- شماره 439
1- دوش: ديشب. ماه: استعاره از معشوق زيبارو. عکس: تصوير و انعکاس. سرآمدن: به پايان رسيدن.
ديشب در خواب ديدم که ماهي طلوع کرد که از انعکاس چهره ي درخشان او شب دوري و فراق به پايان رسيد.
2- کاج: کاش، کاشکي، شبه جمله است که براي طلب و تمنّا به کار مي رود.
خوابم اين گونه تعبير شد که يار سفرکرده ي من برمي گردد. اي کاش هرچه زودتر از در وارد مي شد.
3- ذکر: ياد. فرخنده فال: خوشبخت و مبارک. مدام: پيوسته و در معني شراب که در اينجا مراد نيست، با ساقي، قدح و ساغر ايهام تناسب است. قدح: جام و پياله ي شراب.
ياد آن ساقي زيباروي خوشبخت من به خير باد که پيوسته با جام و پياله ي شراب از در وارد مي شد.
4- خوش: زيبا و دل پسند، شاد و مسرور. ديار: جمعِ دار، خانه ها، شهر و سرزمين. صحبت: مصاحبت و هم نشيني.
چه خوب و زيبا بود اگر يار سرزمين خود را در خواب مي ديد تا خاطره ي هم نشيني با ما او را به سوي ما راهنمايي مي کرد.
5- فيض: در لغت به معني جوشش و ريزش است و در اينجا مجازاً لطف و بخشش. ازل: زمان بي آغاز، ابتداي خلقت – 1 / 24. خضر: – 8 / 39. آب خضر: – آب حيات در فرهنگ. نصيبه: نصيب و قسمت. اسکندر: – 7 / 245. بين زور و زر جناس زيد است.
خواجه با توجّه به اين مطلب که لطف و عنايت الهي فقط با خواست و اراده ي خدا نصيب انسان مي شود، مي فرمايد: اگر فيض و عنايت ازلي خداوند با زور و زر به دست مي آمد، پس به يقين آب حيات بخش خضر نصيب اسکندر مي شد.
6- عهد: دوران و روزگار. خط: نوشته، نامه. بين ياد و باد جناس خطّ است.
ياد آن دوران به خير باد که هر لحظه پيغام و نامه ي يار از در و بام برايم مي رسيد.
7- رقيب: مراقب و نگهبان – 5 / 88. داور: حاکم و دادرس، يکي از نام هاي خداي تعالي. بين ظلم و مظلوم صنعت اشتقاق است. بيت داراي استفهام انکاري است.
اگر شبي ستم ديده اي به درگاه خداي دادرس مي آمد و طلب دادخواهي مي کرد، نگهبان تو چه وقت فرصت ستم کردن پيدا مي کرد؟
8- خامان: – 4 / 66. ذوق: – 8 / 143. دريادل: کنايه از بسيار سخي و جوانمرد.
مبتديان بي تجربه هرگز از ذوق عشق آگاهي ندارند و لذّت آن را درنمي يابند. سخي و جوانمرد و دليري و سالک نام آور و کاملي را بجوي.
9- پا بر سنگ آمدن: کنايه از بلا و مصيبتي پيش آمدن، به مخاطره افتادن.
اي کاش آن کسي که تو را به سنگ دلي و بي رحمي راهنمايي مي کرد، پايش به سنگ مي خورد و دچار بلا و مصيبت مي شد.
10- رقم زدن: نوشتن و شعر سرودن.
خواجه با شيوه ي مخصوص به خود زيرکانه شعر را مي ستايد و مي فرمايد: اگر شاعر ديگري به شيوه ي حافظ شعر مي سرود، به يقين مورد قبول طبع و ذوق شاه هنرشناس قرار مي گرفت.
