- *غزل 108*
1- خُسرَوا ! گویِ فَلَک در خَمِ چوگانِ تو باد
ساحَتِ کون و مَکان عَرصۀ مِیدانِ تو باد
2- زلفِ خاتونِ ظَفَر، شیفتۀ پَرچَمِ توست
دیدۀ فتحِ اَبَد ، عاشِقِ جولان تو باد
ای که انشایِ عُطارِد، صفتِ شوکت توست
عقلِ کُل چاکَرِ طُغراکَشِ دیوانِ تو باد
3- ای که انشاءِ عُطارِد، صفتِ شوکت توست
عقلِ کُل چاکَرِ طُغراکَشِ دیوانِ تو باد
طِیرِۀ جلوۀ طوبی قَدِ چون سروِ تو شد
غِیرتِ خُلدِ بَرین ساحَتِ ایوانِ تو باد
4- طِیرِۀ جلوۀ طوبی قَدِ چون سروِ تو شد
غِیرتِ خُلدِ بَرین ساحَتِ بستانِ تو باد
5- نه به تَنها حَیَوانات و نَباتات و جَماد
هر چه در عالمِ اَمرَست، به فَرمانِ تو باد
*******************************
وزن غزل: فاعلاتن فعلاتن فعلاتن فعلات( بحر رمل مثمن مخبون مقصور)
1- خُسرَوا ! گویِ فَلَک در خَمِ چوگانِ تو باد
ساحَتِ کون و مَکان عَرصۀ مِیدانِ تو باد
موضوع بیت: عشق(همه چیز تسلیم معشوق حقیقی است
مضمون بیت: (دعا به پادشاه).
معنی واژگان:خسرو: پادشاه بزرگ/ چوگان: چوبي است که در بازيِ چوگان از آن استفاده مي کنند و سر آن خميده است و گوي در اين خميدگي قرار مي گيرد و پرتاب مي شود، از اين جهت خم چوگان در اين بيت حافظ آمده است/ ساحت: به معني ميدان است/ کون و مکان: همه ي جهان هستي/ عرصه: پهنه/ ميدان: مقصود ميدان چوگان بازي است.
قواعد: گوي فلک: (اضافه ي تشبيهي)آسمان به گوي ميدان چوگان بازي تشبيه شده است
آرایه ها:تناسب در گوي و چوگان و ميدان و ساحت و عرصه
واج آرایی: تکرار حروف «ک» و «گ» و «ن»
معنی بیت: شهریارا،گوی گردون دستخوش و سرگردان چوگان فرمان تو و پهنۀ گشادۀ جهان هستی جولانگه تو باد.
………………………………………………………………..
2- زلفِ خاتونِ ظَفَر، شیفتۀ پَرچَمِ توست
دیدۀ فتحِ اَبَد ، عاشِقِ جولان تو باد
موضوع بیت: عشق(همه چیز تسلیم معشوق حقیقی است_جاودانگی عزت معشوق)
مضمون بیت:(پادشاه پيروز و آرزوي پيروزي بيشتر براي او).
معنی واژگان پرچم: دسته اي مو يا رشته اي منگوله مانند که بر سر درفش بوده است و ارتباط زلف و پرچم از اين جهت است/ شيفته: عاشق/ در اينجا اشاره است به اين که درفش شاه هميشه قرين پيروزي است و گويي پيروزي عاشق درفش اوست/ جولان: تاخت و تاز، جنگ و گريز/ ديده ي فتح ابد: چشم پيروزي هميشگي.
قواعد :خاتون ظفر: اضافه ي تشبيهي است يعني پيروزي به بانويي عالي مقام تشبيه شده است که زلف اين بانو عاشق پرچم شاه است./ديده ي فتح: اضافه ي استعاري است که ابد صفت آن واقع شده است.
آرایه ها: تناسب در زلف و خاتون و شيفته /تناسب در ظفر و پرچم /تناسب در فتح و جولان /تناسب در ديده و عاشق /تناسب در ظفر و پرچم و جولان و فتح / تناسب و ترادف در ظفر و فتح
واج آرایی: تکرار حرف «ت»و«ف»و«د»
معنی بیت: گیسوی ملکۀ پیروزی عاشق پرچم درفش توست و چشم فتح و گشایش جاودانی دلباختۀ تاخت و تاز تو باد، مقصود آنست که به هر سوی که جنبش کنی و روی آوری، فتح و پیروزی هوادار تو باشد.
…………………………………………………………………..
3- ای که انشاءِ عُطارِد، صفتِ شوکت توست
عقلِ کُل چاکَرِ طُغراکَشِ دیوانِ تو باد
موضوع بیت: عشق(همه چیز تسلیم معشوق حقیقی است
مضمون بیت:(شکوه و جلال شاه و دعا به او)
معنی واژگان:انشاء: نوشته، نگارش/ عطارد: صورت فلکي آسمان به نام تير که آن را دبير و نويسنده ي فلک مي گويند/ صفت: وصف، چگونگي/ شوکت: جلال و شکوه/ عقل کلّ: عقل اوّل، نور اوّل که از ذات حق صادر شده است، جبرائيل/ چاکر: نوکر، غلام، ارادتمند/ طغراکش: کسي که خطوط قوسي شکل بر سر نامه ها مي کشيده و نامه را با نام شاه زينت مي داده است/ ديوان: دفتر مخصوص شاه.
قواعد: طغرا کش: صفت مرکب فاعلی.
آرایه ها:تناسب درکلمات انشاء و عطارد و طغراکش و ديوان
واج آرایی: تکرار حروف «ک» و «ش»و«ل»و آوای«t»
معنی بیت: ای که دبیری تیر برای توصیف شکوه توست،عقل کل که مجمع خردهاست، بندۀ طغرا نویس یا طغرا نگار فرمان های دفتر تو باد
…………………………………………………………………..
4- طِیرِۀ جلوۀ طوبی قَدِ چون سروِ تو شد
غِیرتِ خُلدِ بَرین ساحَتِ بستانِ تو باد
موضوع بیت:ترجیح صفات معشوق حقیقی بر صفات معشوقان مجازی- عشق(همه چیز تسلیم معشوق حقیقی است
مضمون بیت:(قد ممدوح و بوستان او).
معنی واژگان:طيره: سبکي، خشم/ جلوه: تجلّي، نشان دادن زيباييها/ طوبي: نام درختي است در بهشت/ غيرت: احساس بيگانگي، رشک/ خلد برين: بهشت آسماني/ ساحت: ميدان، فضا/ بستان: مخفّف بوستان، باغ، باغ پرگل و درخت و ميوه.
آرایه ها: تناسب در طوبي و سرو و بستان و خلد برين /تناسب در قد و سرو / قد به سرو تشبيه شده است و بوستان شاه به خلد برين تشبيه شده و بر آن تفضيل داده شده است.
واج آرایی:تکرارآوای «t» و حرف«س»
معنی بیت: بالای سرو آسای تو مایۀ سبکی و خفت قدر جلوه و خود نمائی طوبی درخت بهشتی گشت و پهنۀ گشادۀ گلستان تو مایۀ رشک بهشت اعلی باد.
…………………………………………………………………..
5- نه به تَنها حَیَوانات و نَباتات و جَماد
هر چه در عالمِ اَمرَست، به فَرمانِ تو باد
موضوع بیت:قطب (مقام ولایت تکوینی قطب عالم)- عشق(همه چیز تسلیم معشوق حقیقی است
مضمون بیت:(همه چيز به فرمان پادشاه باشد).
معنی واژگان:نه به تنها: نه تنها/ حيوانات: جانداران/ نباتات: گياهان/ جماد: اجسام بدون جان/ عالم امر: هرچه به امر خدا به وجود آمده است، آنچه با امر «کُن» «يکون» شده است.
آرایه ها:تناسب در حیوانات و نبات و جماد /تناسب در عالم امر و فرمان /ترادف درامر و فرمان
واج آرایی: تکرار حرف «ت»و«ب»آوای «آ»
معنی بیت: نه فقط حيوانات و نباتات و جمادات، بلکه هرچه در عالم غيب و ملکوت است، زير فرمان تو باد.
محصول بيت ــ نه تنها تمام حيوانات و نباتات و جمادات بلكه هر چه در عالم كون و مكان وجود دارد زير فرمان تو باشد. خلاصه تمام اشياء مطيع امر و نهى تو باشند اين بيت هم در مبالغه نظير ابيات سابق است.
……………………………..
