- غزل 176
1- سَحـَـرَم دولـتِ بیــدار، به بالـین آمد
گفت: بَرخیز، که آن خُسروِ شیرین آمد
2- قَدَحی دَرکَش و سرخوش به تَماشا بِخَرام
تا ببینی که نگارت بـه چـه آییــن آمـد
3- مژدگانی بده ای خلــوتیِ نافـه گُشـای
که ز صَحرایِ خُتَن آهویِ مُشکین آمد
4- گریه ،آبی به رُخِ سوختگان بازآورد
ناله فریادرَسِ عاشقِ مِسکین آمد
مُرغِ دل باز، هواخواهِ کَمان ابـرویــست
ای کَبوتر نگران باش که شاهین آمد
5- مُرغِ دل باز، هوادار کَمان ابـرویــست
ای کَبوتر نگران باش که شاهین آمد
6- ساقیا مَی بده و غَم مخور از دشمن و دوست
کـه بـه کامِ دل ما آن بِـشُــد و ایـن آمــد
7- رَسمِ بَدعهــدیِ ایّام چو دید ابـرِ بهـار
گریه‌اش بر سَمَن و، سنبل و نسرین آمد
8- چون صَبا گُفتة حافظ بِشَنيد از بلبل
عَنبراَفشان به تَماشایِ رَیاحـین آمد
*****************************
وزن غزل: فاعلاتن فعلاتن فعلاتن فع لن( بحر رمل مثمن مخبون اصلم)
1- سَحـَـرَم دولـتِ بیــدار، به بالـین آمد
گفت: بَرخیز، که آن خُسروِ شیرین آمد
موضوع بیت:وصال(مژدۀ فراهم آمدن شرایط وصال)
مضمون بیت: (حضور معشوق يا ممدوح).
معنی واژگان: دولت: بخت، خوشبختي/ بيدار: نشان دهنده ي بخت خوش است در مقابل بخت خفته/ بالين: بالاي بستر خواب/ برخيز: نشان دهنده ي بخت خوش است در مقابل بخت خفته/ برخيز: از خواب بيدار شو/ خسرو شيرين: معشوق دلربا، خسرو در اينجا در حقيقت پادشاه دلهاست و شيرين اشاره به دلربايي اوست.
آرایه ها: تناسب در بيدار و بالين و برخيز /تناسب در دولت و بيدار /تناسب در خسرو و شيرين/ در ترکيب خسرو شيرين اشاره است به شاه شجاع
واج آرایی: تکرار حرف «ر»و«د»و«ب»و«ل»و«خ»
معنی بیت: بخت مساعد آگاه سحرگاه بکنار بستر من آمد و گفت که از خواب بیدار شو و بیا که شهریار شرینکار ملک حسن، محبوب تو فراز آمد.
…………………………………………………………….
2- قَدَحی دَرکَش و سرخوش به تَماشا بِخَرام
تا ببینی که نگارت بـه چـه آییــن آمـد
موضوع بیت: وصال(مژدۀ فراهم آمدن شرایط وصال)
مضمون بیت: (آمدن معشوق و سرخوشي عاشق).
معنی واژگان: قدح: جام (شراب)/ درکش: بنوش/سرخوش: سرمست و شادمان/ بخرام: قدم پيش گذار و آهسته و باوقار پيش بيا/ نگار: معشوق زيبارو، يار دلربا/ آيين: شيوه، وضع و حالت
آرایه ها: تناسب در قدح و درکشيدن و سرخوش و تماشا /ترادف در تماشا و دیدن
واج آرایی: تکرار حروف «ر» و «ش» و«ب»
معنی بیت: پیالهای بنوش و شادمان برای دیدار روان شو تا بنگری که معشوق زیبای تو با چه زیب و آرایشی آمده است.
……………………………………………………………
3- مژدگانی بده ای خلــوتیِ نافـه گُشـای
که ز صَحرایِ خُتَن آهویِ مُشکین آمد
موضوع بیت:وصال(عاشق و دادن مژدگانی به هاتف غیب )
مضمون بیت: (مژده ي آمدن معشوق).
معنی واژگان: مژدگاني: پول يا چيزي که شخص به مژده آورنده مي دهد/ خلوتي: گوشه نشيني، منزوي (اشاره است به خود حافظ)/ نافه گشاي: کسي که با گشودن نامه ي آهو فضا را معطر مي کند/ صحراي ختن: صحراي چين شمالي و ترکستان شرقي که در آن آهوان حامل مشک پرورش مي يابند/ آهوي مشکين: آهويي که از ناف او مشک به دست مي آورند.
قواعد: مقصود از آهوي مشکين معشوق يا ممدوح است
آرایه ها: تناسب در نافه گشاي و صحراي ختن و آهوي مشکين
واج آرایی: تکرار حرف «ي»و«ن»
معنی بیت: ای ندیم خلوت که با گشودن نافه بوی خوش میپراکنی، بمن مژدگانی باید داد، چه آهوی مشک از دشت ختن بازآمد و دیگر نیازی بنافة مشکین نیست.
…………………………………………………………….
4- گریه ،آبی به رُخِ سوختگان بازآورد
ناله فریادرَسِ عاشقِ مِسکین آمد
موضوع بیت:گریۀ سحری (گریه و ناله مقدمۀ وصال است)
مضمون بیت: (گريه و ناله ي عاشق فراق کشيده).
معنی واژگان: آب: علاوه بر معني اصلي آن، طراوت و شادابي معني مي دهد/ رخ: چهره/ سوختگان: عاشقان سوخته از آتش عشق و فراق/ مسکين: بيچاره.
آرایه ها: تناسب در گريه و ناله /نوعی تضاد در آب و سوختگان /تناسب در ناله و فرياد /ایهام در آب
واج آرایی: تکرار حروف «ب» و «س» و «خ» و «ر»
معنی بیت: گریستن مایة آبروئی برای سوخته دلان شد و بانگ زاری مددگار عاشق بیچاره گشت.
…………………………………………………………..
5- مُرغِ دل باز، هوادار کَمان ابـرویــست
ای کَبوتر نگران باش که شاهین آمد
موضوع بیت:انتظار(انتظار وصل یار)-دل(دل و هوای عشق محبوب)
مضمون بیت: (عاشق و آمدن معشوق).
معنی واژگان: هوادار: عاشق (هوادار با مرغ تناسب دارد)/ کمان ابرو: مقصود معشوقي است که ابروي او همچون کمان است/ نگران: نگاه کننده، نگرنده
قواعد: مرغ دل: اضافه ي تشبيهي است که دل به مرغ (=کبوتر) تشبيه شده است/ کمان ابرو: هلال ابرو، صفت ترکیبی جانشین موصوف (یار)
آرایه ها: مقصود از کبوتر دل عاشق (= حافظ) و مقصود از شاهين معشوق (يا ممدوح) است/ تناسب در مرغ و هوا و کبوتر و شاهين و باز / نوعی تضاد در کمان و مرغ /تضاد در کبوتر و شاهین
واج آرایی: تکرار حرف «ب» و«ر»و«ش»و«ن» آواي «آ»
معنی بیت: طایر دل بار دیگر هواخواه و دوستار یاری هلال ابروست، ای کبوتر دل بنگر که باز شکاری بصید کردن تو آمده است
……………………………………………………………..
6- ساقیا مَی بده و غَم مخور از دشمن و دوست
کـه بـه کامِ دل ما آن بِـشُــد و ایـن آمــد
موضوع بیت: وصال (فراهم آمدن وصال)
مضمون بیت: (رفتن دشمن و آمدن دوست).
معنی واژگان: کام: آرزو
آرایه ها: تضاد در دشمن و دوست /تضاد در شدن و آمدن /تضاد در آن و این /تضاد در می و غم /تضاد در کام و غم / لف و نشر مرتب در شعر هست يعني «آن» اشاره به دشمن است و «اين» اشاره به دوست است
واج آرایی: تکرار حرف «م»و«د»و«ک»و«ب»
معنی بیت: بمراد دل ما آن (دشمن) رفت و این (دوست) فراز آمد.
…………………………………………………………….
7- رَسمِ بَدعهــدیِ ایّام چو دید ابـرِ بهـار
گریه‌اش بر سَمَن و، سنبل و نسرین آمد
موضوع بیت:اولیای الهی (اولیائ بیش از همه غم دیگران را می خورند)- دنیا و بی اعتباری آن (روزگار به کسی وفا نمی کند)
مضمون بیت: (ابر بهار و گريه ي او).
معنی واژگان: رسم: شيوه/ بدعهدي: بيوفايي/ ايّام: روزگار، زمانه/ سمن و سنبل و نسرين: نام سه گل است از گلهاي زيبا و معطر/ گريه: در اينجا مقصود باران بهاري است
آرایه ها:تناسب در سمن و سنبل و نسرین و ابربهار
واج آرایی: تکرار حروف «ي» و «د» و «س»و«ب»و«ن»
معنی بیت: چون ابر بهاری شیوة پیمان شکنی و بیوفائی روزگار را در پژمرده شدن گلزار دید، بر حال یاسمن و سنبل و نسرین گریستن گرفت.
…………………………………………………………..
8- چون صَبا گُفتة حافظ بِشَنيد از بلبل
عَنبراَفشان به تَماشایِ رَیاحـین آمد
موضوع بیت:اولیای الهی (سروشان حقیقی عالم اولیایند)
مضمون بیت: (شعرحافظ و بلبل و باد صبا).
معنی واژگان: صبا: بادي که از طرف شمال يا مشرق مي وزد و پيام آور و پيام بر عاشقان است و چون از روي گلها عبور مي کند خوشبوست/ گفته: در اينجا سروده (= شعر) است/ بلبل هم شعر حافظ را مي خواند/ عنبرافشان: خوشبو، در حال پراکندن بوي خوش/ رياحين: جمع ريحان، گلها
آرایه ها: تناسب در صبا و عنبرافشان و رياحين / تناسب در گفته و شنيد / تناسب در گفتن و شنیدن و تماشا
واج آرایی: تکرار حرف «ش»و«ب»و«ن»
معنی بیت: چون باد بهاری سخن حافظ را از زبان هزار دستان شنید، مشکین نفس شد و بدیدار گلها و سبزهها آمد.
