- *غزل 175*
صَــبا به تَهـنیــَتِ پیــرِ مَـی فروش آمد
که موسمِ طََرَب و وقتِ ناز و نوش آمد
1- صَــبا به تَهـنیــَتِ پیــرِ مَـی فروش آمد
که موسمِ طََرَب و عیش و ناز و نوش آمد
هَوا مَسیح نَفَس گَشت و، خاک نافه گُشای
درخت سبـز شد و مرغ در خروش آمد
2- هَوا مَسیح نَفَس گَشت و، باد نافه گُشای
درخت سبـز شد و مرغ در خروش آمد
3- تَنــورِ لالـه چـُـنان بـَرفـُـروخـت بـادِبـهـار
که غُنچه غَرقِ عَرَق گشت و گُل به جوش آمد
4- به گوشِ هوش نیوش از من و به عِشرَت کوش
که این سُـخَــن سَحَــر از هاتِفَم به گوش آمد
5- زِ فِکــرِ تفــرقه بازآی، تا شـَـوی مَجمــوع
به حُکمِ آن که چو شد اَهرِمَن، سُروش آمد
6- ز مـُـرغِ صُبــح ندانـَـم که سوســنِ آزاد
چه گوش کرد، که با دَه زَبان خَموش آمد
7- چه جایِ صُحبَتِ نامحرم است، مَجلِسِ اُنس
سَرِ پیاله بِپــوشان که خِــرقه پــوش آمـد
8- زِ خانقاه، به میـخانه مـی‌رود حافظ
مگر ز مستیِ زُهدِ ریا به هوش آمد
*****************************
وزن غزل : مفاعلن فعلاتن مفاعلن فع لن (بحر مجتث مثمن مخبون اصلم )
1- صَــبا به تَهـنیــَتِ پیــرِ مَـی فروش آمد
که موسمِ طََرَب و عیش و ناز و نوش آمد
موضوع بیت: وصال(مژدۀ وصل)
مضمون بیت: (فصل بهار و موسم شادي).
معنی واژگان: صبا: بادي که از سوي شمال يا مشرق مي وزد و پيام آور است/ تهنيت: مبارکبادگويي/ پير مي فروش: پير مغان، پير طريقت، پير ميخانه/ موسم: وقت/ طرب: شادي و نشاط/ عيش: زندگي خوش/ ناز: آسايش، افتخار، کرشمه و عشوه در صفحۀ 195 جامع نسخ دیوان حافظ تألیف مسعود فرزاد در دو نسخه «نای» به جای «ناز » آمده که ظاهراً بر متن ترجیح دارد / نای و نوش یعنی نوای نی و بانگ نوشانوش مستانه نیز نگاه کنید به صفحۀ 444 گلستان به کوشش نگارنده/نوش: نوشيدن شراب، شراب، شيريني
قواعد: تهنیت : مصدر باب تفعیل از مجرد هنء به فتح اول و سکون دوم
آرایه ها: تناسب در طرب و عيش و ناز و نوش
واج آرایی:تکرار حروف «ش»و«م»و«ن»و«ب»
معنی بیت: باد بهار براي شادباش گفتن به پير مي فروش نزد او آمد، زيرا که زمان عيش و شادي و مي گساري فرارسيده است.
محصول بيت ــ صبا به مناسبت فرا رسيدن زمان شادى و عيش و نوش براى گفتن مبارك‌باد پيش پير مى‌فروش آمد. يعنى آمد كه آمدن بهار را تهنيت بگويد.
…………………………………………………………………..
2- هَوا مَسیح نَفَس گَشت و، باد نافه گُشای
درخت سبـز شد و مرغ در خروش آمد
موضوع بیت: فراهم آمدن شرایط وصال
مضمون بیت: (فصل بهار و تغيير مثبت جهان).
معنی واژگان: مسيح نفس: حيات بخش/نافه گشاي: کسي که با گشودن نافه ي آهو فضا را معطر مي کند (اشاره است به اين که باد بوي گلها را به اطراف مي پراکند)/ مرغ: مقصود بلبل است/ در خروش آمد: به نغمه سرايي پرداخت
قواعد: مسیح نفس : صفت مرکب /نافه گشای : صفت مرکب فاعلی .
آرایه ها: تناسب در هوا و باد و درخت و مرغ /تناسب در مسيح نفس و نافه گشاي و سبز شدن و در خروش آمدن /تناسب در هوا و نفس و باد
واج آرایی: تکرار حرف «ش»و«ن»و«س»و«گ»
معنی بیت: هوا هم چون مسيح جان بخش گشت و باد صبا زلف گل را شانه زد و عطرافشان شد و درخت روييد و لباس سبز بر تن کرد و بلبل به نغمه سرايي پرداخت.
محصول بيت ــ هوا مسيح نفس گشت. يعنى احياى نبات كرد و خاك هم نافه‌گشاى شد. يعنى انواع و اقسام رياحين و ازهار ظاهر ساخت. مراد از نافه‌گشائى، بوهاى خوش گل‌هاست كه به مشام مى‌رسد و درختان سبز شدند و بلبل هم با ساير پرندگان به خروش و فرياد و فغان درآمدند خلاصه بهار تمام عالم را زينت داد. مقصود توصيف بهار است.
…………………………………………………………………..
3- تَنــورِ لالـه چـُـنان بـَرفـُـروخـت بـادِبـهـار
که غُنچه غَرقِ عَرَق گشت و گُل به جوش آمد
موضوع بیت: فراهم آمدن شرایط وصال
مضمون بیت: (بهار و لاله و غنچه و گل).
معنی واژگان: غنچه غرق عرق گشت: شبنم هايي که روي غنچه نشسته است به عرق تشبيه شده است/ گل به جوش آمد: شکفته شدن گل به جوش آمدن او تعبير شده است، جوشيدن و سر بر زدن گل.
قواعد: تنور لاله: اضافه ي تشبيهي است يعني لاله به جهت شکل و سرخي اش به تنور تشبيه شده است و چون تنور با دميدن در آن روشن مي شود و شعله مي کشد، باد بهار را عامل برافروخته شدن تنور لاله دانسته است، يعني عامل سرخ و برافروخته شدن لاله باد بهاري است.
آرایه ها: جناس در غرق و عرق /تناسب در تنور و برافروختن و عرق و جوش آمدن /تناسب در لاله و باد بهار و غنچه و گل / تناسب در تنور و باد و برفروخت
واج آرایی: تکرار حروف «ب» و «ن» و«ر»و«گ»و آواي «gh»
معنی بیت: باد بهار آتش تنور لاله را چنان شعله ور کرد که از گرمی آن غنچه در خوی (عرق ) غوطه ور گشت و گل سرخ بر شاخه جوشیدن گرفت .
………………………………………………………………
4- به گوشِ هوش نیوش از من و به عِشرَت کوش
که این سُـخَــن سَحَــر از هاتِفَم به گوش آمد
موضوع بیت:وصال(توصیه به استفاده ازشرایط وصال)
مضمون بیت: (دوري از پريشاني خاطر و کوشش به شادي و نشاط).
معنی واژگان: گوش هوش: يعني در حقيقت گوش دادن با هوش و دقت/ نيوش: بشنو، گوش بده/ عشرت: شادي و نشاط/ هاتف: ندادهنده ي غيبي/
قواعد: گوش هوش: اضافه ي اقتراني است /نیوش : فعل امر از نیوشیدن .
آرایه ها: تناسب در گوش و نيوش و سخن و هاتف /جناس در هوش و کوش و گوش
واج آرایی: تکرار حروف «م»و«س»و«ش»
معنی بیت: به گوش خرد از من بشنو و بپذیر و به عیش و طرب بپرداز که سروش غیب این پیام را به من داد(ادامه در بیت بعد)
……………………………………………………………..
5- زِ فِکــرِ تفــرقه بازآی، تا شـَـوی مَجمــوع
به حُکمِ آن که چو شد اَهرِمَن، سُروش آمد
موضوع بیت:وحدت و کثرت (وحدت از رحمان است و تفرقه از شیطان )
مضمون بیت: (دوري از پريشاني خاطر و کوشش به شادي و نشاط).
معنی واژگان: تفرقه: پريشاني، افکار پريشان. مجموع: داراي جمعيت خاطر/ به حکم آن که: به اين دليل که/ شد: رفت/ اهرمن: شيطان/ سروش: فرشته، جبرئيل
آرایه ها: نوعی تضاد در تفرقه و مجموع / تضاد در اهرمن و سروش / نعی تضاد در بازآي و شد
واج آرایی: تکرار حروف«ن»و«ب»و«ک»و«د»
معنی بیت: که از پریشان فکری روی بگردان تا آسایش خاطر یابی ، چه دیو وسوسۀ نفس را چون از خود راندی فرشتۀ آرامش بدل تو در آید.
…………………………………………………………………..
6- ز مـُـرغِ صُبــح ندانـَـم که سوســنِ آزاد
چه گوش کرد، که با دَه زَبان خَموش آمد
موضوع بیت:تجلی(تجلی جمالی محبوب)
مضمون بیت: (بلبل و سوسن).
معنی واژگان: مرغ صبح: بلبل/ سوسن آزاد: سوسن سفيد را گويند که گلي است معطر و آن را سوسن ده زبان مي گويند
آرایه ها: نوعی تضاد در با ده زبان و خموش / تناسب در سوسن و آزاد و ده زبان /تناسب در گوش و زبان
واج آرایی: تکرارحروف«ر»و«م»و«ک»و«ش»
معنی بیت: نمی دانم از بلبل سحری سوسن آزاد چه شنید که با داشتن ده زبان خاموشی گزید ؛ در برهان قاطع آمده است سوسن بر وزن سوزن گلی است معروف و آن چهار قسم میباشد یکی سفید و آن را سوسن آزاد میگویند ، ده زبان دارد ….
……………………………………………………………….
7- چه جایِ صُحبَتِ نامحرم است، مَجلِسِ اُنس
سَرِ پیاله بِپــوشان که خِــرقه پــوش آمـد
موضوع بیت:کتمان سِرّ
مضمون بیت: (صوفي و زاهد رياکار و نامحرم بودن او).
معنی واژگان: صحبت: همنشيني، نشست و برخاست/ نامحرم: فرد نامتناسب، افشاکننده ي اسرار/ مجلس انس: محفل دوستانه/ خرقه پوش: صوفي با زاهد رياکار که ظاهراً خرقه ي صوفيانه يا زاهدانه دارد ولي رياکار است
آرایه ها: جناس در بپوشان و پوش /تناسب در پوشانیدن و نامحرم
واج آرایی: تکرار آواي «s» وحروف «پ» و «ش»و«م»
معنی بیت: انجمن دوستان همدم جای آمیزش بیگانه و نامحرم نیست ، ساغر باده را در زیر پرده پنهان کن که صوفی دلق پوشیده ریاکار فراز آمد
…………………………………………………………………
8- زِ خانقاه، به میـخانه مـی‌رود حافظ
مگر ز مستیِ زُهدِ ریا به هوش آمد
موضوع بیت:خانقاه در برابر خرابات
مضمون بیت: (حافظ و ميخانه و خانقاه).
معنی واژگان: زهد ريا: تقوي و پرهيزگاري توأم با ريا و خودنمايي.
قواعد: زهد ریا : پارسائی ریائی ، موصوف و صفت ،
آرایه ها: تضاد در خانقاه و ميخانه / نوعی تضاد در مستي و به هوش آمدن / تناسب در مستي و ميخانه /تناسب در زهد و خانقاه
واج آرایی: تکرار حروف«م»و«ن»وآوای«z»
معنی بیت: حافظ از خانقاه صوفیان به میکدۀ معرفت روی میآورد . همانا وی از مستی و غرور پارسائی ریاکارانه هوشیار شده است .
