین جِلوه در مِحراب و مِنبَر می‌کنند
چون به خَلـوَت می‌روند آن کار دیگر می‌کنند
2- مُشکلی دارم، ز دانشمـندِ مجلـس بازپرس
توبه فَرمایان چرا خود توبه کَمتَر می‌کنند؟
3-گــویـیا بـاور نـمـی‌دارنـد روزِ داوری
کاین همه قَلب و دَغَل در کار ِداور می‌کنند
*بندۀ پیرِخراباتم که درویشانِ او
گنج را از بی نیازی خاک بر سر می کنند
4-یا رَب این نودولتان را با خَرِ خودشان نشان
کاین همه ناز از غلامِ تُرک و اَستَر می‌کنند
5-ای گـدای خانقه بـَرجَه، که در دیرِ مُغان
می‌دهند آبی که دلها را توانگر می‌کنند
ای گـدای خانقه بـَردرگَهِ پیرِ مُغان
می‌دهند آبی و دلها را توانگر می‌کنند
*خانه خاکی کن دلا تا منزل سلطان شود
کاین هوسناکان دل و جان جای لشکر می کنند
6-حُسنِ بی‌پایانِ او چندان که عاشِق می‌کُشد
زُمرة دیگر به عشق از غیب، سَر بر می‌کنند
7- بر درِ میخانة عشق ای مَلَک، تَسبیح گوی
کَاندر آن جا طیـنتِ آدم مُخَمَّـر می‌کنند
وقتِ صُبح، از عرش می‌آمد خروشی، عقل گفت
قُدسیان گویی که شعرِ حافظ از بَر می‌کنند
8-صبحدم، از عرش می‌آمد خروشی، عقل گفت
قُدسیان گویی که شعرِ حافظ از بَر می‌کنند
*******************************
وزن غزل:فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن فاعلات(بحر رمل مثمن مقصور)
1-واعِظان کاین جِلوه در مِحراب و مِنبَر می‌کنند
چون به خَلـوَت می‌روند آن کار دیگر می‌کنند
موضوع بیت: ریا و سالوس (واعظ و کار ریب و ریا)
مضمون بیت: (واعظان رياکار)
معنی واژگان: واعظ: پنددهنده، وعظ کننده، مقصود امر به معروف و ناهي از منکر است که بر سر منبر مي رود و مردم را هدايت مي کند/ جلوه کردن: نمايش دادن و تظاهر کردن/ کار ديگر: کاري برخلاف گفته هاي ظاهري واعظان.
آرایه ها: نوعی جناس در جلوه (جلوت) و خلوت / تناسب در واعظ و محراب و منبر
واج آرایی: تکرار حروف «ر» و «ن» و «ی»
معنی بیت: نصیحتگویان ریاکار که در محراب مسجد و بر کرسی وعظ در جامۀ پارسایی و تقوی نمایان می شوند ، همین که در خلوت قدم نهند به آن کار دیگر (به کنایه کارهای خلاف شرع) می پردازند.
………………………………………………………..
2- مُشکلی دارم، ز دانشمـندِ مجلـس بازپرس
توبه فَرمایان چرا خود توبه کَمتَر می‌کنند؟
موضوع بیت: ریا و سالوس
مضمون بیت: (گفتار بي عمل)
معنی واژگان: مشکل: مسأله ي داراي اشکال و ترديد/ دانشمند: فقيه، کسي که از مسائل شرعي آگاهي دارد/ توبه فرمايان: آنان که به مردم توصيه مي کنند که از اعمال بد خود توبه کنند.
آرایه ها: تناسب در دانشمند و توبه کردن و توبه فرمايان / تکرار ملیح توبه/تناسب در دانشمند و بازپرسیدن
واج آرایی: تکرار حرف «ر»، «ت» و «د»(و نزدیکی مخرج آن ها) و «م»
معنی بیت: مسأله دشواری مراست ، حل آن را از فقیهی که در مجلس است، بجوی ، مشکلم این است :آنانکه به تو به و بازگشت به درگاه حق فرمان می دهند از چیست که خود از ناشایست توبه نمی کنند ؛ ظاهراً حافظ تلمیحی به آیة 44 سورة بقره(2) کرده است : أتأمرون الناسّ بالبر و تنسون انفسکم(آیا مردم را به نیکی فرمان می دهید و خویشتن را را فراموش می کنید ).
……………………………………………………………
3-گــویـیا بـاور نـمـی‌دارنـد روزِ داوری
کاین همه قَلب و دَغَل در کار ِداور می‌کنند
موضوع بیت:عارف و واعظ در برابر هم (عارف ،اهل عمل، واعظ و بی عملی)
مضمون بیت: (عدم اعتقاد به معاد)
معنی واژگان: گوييا: گويا، مثل اين که، چنان مي نمايد که/ باور نمي دارند: اعتقا ندارند/ روز داوري: روز حساب، روز قيامت/ قلب: تقلّب/ دغل: مکر و حيله، تباهي، فساد/ داور: قاضي، خداوند (قاضي روز حساب)
آرایه ها: نوعی جناس در داوري و داور / نوعی جناس در باور و داور / تناسب و ترادف در قلب و دغل
واج آرایی: تکرار حرف «ر» و «د» و آواي «آ» و «gh»
معنی بیت: این واعظان همانا به روز جزا یقین ندارند که این همه نادرستی و ناراستی در کار آفریدگار دادگر میورزند.
……………………………………………………………
4-یا رَب این نودولتان را با خَرِ خودشان نشان
کاین همه ناز از غلامِ تُرک و اَستَر می‌کنند
موضوع بیت:ظرفیت و بی ظرفیتی در برابر هم
مضمون بیت: (واعظان نودولت استرسوار)
معنی واژگان: نودولت: تازه به دوران رسيده/ با خر خودشان نشان: بر خر خودشان بنشان، به حالت سابقشان برگردان/ ناز کردن: افتخار کردن/غلام ترک: پرده و بنده اي که از نژاد ترک باشد/ استر: قاطر.
آرایه ها: تناسب در استر و خر / با خر خودشان نشان کنایه است( بر جای خودشان بنشان)
واج آرایی: تکرار حروف «ن»،«ت» و «د» و نزدیکی مخرج آن ها و «خ» و «ر»
معنی بیت: پروردگارا ، این نو کیسه ها را بر خر خود سوار کن (به کنایه یعنی برجای خود بنشان)تا حد خویش بشناسد ، چه همه ناز و تکبر آنان به داشتن بردۀ ترک و مرکب راهوار است.
…………………………………………………………..
5-ای گـدای خانقه بـَرجَه، که در دیرِ مُغان
می‌دهند آبی که دلها را توانگر می‌کنند
موضوع بیت: خانقاه و دیر در برابر هم (توصیه به خانقاهیان برای رفتن به دیر مغان.)
مضمون بیت: (خانقاه و ميخانه)
معنی واژگان: گداي خانقه: سالک، پرسشگر و سائلي که براي کسب فيض و فتوح و رستگاري به در خانقاه آمده است/ خانقاه: جايگاه صوفيان و زاهدان (در اينجا با ديدي منفي)/ برجه: برخيز/ دير مغان: ميخانه، ميکده/ آب: شراب.
آرایه ها: تضاد در توانگر و گدا / تناسب در دير مغان و آب (به معني شراب) / تضاد در خانقه و دیر مغان
واج آرایی: تکرار آواي «آ» و حروف «د» و «ر» و «ن» تکرار آوای «اِ ی» در مصراع اول و «ای» در مصراع دوم.
معنی بیت: ای صوفی تهیدست خانقاه ، از شادی به هوا بپر که در مجلس عارفان با آب نوش معرفت دلها را غنای طبع بخشند و بی نیاز سازند.
……………………………………………………………
6-حُسنِ بی‌پایانِ او چندان که عاشِق می‌کُشد
زُمرة دیگر به عشق از غیب، سَر بر می‌کنند
موضوع بیت: عشق(رواج دائم بازار عاشقی.)
مضمون بیت: (زيبايي يار و عشق عاشقان)
معنی واژگان: حسن بي پايان: زيبايي بي نهايت/ چندان که: هر قدر که، هر اندازه که/ زمره: دسته، گروه/ به عشق: از جهت عشق و شيدايي/ از غيب: از پشت پرده ي نهان/ سر بر مي کنند: سربلند مي کنند، پيدا مي شوند.
آرایه ها:تناسب عشق و عاشق
واج آرایی: تکرار حرف «ن» در مصراع اول و حرف «ر» در مصراع دوم.
معنی بیت: هر چند جمال ازلی و ابدی محبوب عاشقان را به تیغ ناز میکشد ؛ باز گروهی دیگر برای مهرورزی و جانبازی از پس پردۀ غیب رخ می نماید ؛ سنایی گوید:
سر برآر از گلشن توحید تا در کوی دوست
کشتگان زنده یابی انجمن در انجمن
………………………………………………………………….
7- بر درِ میخانة عشق ای مَلَک، تَسبیح گوی
کَاندر آن جا طیـنتِ آدم مُخَمَّـر می‌کنند
موضوع بیت:انسان کامل (بر تری انسان کامل بر فرشتگان)
مضمون بیت: (عشق و سرشت انسان)
معنی واژگان: ميخانه ي عشق: ميکده اي که در آنجا شراب عشق مي پيمايند/ ملک: فرشته/ تسبيح گفتن: ذکر خدا را گفتن/ طينت: سرشت/ آدم: حضرت آدم عليه السلام، پدر بشر/ مخمّر کردن: سرشتن، خمير کردن
قواعد: میخانه ی عشق اضافه ی تشبیهی است.
آرایه ها: تناسب در ميخانه با مخمر کردن /تناسب در طينت با آدم /تناسب در ملک با تسبيح گفتن
واج آرایی: تکرار آواي «آي» و حروف «د»
معنی بیت: ای فرشته بر در میکدۀ محبت و معرفت خدای را به پاکی یاد کن ، چه در این جایگاه مقدس نهاد آدمیزاد را با بادۀ عشق سرشته می سازند
اشاره اي است به بيت ديگر حافظ: دوش ديدم که ملائک …
……………………………………………………………….
8-صبحدم، از عرش می‌آمد خروشی، عقل گفت
قُدسیان گویی که شعرِ حافظ از بَر می‌کنند
موضوع بیت: حافظ و شعر او
مضمون بیت: (شعر حافظ و قدسيان)
معنی واژگان: صبحدم: بامدادان/عرش: چرخ برين، عالم بالا، حضرت حق/ قدسيان: فرشتگان و نزديکان به درگاه حق/ از بر کردن: حفظ کردن.
آرایه ها: تناسب در عرش و قدسيان / (خروش با حذف نقطه هاي شين تبديل به «خروس» مي شود که با صبحدم و عرش تناسب دارد)
واج آرایی: تکرار حرف «ر» و «ش»
معنی بیت: بامدادان بانگی رسا از تختگاه آسمان شنیده شد. خرد گفت : همانا این بانگ آوای پاکان عالم بالاست که نظم حافظ را تکرار می کنند و به خاطر می سپارند.
