- شماره 90
1- هدهد: مرغ سليمان که به فارسي پوپک و شانه به سر گفته مي شود. داستان اين مرغ و پيام بردنش از طرف سليمان به بلقيس، در قرآن کريم از آيه ي 20 به بعد سوره ي نمل (27) آمده است. صبا: نسيم صبحگاهي – فرهنگ. هدهد صبا: اضافه ي تشبيهي، باد صبا از حيث پيام رساني بين عاشق و معشوق، به هدهد که پيک حضرت سليمان بود، تشبيه شده است. سبا: نام شهري است در يمن که بلقيس ملکه ي آن بود که به روايت تورات با سليمان، پادشاه يهود، ملاقات کرده و با او روابط دوستانه داشته است و بر طبق روايات اسلامي، سليمان او را به زني گرفت. در قرآن کريم آيه ي 22، سوره ي نمل (27) از آن ياد شده است. در اينجا استعاره از ديار معشوق است. بين صبا و سبا جناس لفظي و بين هدهد و سبا تناسب است.
اي هدهد صبا که پيام آور عاشقاني، تو را به سبا که ديار معشوق است، روانه مي کنم و ببين که از چه جايي به چه جاي بلندمرتبه اي مي فرستمت و چه راه دوري در پيش داري.
2- حيف: در تداول فارسي کلمه اي است براي نشان دادن تحسّر و تأسّف، دريغا، افسوس و به فتح اوّل (حَيف) به معني ظلم و ستم. طاير: پرنده و مرغ، در اينجا استعاره از صبا و نسيم صبحگاهي است. خاکدان غم: زباله دان غم و غصّه، استعاره از دنياي خاکي غم انگيز که منزل گاه عاشق است در مقابل آشيان وفا که جايگاه معشوق مي باشد. وفا: وعده به جا آوردن و به سر بردن دوستي و عهد و پيمان، ثبات در قول و سخن و دوستي، مقابل جفا.
خواجه در ادامه ي بيت قبل مي فرمايد: دريغ است که طايري چون تو در اين دنياي فاني غم انگيز باشد. بيا که تو را از اين جاي محنت و غم، به سر منزل معشوق که سرشار از عشق و وفاست، مي فرستمت.
3- عشق: بزرگ ترين و محوري ترين سخن عارفان است و آن عبارت است از شوق و دوست داشتن شديد – فرهنگ. قرب و بعد: نزديکي و دوري. عيان: آشکارا. دعا: نيايش، تحيّت و درود.
در طريقت عشق، بين عاشق و معشوق قرب و بعدي نيست. اي يار، تو را آشکارا مي بينم و دعايت مي کنم و به سويت تحيّت و درود مي فرستم.
گرچه دوريم به يادِ تو قَدَح مي گيريم
بُعدِ منزل نبُوَد در سفرِ روحاني
(غزل 7 / 472)
4- قافله اي از دعاي خير: کارواني که بارش دعاي خير است، استعاره از باري که بر شتران مي نهند. صحبت: مصاحبت و هم نشيني. شمال: بادي که از شمال مي وزد. صبا: نسيم صبحگاهي – فرهنگ. بين صبح و شام تضاد و بين شمال و صبا تناسب است.
اي معشوق، هر صبح و شام کارواني از دعاي خير را به همراه نسيم صبا و شمال به سويت روانه مي سازم.
5- تا: به دليل، براي اينکه. ملک: کشور. ملک دل: اضافه ي تشبيهي، کشور دل، دل به کشور و سرزمين مانند شده است که معشوق بر آن حکومت مي کند. نوا: گروگان، پيشکشي را گويند که نزد سلاطين فرستند تا از تاخت و تاز و غارت ايمن باشند. (لغت نامه)
اي يار، براي اينکه غم دوري تو سرزمين دلم را ويران نکند و به باد فنا ندهد، جان عزيز و گران بهاي خويش را به رسم پيشکش و گروگان به نزد تو مي فرستم.
6- نظر: چشم. دعا: تهنيت و درود. ثنا: ستايش و آفرين.
اي کسي که از ديده پنهاني، ولي هم نشين و هم دم دل بي قرارم هستي، تو را آفرين و ستايش مي گويم و به سويت درود مي فرستم.
7- تفربج: تماشا، سير و گردش. صنع: آفرينش. آيينه ي خداي نما: آينه اي که خدا را نشان مي دهد، استعاره از دل.
اي معشوق، در چهره ي زيباي خود نيک بنگر و سير و سياحت کن تا صنع خدا را در آن ببيني، زيرا آينه اي برايت مي فرستم که در آن تجلّي حق نمايان است؛ به عبارت ديگر، روي خود را در آينه ي دل من بنگر تا در چهره ي زيباي خود صنع خدا را مشاهده نمايي.
8- مطربان: جمعِ مطرب، به طرب آرندگان، رامشگران و نوازندگان. شوق: – 7 / 58. قول: ترانه و تصنيف، آواز. غزل: شعر و ترانه اي که در وصف معشوق باشد و با ساز خوانده شود – 8 / 164. ساز: آلت موسيقي. نوا: نغمه و آهنگ.
براي اينکه مطربان و خوانندگان از ميزان اشتياق من به تو آگاهت کنند و از عشقم نسبت به تو سخن بگويند، اي معشوق، به سويت شعر و ترانه اي همراه با ساز و آهنگ روانه مي سازم.
9- هاتف غيب: فرشته اي که از عالم غيب خبر دهد، آوازه دهنده ي غيبي.
اي ساقي، شراب بياور که هاتف غيب به مژده گفت: اي عاشق، با درد عشق بساز و تحمّل کن که به نزدت دوا مي فرستم و از اين درد رها خواهي شد.
10- سرود: – 8 / 164. هان: شبه جمله است که براي تأکيد آورده مي شود، آگاه باش. قبا: جامه اي بلند که جلوي آن تا پايين باز است و معمولاً با بند و قيطان بسته مي شود. اسب و قبا فرستادن: در قديم چنين رسم بود که براي دعوت افراد، اسب و قباي مناسب مي فرستادند تا قبا را بپوشد و بر اسب بنشيند و سريع بيايد.
اي حافظ، شعر و ترانه ي مجلس ما فقط ذکر خير و خوبي توست. بي درنگ بشتاب که برايت اسب و قبا مي فرستم و در اشتياق ديدار تو به سر مي برم.
