- *غزل 465*
رَفتَم بـه باغ صُبــحدَمی ، یافتم گُلی
آمـد به گـوش نـاگَهَــــم آوازِ بُـلـبُـلی
رَفتَم بـه باغ تا که بِچینَم سَحَر گُلی
آمـد به گـوش نـاگَهَــــم آوازِ بُـلـبُـلی
رَفتَم بـه باغ صُبــحدَمی از پِیِ گُلی
آمـد به گـوش نـاگَهَــــم آوازِ بُـلـبُـلی
1- رَفتَم بـه باغ صُبــحدَمی تا چِنَم گُلی
آمـد به گـوش نـاگَهَــــم آوازِ بُـلـبُـلی
2- مِسکین چو من به عشقِ گُلی گشته مُبتَلا
و اندر چَمَــــن فِکَنده ز فَــریاد، غُلغُلـی
3- می‌گَشتَم اندر آن چمن و باغ دَم به دَم
می‌کــَـردَم اندر آن گُل و بلبل تَاَمُّلــی
گُل، یارِ حُسن گَشته و بلبل قَرینِ عشق
آن را تَغَیُّری نه و این را تَبَدُّلــــی
4- گُل، یارِ حُسن گَشته و بلبل قَرینِ عشق
آن را تَفَضُّلــــی نه و این را تَبَدُّلــــی
5- چون کرد در دِلَــم اثر آوازِ عَندَلیب
گشتــم چُنــان، که هیـچ نماندم تَحَمُّلی
6- بَس گُل شکفته می‌شود این باغ را، ولی
کَـس بی بلایِ خار نَچیدَ‌ست از او گُلی
حافظ مَدار اُمیدِ فَرَح از مَدارِ چَرخ
دارد هـــزار عِیـب و ،نـدارد تَفَضُّلی
7- حافظ مَدار اُمیدِ فَرَج از مَدارِ چَرخ
دارد هـــزار عِیـب و ،نـدارد تَفَضُّلی
*****************************
وزن غزل 465 : مفعول فاعلاتُ مفاعیل فاعلن ( بحر مضارع مثمن اخرب مکفوف محذوف )
1- رَفتَم بـه باغ صُبــحدَمی تا چِنَم گُلی
آمـد به گـوش نـاگَهَــــم آوازِ بُـلـبُـلی
موضوع بیت:نفحات ربانی ( نفحات دریافتی عاشق سحرخیز )
مضمون بیت: حافظ و گلي در باغ
قواعد: چنم: مخفف چينم.
آرایه ها:تناسب در باغ و گل و بلبل
واج آرایی:تکرار حرف «ل» و «گ»
معنی بیت: بامداد پگاه به باغ روی آوردم تا گلی بچینم ، ناگهان آوای هزار دستانی بگوشم رسید
………………………………
2- مِسکین چو من به عشقِ گُلی گشته مُبتَلا
و اندر چَمَــــن فِکَنده ز فَــریاد، غُلغُلـی
موضوع بیت:نالۀ عشاق
مضمون بیت: بلبل عاشق
معنی واژگان:مسکين: بيچاره/ مبتلا: دچار چمن: باغ/ غلغل: شور و همهمه.
آرایه ها:تناسب در گل و چمن
واج آرایی:تکرار «گ»
معنی بیت: بلبل بیچاره مانند من ببلای عشق گلی گرفتار آمده ودرچمن از بانگ خود غلغله و شوری بپا کرده بود
…………………………….
3- می‌گَشتَم اندر آن چمن و باغ دَم به دَم
می‌کــَـردَم اندر آن گُل و بلبل تَاَمُّلــی
موضوع بیت:عبرت (نالۀ عاشق تامل برانگیز است)
مضمون بیت: دقت در احوال گل و بلبل
معنی واژگان:مي گشتم: گردش مي کردم/ دمبدم: لحظه به لحظه/تأمل: دقت
آرایه ها:تناسب در چمن و باغ و گل و بلبل
واج آرایی:تکرار حروف «د» و «م»
معنی بیت: در آن چمن و باغ پيوسته مي گشتم و به کار عشق آن گل و بلبل دقّت و تأمّل مي کردم.
محصول بيت ــ در چمن آن باغ مى‌گشتم و جولان مى‌دادم، و دمبدم وضع و حال گل و بلبل را زيرنظر مى‌گرفتم و ملاحظه مى‌كردم: درباره گل و بلبل و چگونگى حالشان فكر مى‌كردم و تأمل مى‌نمودم.
معناى اين بيت هم به بيت زير بستگى دارد.
……………………………..
4- گُل، یارِ حُسن گَشته و بلبل قَرینِ عشق
آن را تَفَضُّلــــی نه و این را تَبَدُّلــــی
موضوع بیت:ناز و نیاز
مضمون بیت: گل و بلبل و عشق آنها
معنی واژگان:يار: دمساز و قرین ،صاحب/ حسن: زيبايي/ قرين: همدم/ تفضّل: مهرباني، نيکويي/ تبدّل: دگرگوني
قواعد: تفضل : مصدر باب تفعل/ تبدل : مصدر باب تفعل
آرایه ها: تناسب درگل و بلبل / در بيت لف و نشر مرتب هست، يعني تفضل مربوط به گل و تبدل مربوط به بلبل است.
واج آرایی: تکرار حرف «ي»
معنی بیت: گل با زیبائی دمساز و هزار دستان یار عشق بود ؛ گل کرم و لطفی به بلبل نمی کرد و بلبل را هم دگرگون نمیشد تا از عاشقی دست کشد .
……………………………….
5- چون کرد در دِلَــم اثر آوازِ عَندَلیب
گشتــم چُنــان، که هیـچ نماندم تَحَمُّلی
موضوع بیت:قرار وبیقراری
مضمون بیت: شاعر و اثر فرياد عاشق
معنی واژگان:عندليب: بلبل/ تحمل: صبر و شکيبايي و توانايي.
واج آرایی:تکرار حرف «د» و آوای «h»
معنی بیت: آوای هزار دستان در دل من تأثیر کرد و حالم آن گونه شد که مرا شکیبایی و خودداری دیگر بر جای نماند .
………………. ………………..
6- بَس گُل شکفته می‌شود این باغ را، ولی
کَـس بی بلایِ خار نَچیدَ‌ست از او گُلی
موضوع بیت:مشکلات راه سلوک –وصال دور از دسترس-کزگلبنش تحمل خاری نمی کنی
مضمون بیت: گل هميشه با خار است
معنی واژگان:بس: بسيار/ باغ را: براي اين باغ/ بلا: زحمت.
آرایه ها:تضاد در گل و خار / تناسب در گل و شکفتن و باغ و خار و چيدن
واج آرایی:تکرار حرف «س» و «ل»
معنی بیت: گلهای بسیار در گلزار گیتی می شکفد ، اما کسی بی آزار و سرزنش خار گلی از گلستان جهان نچیده است ؛ مقصود آنکه نوش دنیا با نیش همراه است .
………………………………
7- حافظ مَدار اُمیدِ فَرَج از مَدارِ چَرخ
دارد هـــزار عِیـب و ،نـدارد تَفَضُّلی
موضوع بیت:دنیا و بی اعتباری آن
مضمون بیت: نااميدي حافظ از گردش فلک
معنی واژگان:اميد فرج: اميد رستگاري/ فرج : گشایش کار /مدار: گردش/ چرخ: آسمان/ تفضل: مهرباني و نيکويي
آرایه ها:نوعی جناس در ميان مدار و مدار
واج آرایی:تکرار حرف «ر»
معنی بیت: اي حافظ، از گردش روزگار انتظار گشايش کاري نداشته باش؛ زيرا که فلک هزار عيب دارد و حتّي يک لطف و عنايت نيز ندارد.
محصول بيت ــ اى حافظ از دور اين چرخ اميد فرح و فرج نداشته باش.
يعنى از فلك اميد شادى و سرور نداشته باش، چون كه هزار عيب دارد و اما نه يك هنر و نه لطفى و احسانى دارد.
حاصل سخن هزاران درد و بلا دارد و اما براى رفع دردهايش هيچ درمان و دوائى ندارد.
……………………………..
