- غزل 162
1- خوش آمد گُل، وَزآن خوشتَر نباشد
کـه در دسـتـت بـه جـُز ساغَر نباشد
2- زَمانِ خوشدِلی دَریاب و دُریاب
که دایِم در صَدَف گوهر نباشد
3- غَنیمت دان و مَی خور در گُلِستان
کـه گـُل تا هفــتۀ دیـگر نـباشـد
*عَجَب راهی است راهِ عشق کانجا
کسی سَربَرکُنَد کَش سَرنباشد
4- اَیا پـُرلَـعل کـرده جـامِ زرّیـن
بِبَخشا بر کسی کَش زَر نباشد
بـیا ای شیـخ و در خُمـخانة ما
شرابی خور که در کوثر نباشد
5- بـیا ای شیـخ و از خُمـخانة ما
شرابی خور که در کوثر نباشد
6- بِشوی اوراق اگر هَم دَرسِ مایی
که عِلـمِ عشـق در دفتر نباشد
7- زِمن بِنیوش و دِل در شاهدی بَند
کـه حـُسنَش بـستة زیـور نـباشد
8- شرابی، بی خُمارَم بَخش یا رب
کـه با وِی هیچ دَردِسَر نباشد
*بِنام ایزدبُتی سیمین تَنَم هست
که در بتخانۀ آذر نباشد
9- من از جان بَندة سُلطان اُوِیسَم
اگـر چه یادَش از چاکِـر نباشد
10- به تاجِ عالم آرایَش که خورشید
چـُنـیـن زیـبـندة اَفسر نباشد
11- کسـی گـیرد خَطا بر نَظمِ حافظ
که هیچَش لُطف در گوهَر نباشد
******************************
وزن غزل: مفاعیلن مفاعیلن فعولن ( بحر هزج مسدس محذوف)
1- خوش آمد گُل، وَزآن خوشتَر نباشد
کـه در دسـتـت بـه جـُز ساغَر نباشد
موضوع بیت: فراهم آمدن شرایط وصل
مضمون بیت: (فصل گل و شراب).
معنی واژگان: ساغر: پياله شراب، جام مي/ حافظ با ديدن گلزار جهان به ياد گلزار بهشت مي افتد و مقصود او از ساغر همان «کأس» و «أکواب و اباريق: است که در آيه هاي 45 صافات و 18 واقعه و 15 و 17 دهر و 34 نبأ آمده است.
آرایه ها: جناس در خوش و خوشتر
واج آرایی: تکرار حروف «ش» و «س»
معنی بیت: فصل بهار است و گل خوش آمد و چيزي از اين خوش تر نيست که جام شراب در دستان تو باشد.
محصول بيت ــ گل خوش آمد و صفا آورد و هيچ كارى خوشتر از آن نيست يعنى هيچ كارى بهتر و مطلوبتر از آمدن گل نيست مگر اين‌كه در دستت به جز ساغر نباشد. يعنى در فصل گل جز از باده نوشيدن هيچ كارى بهتر نيست. علت جمع گل با ساغر اين است كه گل مطبق است و به همين جهت به قدح بى‌پايه تشبيه كرده‌اند.
…………………………………………………………………..
2- زَمانِ خوشدِلی دَریاب و دُریاب
که دایِم در صَدَف گوهر نباشد
موضوع بیت: غنیمت شمردن فرصت
مضمون بیت: (غنيمت شمردن دم).
معنی واژگان: زمان خوشدلي: روزگار شادي و طرب/ دَرياب: غنيمت بشمار و بهره مند شو/ دُرياب: مرواريد خوشي و خوشبختي را به دست آور/ اشاره است به آيه هاي 23 حج و 33 فاطر و 19 دهر و 24 طور و 32 واقعه که در آنها از لؤلؤ مرجان و درّ مکنون سخن رفته است
قواعد: دریاب و دریاب: تأکید لفظی (خ.ر)
آرایه ها: جناس در دَرياب و دُرياب / تناسب در دُر و صدف و گوهر / دَرياب و دُرياب تناسبي دارند با کلمه ي «دريا» که در آن صدف و گوهر وجود دارد
واج آرایی: تکرار «د» و «ر»و«ی»و«ب»
معنی بیت: فرصت عیش و شادی را نگاهدار و غنیمت بدان که همیشه گوهر مراد در صدف روزگار نیست.
…………………………………………………………………
3- غَنیمت دان و مَی خور در گُلِستان
کـه گـُل تا هفــتۀ دیـگر نـباشـد
موضوع بیت: غنیمت شمردن فرصت
مضمون بیت: (غنيمت دانستن دم).
معنی واژگان: گل: مقصود گل سرخي است که از آن گلاب مي گيرند
آرایه ها: جناس در گل و گلستان
واج آرایی: تکرار آواي «t» «d»وحروف«ر»و«گ»
معنی بیت: وقت را غنيمت بدان و در گلستان باده بنوش، زيرا عمر گل کوتاه است و تا هفته ي ديگر نخواهد ماند.
محصول بيت ــ فصل گل را مغتنم بشمار و در گلستان باده بخور يعنى فرصت را فوت مكن زيرا گل تا هفته ديگر نمى‌ماند. يعنى عمر گل همين يك هفته است. اين كلام تعبيرى است از ثابت نبودن عمر گل و زود سپرى شدنش. والا موسم گل تا چند هفته طول مى‌كشد.
…………………………………………………………………..
4- اَیا پـُرلَـعل کـرده جـامِ زرّیـن
بِبَخشا بر کسی کَش زَر نباشد
موضوع بیت: عنایت (تمنای عنایت از بخشش اولیا. )
مضمون بیت: (توجّه به نيازمندان).
معنی واژگان: آيا: اي/ لعل: مقصود شراب سرخ است/ کش: که او را، که براي او/ اشاره است به آيات 45 از سوره ي صافات و 44 از سوره ي نبأ و آيه هاي 4 تا 12 سوره ي دهر
آرایه ها: تناسب در لعل و زرين و زر /جناس در زر و زرين /تناسب در لعل و زر
واج آرایی: تکرار حروف «ر» و «ش»و«ک»و«ب»
معنی بیت: ای ساغر زرپر از بادة لعل فام کرده ای برآنکه سیم و زر ندارد ترحم کن.
…………………………………………………………………..
5- بـیا ای شیـخ و از خُمـخانة ما
شرابی خور که در کوثر نباشد
موضوع بیت: تجلی (تجلی فراگیر ولایت )
مضمون بیت: (شيخ و شراب).
معنی واژگان: خمخانه: ميخانه/ کوثر: حوضي است در بهشت/ تلقين اين نظر که دم را غنيمت بدان و به اميد نوشيدن آب کوثر از شراب اين جهاني چشم پوشي مکن
آرایه ها: تناسب در شراب با خمخانه و شراب با کوثر /نوعی تضاد در شيخ و شراب
واج آرایی:تکرارحروف«خ»و«ش»و«ر»و«ک»و«ی»
معنی بیت: اي شيخ، بيا و از ميخانه ي ما باده اي بنوش که در حوض کوثر هم به گوارايي آن يافت نمي شود.
محصول بيت ــ اى شيخ بيا و در ميخانه ما شرابى بخور كه در جنت كوثر و يا در كوثر جنت پيدا نمى‌شود يعنى لذت و كيفيتى كه شراب ميخانه ما دارد حتى در شراب‌هاى جنت وجود ندارد.
…………………………………………………………………..
6- بِشوی اوراق اگر هَم دَرسِ مایی
که عِلـمِ عشـق در دفتر نباشد
موضوع بیت: عشق (علم عشق در دفتر نیست)
مضمون بیت: (علم عشق در هيچ کتابي نيست).
معنی واژگان: اوراق: جمع ورق، صفحات کتاب/دفتر: کتاب/ عشق آمدني بود نه آموختني
آرایه ها: تناسب در اوراق و همدرس و علم و دفتر
واج آرایی: تکرار حرف «ر»و«م»و«ع»و«د»
معنی بیت: اگر با ما درس خواهی خواند، دفتر علم قال (علم اکتسابی) را بآب بشوی و فراموش کن تا فروغ علم حال (علم حصولی) که عشق و معرفت است و در کتاب نیست، بر دل تو بتابد.
…………………………………………………………………
7- زِمن بِنیوش و دِل در شاهدی بَند
کـه حـُسنَش بـستة زیـور نـباشد
موضوع بیت:عشق(عشق حقیقی )
مضمون بیت: (معشوقي با حُسن خداداد).
معنی واژگان: بنيوش: بشنو/ شاهد: زيبارو/ دل … بند: عاشق شو/ حسن: زيبايي/ بسته: وابسته، متعلق/زيور: زينت/ اشاره است به آيه هاي 21 دهر و 31 کهف و 23 حج/ بند و بسته اشاره است به شيخ و زاهد و صوفي رياکار که در بند رسيدن به زيبارويان بهشتي است و (حافظ) مي خواهد او از اين بند رها شود و به زيباروياني که با حسن خداداد در اين دنيا هستند وابسته شود
آرایه ها: تناسب در شاهد و حسن و زيور / تناسب در بند و بسته
واج آرایی: تکرار حروف «ب» و «ش»و«ن»و«س»
معنی بیت: سخن مرا بشنو و بپذیر و دل بمهر ماهروئی استوار کن که جمالش بستگی بآرایش ندارد و بخود زیباست؛ سعدی گوید:
بزیورها بیارایند وقتی خوبرویان را
تو سیمینبر چنان خوبی که زیورها بیارائی
…………………………………………………………………
8- شرابی، بی خُمارَم بَخش یا رب
کـه با وِی هیچ دَردِسَر نباشد
موضوع بیت: عشق (شراب عشق حقیقی )
مضمون بیت: (شراب بهشتي).
معنی واژگان: خمار: حالت سستي که پس از طي حالت مستي دست مي دهد و معمولاً توأم با دردسر است./ حافظ معمولاً شراب را از يار يا از ساقي يا از پير مغان مي خواهد اما در اينجا اين شراب را از خدا مي خواهد که جالب توجه است و اين نشان مي دهد که به شرابي بخصوص نظر دارد و نگاه او به آيه هاي 15 تا 19 سوره ي واقعه است و نيز به آيه هاي 13 تا 21 سوره ي دهر
آرایه ها:تناسب در شراب و خمار و دردسر
واج آرایی: تکرار حرف «ر»و«ش»و«خ»و«ب»
محصول بيت ــ يارب به من شرابى عطا كن كه خمارى نداشته باشد يعنى شرابى كه هيچ دردسر نيارد. يعنى برايم شراب عشق ميسر كن كه مثل شراب معمولى باعث خمارى نشود و دردسر ندهد.
………………………………………………………………….
9- من از جان بَندة سُلطان اُوِیسَم
اگـر چه یادَش از چاکِـر نباشد
موضوع بیت:اولیاء الهی (مدح اویس قَرَن )
مضمون بیت: (مدح سلطان اويس).
معنی واژگان: از جان: از صميم قلب/ بنده: نوکر، چاکر، خدمتگزار/ سلطان اويس: معزّالدين اويس جلايري که معروفترين پادشاه سلسله ي ايلکاني است و از سال 757 تا 776 هجري قمري سلطنت مي کرده است. مقرّ اين پادشاه تبريز بوه است. چاکر: بنده، خدمتگزار
آرایه ها:ترادف در بنده و چاکر /تضاد در سلطان با بنده و چاکر
واج آرایی:تکرارحروف«ن»و«س»و«چ»
معنی بیت: من از دل و جان بنده ي سلطان اويس هستم، اگرچه او از اين چاکر و خدمت گزار خود يادي نمي کند.
محصول بيت ــ خواجه مى‌فرمايند من از جان غلام سلطان اويسم اگرچه او از اين چاكرش ياد نمى‌كند.
…………………………………………………………………..
10- به تاجِ عالم آرایَش که خورشید
چـُنـیـن زیـبـندة اَفسر نباشد
موضوع بیت: ترجیح صفات معشوق حقیقی بر دیگران
مضمون بیت: (ستايش سلطان اويس).
معنی واژگان: تاج عالم آرا: تاجي که زينت دهنده ي جهان است/ زيبنده: شايسته، برازنده/ افسر: تاج
آرایه ها: ترادف در تاج و افسر / تناسب در خورشيد و عالم آرا
واج آرایی: تکرار حرف «ي»و«ش»و«ن»
معنی بیت: سوگند بدیهیم او که زیور جهان است که مهر تابنده هم برای آنکه تاج بر تارک وی گردد شایستگی ندارد.
………………………………………………………………….
11- کسـی گـیرد خَطا بر نَظمِ حافظ
که هیچَش لُطف در گوهَر نباشد
موضوع بیت: عشق (فهمیدن عشق کار هر کسی نیست)
مضمون بیت: (حافظ و شعر او).
معنی واژگان: خطا گرفتن: ايراد گرفتن/ نظم: شعر/ لطف: لطافت و ظرافت و نکته سنجي/ گوهر: سرشت، نهاد، ذات
آرایه ها:ایهام تضاد در خطا و لطف
واج آرایی: تکرار مرتب «ظ» و «ط» و «ک» و «گ» و «ر»
محصول بيت ــ كسى بر نظم حافظ خطا مى‌گيرد كه در گوهرش هيچ لطافت نباشد يعنى كسى كه گويد: در نظم حافظ خطا وجود دارد در ذات و اصل خودش هيچ لطافت نيست زيرا نظم حافظ همان رشته مرواريد است كه در نزد اهلش بسيار مرغوب و پسنديده است.
معنی بیت: کسي بر شعر حافظ ايراد مي گيرد که هيچ لطف و ذوقي در وجودش نباشد.
