*غزل 463*
1- سَلامُ اللهِ مَاکـَـــرَّ اللَیالی
وَ جاوَبَتِ المَثانِی و َالمَثالی
2- عَلی وادِی الاَراکِ وَ مَن عَلَیها
وَ دارٍ بالِلّـــوی فـَـوقَ الـرِّمالِ
3- دعاگویِ غَریبانِ جهانم
وَ اَدعُو بِالتَّواتُرِ وَ التَّوالی
به هر منزل که روی آرد، خدا یا
نِگَه دارَش به فَضلِ لایـَــزالی
4- به هر منزل که رو آرد، خدا را
نِگَه دارَش به لُطفِ لایـَــزالی
5- مَنال ای دل که در زَنجیرِ زُلفَش
همه جَمعیَّـت است آشُفته حالی
6- ز خَطَّت صد جمالِ دیگر افزود
که عُمـرَت باد صَد سالِ جَلالی
تو می‌باید که باشی، ور نه سَهل است
زیانِ مایـــــۀ جانـــی و مالــــی
7- تو می‌باید که باشی، ور نه سَهل است
زیانِ مایـــــۀ جاهــــی و مالــــی
8- بر آن نَقّاشِ قُدرَت آفرین باد
که گِـردِ مَه کَشَد خَطِّ هِلالی
9- فَحُبُّکَ راحَتــی فی کُلِّ حینِ
وَ ذِکرُکَ مُونِسی فی کُلِّ حالِ
*اَموتُ صَبابَهً یا لَیتَ شِعری
مَتی نَطَقَ البشیرُ عَنِ الوِصالی
10- سُوِیـــدایِ دلِ مَن تا قیامــت
مباد از شوق و سودایِ تو خالی
11- کُجا یابم وِصالِ چون تو شاهی
منِ بَدنامِ رِنــــــدِ لااُبالــــی
12- خدا دانَد که حافظ را غَرَض چیست
وَ عِلمُ اللهِ حَسبـِـــی مـِـن سؤالــی
*****************************
وزن غزل 436 : مفاعیلن مفاعیلن فعولن ( بحر هزج مسدس محذوف ) باین صورت نیز تقطیع می شود : مفاعلتن مفاعیلن فعولن ( بحر وافرمسدس معصوب مقطوف )
1- سَلامُ اللهِ مَاکـَـــرَّ اللَیالی
وَ جاوَبَتِ المَثانِی و َالمَثالی
موضوع بیت:مقام تسلیم (سلام بر اولیاء)
آرایه ها: ملمع
واج آرایی: تکرار حرف «ل»
معنی بیت: سلام بر خدا تا شبها آید و باز آید و تا سیم دوم عود با سیم سوم آن هماهنگ گردد
……………………………….
2- عَلی وادِی الاَراکِ وَ مَن عَلَیها
وَ دارٍ بالِلّـــوی فـَـوقَ الـرِّمالِ
موضوع بیت:کوی دوست
آرایه ها: ملمع
معنی بیت: بیت اول و دوم موقوف المعانی است (درود خدا باد) بر وادی اراک و کسانی که در آن وادیند و بر خانه ای که در لوی بر بالای تپه های ریگ است .
………………………………..
3- دعاگویِ غَریبانِ جهانم
وَ اَدعُو بِالتَّواتُرِ وَ التَّوالی
موضوع بیت:دعا(دعا در حق یاران)
آرایه ها: ملمع
واج آرایی: تکرار حرف «ت»
معنی بیت: درود خدا باد بر وادی اراک و کسانی که در آن وادیند و بر خانه ای که در لوی بر بالای تپه های ریگ است .
………………………………….
4- به هر منزل که رو آرد، خدا را
نِگَه دارَش به لُطفِ لایـَــزالی
موضوع بیت:دعا(دعا در حق یاران)
مضمون بیت: دعا به معشوق سفر کرده
معنی واژگان:منزل: توقفگاه وسط راه/ روآرد: توجه کند، برود/ خدا را: خدايا، براي خدا (استعمال خدا را به جاي خدايا در شعر حافظ وجود دارد – او نمي ديدش و از دور خدا را مي کرد)/ لطف لايزالي: عنايت الهي.
قواعد: لطف لایزالی : موصوف و صفت
آرایه ها:تناسب در خدا و لطف لايزالي
واج آرایی: تکرار حرف «ر»
معنی بیت: خدايا، يار من به هر منزلي که مي رسد،
او را با لطف و عنايت ابدي خود محافظت فرما.
محصول بيت ــ يارب آن جانان سفر كرده به هر
منزل كه روى آرد يعنى توجه كند، وى را به حفظ
لايزالى حفظ كن. مراد: هر كجا رود از بلايا
نگهدارش.
………………………………
5- مَنال ای دل که در زَنجیرِ زُلفَش
همه جَمعیَّـت است آشُفته حالی
موضوع بیت:یار(زلف یار)
مضمون بیت: دل عاشق و زلف معشوق
معنی واژگان:جمعيت: آرامش و خاطر جمع بودن/ آشفته حالي: پريشاني/ يعني پريشاني در زلف يار جمعيت است.
قواعد: زنجير زلف: (اضافه تشبيهي) يعني زلف به زنجير تشبيه شده است و دل عاشق ديوانه در آن مفيد است
آرایه ها:تضاد در جمعيت و آشفته حالي (پارادکس)
واج آرایی: تکرار حروف «د» و «ل» و تکرار حرف «ت» در مصراع دوم
معنی بیت: دلا ، در سلسلة گیسوی او ناله و فریاد مکن که این پریشان حالی تو عین آسودگی خاطر و فراغ دل است ، چه با زلف یار قرینی
………………………………
6- ز خَطَّت صد جمالِ دیگر افزود
که عُمـرَت باد صَد سالِ جَلالی
موضوع بیت:یار(وصف خط یار)
مضمون بیت: (دعا به معشوق) (خط جمال معشوق)
معنی واژگان:خط: موهاي نرم و لطيف اطراف صورت معشوق/ جمال: زيبايي/ سال جلالي: منسوب به جلال الدوله ملکشاه سلجوقي که سال شمسي ايرانيان بر بنياد آن نهاده شده است
آرایه ها: خطت : باستعاره مراد خط عذار تو/نوعی جناس در جمال و جلال
واج آرایی: تکرار حروف «د» و «ت» و نزدیکی مخرج آن ها
معنی بیت: صد حسن دیگر بر جمال تو با روئیدن سبزة عذارت افزوده گشت ، از خدا خواهانم که زندگانی تو بصد سال شمسی جلالی برسد ؛ نگاه کنید بغزل 454 شمارة ( 17 )
…………………………..
7- تو می‌باید که باشی، ور نه سَهل است
زیانِ مایـــــۀ جاهــــی و مالــــی
موضوع بیت:دعا(دعا در حق یارجاودانه)
مضمون بیت: پايداري و زندگي معشوق
معنی واژگان:مايه: سرمايه/ جاهي: منسوب به مقام و مرتبه
قواعد: می باید که باشی : از افعال دوگانه نایب از فعل امر مؤکد حاضر معادل همانا باش
آرایه ها: ترادف ملیح در جاه و مال
واج آرایی: تکرار حرف «س » در مصراع اول
معنی بیت: تو همانا باش و تندرست بمان و اگر تو نباشی ، تحمل خسارت حاصل از سرمایة و مقام آسان است ، مقصود آنکه ما بی تو بهیچ چیز التفاتی نداریم .
………………………………
8- بر آن نَقّاشِ قُدرَت آفرین باد
که گِـردِ مَه کَشَد خَطِّ هِلالی
موضوع بیت:یار(وصف جمال یار)
مضمون بیت: خط چهره ي معشوق و قدرت خدا
معنی واژگان:نقاش قدرت: مقصود خداست/ خط هلالي: مقصود موهاي نرم و لطيفي است که در اطراف صورت معشوق پديدار مي شود.قواعد:
آرایه ها: مه: استعاره از چهره ي معشوق است/تناسب در نقاش و خط کشيدن و گرد
واج آرایی: تکرار حرف «ق» در مصراع اول/ تکرار حروف «ک» و «گ» و نزدیکی مخرج آن ها در مصراع دوم
معنی بیت: بر آن صورتگر توانای صنع آفرین باید گفت که پیرامون ماه رخسار تو خط منحنی سبزه عذار را ترسیم کرد .
……………………………………
9- فَحُبُّکَ راحَتــی فی کُلِّ حینِ
وَ ذِکرُکَ مُونِسی فی کُلِّ حالِ
موضوع بیت: یار(وصف حال یار )-ذکر
آرایه ها: ملمع
واج آرایی: تکرار حروف «ک» و «ح»
معنی بیت: هر زمان محبت تو مایة آسودگی دل منست و یادت در هر حال همدم .
…………………………………
10- سُوِیـــدایِ دلِ مَن تا قیامــت
مباد از شوق و سودایِ تو خالی
موضوع بیت: حسن عاقبت
مضمون بیت: دعا براي پايداري عشق
معنی واژگان:سويدا: نقطه ي وسط قلب، نقطه ي سياه بين قلب/ شوق: اشتياق/سودا: عشق
قواعد: سویدا : مخفف سویداء و مصغر سوداء بمعنی مرکز دل نیز نگاه کنید بغزل 157 شمارة (2) .
آرایه ها: نوعي جناس ميان سويدا و سودا
واج آرایی: تکرار حروف «د» و «ت» و نزدیکی مخرج آن ها
معنی بیت: مرکز یا میان دل من تا رستخیز از اشتیاق و غلبة عشق تو تهی مباد .
……………………………………….
11- کُجا یابم وِصالِ چون تو شاهی
منِ بَدنامِ رِنــــــدِ لااُبالــــی
موضوع بیت:عنایت (تمنای وصال)
مضمون بیت: نااميدي از وصال يار
معنی واژگان:وصال: رسيدن به معشوق، وصل/ رند: در معني معمولي خود است، يعني زرنگ و زيرک در معني منفي آن/ لاابالي: بي بند و بارقواعد:
آرایه ها: تضاد در شاه و رند لاابالي
واج آرایی: تکرار آوای «ــِ»
معنی بیت: من رند لاابالي گري رسوا کجا مي توانم به وصال شاهي تو برسم؟
محصول بيت ــ وصال چون تو شاهى را كجا به دست مى‌آورم: من لاابالى و بى‌پروا ورند بدنام چه‌گونه مى‌توانم به وصالت برسم. مراد: من بدنام هيچ مناسبتى با آن نيكنام ندارم، زيرا كاملا برعكس و نقيض او هستم.
كسانى كه در مصرع دوم دو «واو» عاطفه ايراد كرده‌اند اشخاصى بوده‌اند كه هرگز به مرادشان نرسيده‌اند. رد سرورى و شمعى
………………………………..
12- خدا دانَد که حافظ را غَرَض چیست
وَ عِلمُ اللهِ حَسبـِـــی مـِـن سؤالــی
موضوع بیت:اولیای الهی (اولیای خاموش)
آرایه ها: ملمع
واج آرایی: تکرار حرف «س»
معنی بیت: خدا آگاهست که حافظ چه مقصودی دارد و علم خداوند برای دانستن خواسته و مطلوب من کفایت می کند .
……………………………………………….
