- *غزل 109*
دیری است که دلدار پَیامی نَفِرِستاد
نَنوِشت کلامی وسلامی نفرستاد
دیرَست که دلدار پَیامی نَفِرِستاد
نَنوِشت کلامی و سلامی نفرستاد
1- دیرَست که دلدار پَیامی نَفِرِستاد
نَنوِشت سلامیّ و کلامی نفرستاد
صَد نامه فرستادم و آن شاهِ سواران
پِیکی نَدَوانید و پیامی نفرستاد
2- صَد نامه فرستادم و آن شاهِ سواران
پِیکی نَدَوانید و سلامی نفرستاد
3- سوی ِ مَنِ وَحشی صِفَتِ عقل رَمیده
آهو رَوِشی،کَبک خُرامی نفرستاد
4- دانِست که خواهد شُدَنَم مرغِ دِل از دست
وَز آن خَطِ چون سِلسِله دامی نفرستاد
5- فَریاد که آن ساقیِ شَکََّر لَبِ سَرمَست
دانِست که مَخمورَم و جامی نفرستاد
6- چَندان که زدم لافِ کَرامات و مَقامات
هیچَم خَبَر از هیچ مَقامی نفرستاد
7- حافِظ به ادب باش که واخواست نَباشد
گر شاه پیامی به غُلامی نفرستاد
*******************************
وزن غزل: مفعول مفاعیل مفاعیل مفاعیل( بحر هزج مثمن اخرب مکفوف مقصور)
1- دیرَست که دلدار پَیامی نَفِرِستاد
نَنوِشت سلامیّ و کلامی نفرستاد
موضوع بیت:پیام عاشقی (انتظار عاشق از خبرمعشوق)
مضمون بیت: (گله از بيخبري از محبوب).
معنی واژگان:ديرست: مدّت زيادي است/ دلدار: معشوق، محبوب
آرایه ها: تناسب و نوعی جناس در پيام و سلام و کلام /تناسب و تضاد در نوشتن با کلام /ایهام جناس در دیر و دلدار
واج آرایی:تکرار حرف «ي» و «د»و«س»آواي «am»
معنی بیت: ديرگاهي است که از معشوق پيامي نرسيده و نامه اي نيامده و سلامي راي ما نفرستاده است.
محصول بيت ــ خيلى وقت است كه دلدار خبرى برايمان نفرستاده، نه يك كلام چيز نوشت و نه سلامى فرستاد، خلاصه مدت زمانى است كه ديگر براى ما نه كلامى نه پيامى و نه سلامى مى‌فرستد.
……………………………………………………………….
2- صَد نامه فرستادم و آن شاهِ سواران
پِیکی نَدَوانید و سلامی نفرستاد
موضوع بیت:پیام عاشقی (عاشق در انتظار پیام معشوق است)
مضمون بیت: (گله از عدم دريافت پاسخ نامه).
معنی واژگان:صد: نشانه ي کثرت، بسياري/ شاه سواران: ابوالفوارس، اشاره است به شاه شجاع که کنيه ي او ابوالفوارس است، دلاور جنگجو/ پيک: قاصد/
قواعد: آهو روش: صفت ترکیبی جانشین موصوف(دلبر) که در جمله مسند الیه یا فاعل است/
آرایه ها:تناسب در شاه سواران و پيک /تناسب در نامه و پيک و سلام
واج آرایی: تکرار حرف «ن» و«د»و«ی»وآوای «S»
معنی بیت: صد نامه گسیل داشتم ولی آن فرنفرمای سواران عرصۀ حسن قاصدی به نزد من روانه نکرد و درود و سلامی نرساند.
………………………………………………………………….
3- سوی ِ مَنِ وَحشی صِفَتِ عقل رَمیده
آهو رَوِشی،کَبک خُرامی نفرستاد
موضوع بیت: عنایت (عاشق در انتظارعنایت معشوق است)
مضمون بیت: (گله از عدم توجه محبوب يا ممدوح).
معنی واژگان: وحشي صفت: وحشي سرشت/ عقل رميده: عقل از دست داده/ آهوروش: قاصد تندرو/ کبک خرام: آن که مانند کبک مي خرامد و آهسته مي رود،کبک پویه /(مصراع اوّل نشانه ي تواضع است).
قواعد: کبک خرام: صفت ترکیبی جانشین موصوف( قاصد).
آرایه ها: تناسب در وحشي و رميده و آهو و کبک /تضاد در آهوروش و کبک خرام /ایهام جناس در وحشی و روشی / کبک خرام: به کنایه یعنی تیز گام.
واج آرایی: تکرار حرف «ي»وآوای«اِ»و«ای»
معنی بیت: دلبر آهو رفتار که از دلدادگان می رمد،قاصد کبک پویه و تیز گامی نزد من عاشق بیابان نورد خرد گم کرده نفرستاد.
………………………………………………………………….
4- دانِست که خواهد شُدَنَم مرغِ دِل از دست
وَز آن خَطِ چون سِلسِله دامی نفرستاد
موضوع بیت:عشق( اسارت در عشق معشوق پسند عاشق است )
مضمون بیت:(گله از ممدوح که دل شاعر را با نامه اي به دست نياورده است).
معنی واژگان: سلسله: زنجير.
قواعد: مرغ دل: اضافه ي تشبيهي است، دل به مرغ تشبيه شده است.
آرایه ها: تناسب در مرغ و دام و سلسله /تناسب دل با از دست رفتن /ایهام تناسب در مرغ و از دست رفتن /تناسب در خط و سلسله
واج آرایی: تکرار حرف «ن» و«س»وآوای«z»
معنی بیت: دریافته بود که طایر دل من از دست می رود و سرگشته می ماند ولی از خط زیبای به هم پیوستۀ خود نامه ای نفرستاد تا دلم بستۀ آن شود و آرام گیرد.
………………………………………………………………….
5- فَریاد که آن ساقیِ شَکََّر لَبِ سَرمَست
دانِست که مَخمورَم و جامی نفرستاد
موضوع بیت: عنایت (انتظار عنایت عاشق از معشوق )
مضمون بیت:(گله از ممدوح).
معنی واژگان: فریاد:يعني فرياد و فغان مي کنم/ شکّرلب: شيرين سخن/ سرمست: مغرور، متکبّر/ مخمور: خمار، طالب شراب.
قواعد: فرياد: از اصوات و شبه جمله است/ و: حرف ربط برای استدراک یعنی رفع توهم، معادل ولی.
آرایه ها:تناسب در ساقي و سرمست و مخمور و جام /تکرار ملیح «که»
واج آرایی: تکرار حروف «س» و «م»
معنی بیت: جای شکوه و فریاد است که ساقی نوشین لب مست از بادۀ حسن دریافت که خمار آلوده ام ولی ساغری برای من نفرستاد.
…………………………………………………………………..
6- چَندان که زدم لافِ کَرامات و مَقامات
هیچَم خَبَر از هیچ مَقامی نفرستاد
موضوع بیت: عنایت (انتظار عنایت عاشق از معشوق )
مضمون بیت:(کوشش بي نتيجه براي جلب نظر ممدوح).
معنی واژگان: لاف زدن: سخنان گزاف و بي پايه گفتن/ کرامات: کارهاي معجزه گونه/ مقامات: مراتب و جايگاههاي معنوي/ مقام: جا.
آرایه ها: جناس در مقامات و مقام /جناس در هيچم و هيچ/ایهام جناس در کرامات و مقامات
واج آرایی: تکرار حروف «ت» و «چ»و«د»
معنی بیت: هر چند ادعا کردم که من در سیر و سلوک صاحب مقامات و کراماتم، ساقی شکر لب به سخن من التفاتی نداشت و خبری از هیچ جا برای من نیاورد و گفته های مرا تأیید نکرد.
…………………………………………………………………..
7- حافِظ به ادب باش که واخواست نَباشد
گر شاه پیامی به غُلامی نفرستاد
موضوع بیت: عنایت (عنایت نهانی معشوق به عاشق)
مضمون بیت:(حافظ و انفعال).
معنی واژگان: بأدب: مؤدب، باادب/ واخواست نباشد: جاي هيچ اعتراضي نيست.
آرایه ها:ایهام جناس در پیامی و غلامی /تضاد در شاه و غلام /تناسب در غلام و ادب
واج آرایی:تکرار حرف «ب»و«ش»
معنی بیت: اي حافظ، ادب را نگه دار که اگر از جانب شاه به بنده اي پيامي فرستاده نشود، جاي هيچ گونه اعتراضي نيست.
محصول بيت ــ اى حافظ ادب را رعايت كن، چه اگر پادشاهى براى غلامش خبرى نفرستد، مورد بازخواست قرار نمى‌گيرد. يعنى هرگز نمى‌شود خطاب به پادشاه كرد كه چرا براى چاكرت خبرى و پيامى ارسال نكردى.
…………………….
