- غزل 142
1- دوستان دخترِ رَز توبه ز مَستوری کرد
شد سویِ مُحتَسِب و کار به دَستوری کرد
آمد از پَرده به مَجلِس عَرَقَش پاک کنید
تا بگوید به حریفان، که چرا دوری کرد
2- آمد از پَرده به مَجلِس عَرَقَش پاک کنید
تا نگویند حریفان، که چرا دوری کرد
3- مژدگانی بده ای دل که دِگَر مُطربِ عشق
راهِ مَستانه زد و چارة مَخموری کرد
4- نه به هَفت آب که رنگش به صد آتش نرود
آن چه با خرقۀ زاهد مَیِ انگوری کرد
5- غنچۀ گُلبُنِ وَصلم ز نسیمش بِشِکُفت
مرغِ خوشخوان طَرب از برگِ گلِ سوری کرد
6- حافظ افتادگی از دست مده زان که حَسود
عِرض و مال و دل و دین در سَرِ مَغروری کرد
*******************************
وزن غزل: فاعلاتن فعلاتن فعلاتن فع لان ( بحر رمل مثمن مخبون اصلم مسبغ)
1- دوستان دخترِ رَز توبه ز مَستوری کرد
شد سویِ مُحتَسِب و کار به دَستوری کرد
موضوع بیت: توبۀ حقیقی
مضمون بیت: (مژده ي پا به عرصه گذاشتن شراب).
معنی واژگان: دختر رز: شراب/ مستوري: پرده نشيني، پاکدامني/ شد: رفت/ محتسب: کسي که در شهرها مأمور امر و نهي شرعي بوده است و مخصوصاً شرابخواران را تنبيه مي کرد و حد مي زد/ دستوري: اجازه، رخصت.
آرایه ها: تناسب در مستوري با دختر هم در مفهوم پرده نشيني آن و هم در معني پاکدامني/ نوعی تضاد در شراب و محتسب/ اين که شراب نزد محتسب برود و از او اجازه ي کار بگيرد هم در موقعيت مخصوصي است يعني اين شراب اول نزد محتسب بوده که ادعاي زهد و تقوي مي کند و اکنون نزد ما آمده است/ نوعی جناس در مستوري و دستوري
واج آرایی: تکرار حرف «س»و«ت»و«ر»و«ز»
معنی بیت: ای یاران، شراب از روی نهان کردن در پردة خم توبه کرد و بنرد پاسبان شرع یا نهی کننده از منکرات رفت تا برای آمدن بمجلس بزم پروانه گیرد و اجازه یابد.
……………………………………………………………….
2- آمد از پَرده به مَجلِس عَرَقَش پاک کنید
تا نگویند حریفان، که چرا دوری کرد
موضوع بیت: وصل و هجران (فراهم آمدن زمینۀ عشق و وصال)
مضمون بیت: (ورود شراب به مجلس ميخواران).
معنی واژگان: از پرده: از پشت پرده/ مجلس: مقصود مجلس شرابخواران است/ حريفان: ميخواران/ مقصود آن است که خود شرمنده است و از شرم عرق کرده است، ديگر نگذاريد که ميخواران علت دوري را از او بپرسند زيرا نزد محتسب بوده و نمي خواهد و نمي تواند بگويد.
آرایه ها:نوعی تضاد در پرده و مجلس
واج آرایی:تکرار حرف«پ»و«ک»
معنی بیت: می از حجاب خم شتابان ببزم گام نهاد. خوی از چهره اش بزدائید تا از این پس همکاران محفل نگویند که دختر رز ما را ترک گفته است.
…………………………………………………………….
3- مژدگانی بده ای دل که دِگَر مُطربِ عشق
راهِ مَستانه زد و چارة مَخموری کرد
موضوع بیت: وصل و هجران(فراهم آمدن زمینۀ عشق و وصال )- عنایت (عنایت معشوق به عاشقان )
مضمون بیت: (مژده ي آمدن شراب به مجلس ميخواران).
معنی واژگان: مژدگاني: انعامي که به آورنده ي مژده مي دهند/ اي دل: اي عزيز من/ مطرب عشق: رامشگر عشق مقصود شراب است/ راه مستانه زد: آهنگ مستانه زد، يعني از راه مستي نشاط و طرب ايجاد کرد/ مخموري: خمار بودن، خماري
آرایه ها: تناسب در مطرب و راه و زدن با هم و مستانه و مخوري /نوعی تضاد در مخمور و مست
واج آرایی:تکرار حرف «ر»و«م»و«د»
معنی بیت: ای دل، برای آوردن این خبر خوش از تو مژدگانی میخواهم که بار دیگر رامشگر بزم محبت نغمه ای از سر شور و مستی نواخت و خمار آلودگی ما را درمان کرد و نشاطی تازه بخشید.
……………………………………………………………….
4- نه به هَفت آب که رنگش به صد آتش نرود
آن چه با خرقۀ زاهد مَیِ انگوری کرد
موضوع بیت:توبۀ حقیقی(تأثیر بادۀ عشق در زاهدان ریایی و تحول حقیقی آنان )
مضمون بیت: (رنگ ريا را نمي توان از ميان برد).
معنی واژگان:هفت آب: مقصود شستن هفت بار با آب است/ مي انگوري: شراب، شراب انگور/ مقصود اين است که رنگ ريا و رياکاري را با هيچ چيز نمي توان زدود/ هم عدد هفت و هم عدد صد نشانه ي کثرت هستند/ خرقه، لباس وصله دار يا لباسي است که از پاره پاره هاي پارچه هاي مختلف درست شده باشد
آرایه ها:تضاد درآب و آتش /تضاد در خرقه و می تضاد
واج آرایی: تکرار حرف «ب»و«ن»و«ش»و«گ»
معنی بیت: شراب دلق پارسایان را چنان رنگین کرد که نه با هفت بار شستن که حد تطهیرست رنگش زائل میشود و نه با صد بار در آتش سوختن.
……………………………………………………………..
5- غنچۀ گُلبُنِ وَصلم ز نسیمش بِشِکُفت
مرغِ خوشخوان طَرب از برگِ گلِ سوری کرد
موضوع بیت: وصل و هجران (فراهم آمدن زمینۀ عشق و وصال)
مضمون بیت: (بوي شراب و نويد وصل)
معنی واژگان: گلبن وصل: گلبن به معني درخت يا بوته ي گل است / نسيم: بو/ بشکفت: شکفته شد/ مرغ خوشخوان: بلبل/ طرب کرد: شادي کرد/ برگ گل سوري: مقصود برگهاي درخت يا بوته ي گل سرخ است مقصود از گل سوري، گل سرخ محمدي است که از آن گلاب مي گيرند/ مقصود اين است که بوي شراب شاعر را به وصال اميدوار کرده است همان گونه که بلبل با ديدن برگهاي سبز درخت گل سرخ شاد مي شود و اميدوار به وصال گل مي گردد
قواعد: گلبن وصل: تشبیه صریح
آرایه ها: تناسب در غنچه و گلبن و نسيم و شکفتن و برگ و گل سوري /تناسب در مرغ خوشخوان و گل/ گلبن وصل: وصل و رسيدن به معشوق به گلبن تشبيه شده است
واج آرایی: تکرارحرف«گ»و«خ»و«ن»و«ش»
معنی بیت: نسیم مهربانی دوست غنچة نهال وصال مرا شکفته ساخت، پرندة خوش نغمه (بلبل) ببوئی که از معشوقش گل سرخ رسید بنشاط آمد.
……………………………………………………………..
6- حافظ افتادگی از دست مده زان که حَسود
عِرض و مال و دل و دین در سَرِ مَغروری کرد
موضوع بیت: تواضع و فروتنی(افتادگی توفیق وصل را میسر می کند )
مضمون بیت: (مدح تواضع و حافظ متواضع).
معنی واژگان:افتادگي: تواضع/ عرض: آبرو/ مغروري: خودپسندي، تکبّر، غرور
قواعد: افتادگی: اسم مصدر مرکب از افتاده(صفت) + ی مصدری
آرایه ها: تضاد در مغروري و افتادگي /تضاد در افتادگی و حسود
واج آرایی:تکرار آواي «s» و «z»و«h»وحرف«ل»
معنی بیت: ای حافظ، فروتنی و خاکساری را نگاهدار، چه آنکه بر تو رشک میبرد، دین و دل خود را بسبب غرور و خودخواهی تباه کرد و از دست داد؛ پوریای ولی گوید:
افتادگی آموز اگر تشنة فیضی
هرگز نخورد آب زمینی که بلندست
…………………………………………….
