*غزل 457*
هِزار جَهد بِکَردَم که یارِ من باشی
قَرار بخشِ دلِ بی‌قــرارِ من باشی
1- هِزار جَهد بِکَردَم که یارِ من باشی
مُرادبخشِ دلِ بی‌قــرارِ من باشی
2- چِراغِ دیدة شب زنده دارِ من گردی
انیسِ خاطـِـــرِ امّیــدوارِ من باشی
3- چو خُسرَوانِ مَلاحَت، به بندگان نازند
تو در میانه خداوَنــــدگارِ من باشی
از آن عَقیق که خونین دِلَم زِ عشوة او
اگر کُنَم گِلـِـــه‌ای رازدارِ من باشی
4- از آن عَقیق که خونین دِلَم زِ عشوة او
اگر کُنَم گِلـِـــه‌ای غمگسارِ من باشی
5- در آن چمن که بُتان دست ِعاشقان گیرند
گَــــرَت زِ دَست برآیـَــــد نِگارِ من باشی
شبی به کُلبة احزانِ عاشقان آئی
دَمی، نَدیمِ دلِ داغدارِ من باشـی
6- شبی به کُلبة احزانِ عاشقان آئی
دَمی، انیسِ دلِ سوکوارِ من باشـی
7- شَوَد غَزالۀ خورشید صِیــــــدِ لاغرِ من
گر آهوئی چو تو یک دَم شکار ِمن باشی
سه بوسه کز دو لَبَت کرده‌ای وَظیفة من
اگــر اَدا نَکُنــی وامدارِ من باشی
8- سه بوسه کز دو لَبَت کرده‌ای وَظیفة من
اگــر اَدا نَکُنــی قَرض دارِ من باشی
9- من این مُراد ببینم به خود که نیم شبی
به جایِ اشکِ روان در کنــارِ من باشی؟
کِی این مُراد ببینم به خود که نیم شبی
به جایِ اشکِ روان در کنــارِ من باشی؟
10-من ار چه حافظِ شَهرَم، جُوی نِمی‌اَرزَم
مَگَـــر تو از کَرَمِ خویش یارِ من باشی
*****************************
وزن غزل:مفاعلن فعلاتن مفاعلن فع لن(بحر مجتث مثمن مخبون اصلم)
1- هِزار جَهد بِکَردَم که یارِ من باشی
مُرادبخشِ دلِ بی‌قــرارِ من باشی
موضوع بیت:کشش و کوشش -یار ( یار،قرار بی قرار است)
مضمون بیت: کوشش در راه عشق
معنی واژگان:جهد: کوشش/ هزار جهد بکردم:کوشش بسیار ورزیدم،از هزار مبالغه در جهدوکوشش مقصوداست نه عدد معین/ يار: معشوق/ مراد بخش: کام بخش یا برآورندۀ کام،به آرزو رساننده/ بيقرار: بي آرام
قواعد: مرادبخش: صفت مرکب فاعلی.
آرایه ها:تناسب در يار و مراد بخش
واج آرایی:تکرار حرف «ر»
معنی بیت: کوشش فراواني دارم تا تو يار و هم دم من و کام بخش دل بي تاب من باشي،
محصول بيت ــ خيلى سعى كردم كه يار من باشى و مرادبخش دل بى‌قرار من باشى: بسيار كوشيدم كه يار من باشى و مراد دل مرا بدهى.
………………………
2- چِراغِ دیدة شب زنده دارِ من گردی
انیسِ خاطـِـــرِ امّیــدوارِ من باشی
موضوع بیت: عنایت ( تمنای عنایت از یار )
مضمون بیت: آرزوي عاشق
معنی واژگان:چراغ: روشني بخش/ ديده: چشم/ شب زنده دار: بيدار (در شب، در تمام شب) /انيس: همدم، مونس/ خاطر: دل/ اميدوار: آرزومند، مطمئن در رسيدن به آرزوها
آرایه ها:تناسب در چراغ و ديده و شب /تناسب در انيس و خاطر و اميد
واج آرایی:تکرار حرف «د»
معنی بیت: (کوشش ها کردم)که فروغ چشم من شوی که در فراق تو هر شب بیدار است و همدم و مونس دل مشتاق من گردی.
…………………………….
3- چو خُسرَوانِ مَلاحَت، به بندگان نازند
تو در میانه خداوَنــــدگارِ من باشی
موضوع بیت:بندگی (عزت بندگی)
مضمون بیت: آرزوي عاشق
معنی واژگان:خسروان ملاحت: زيبارويان، پادشاهان کشور زيبايي/ بندگان: غلامان /خداوندگار: پادشاه و سرور
آرایه ها:تناسب در خسروان و خداوندگار /تضاد در خسروان و بندگان
واج آرایی:تکرار حرف «ن»
معنی بیت: چون شهریاران کشور حسن و شیرین نمکی به چاکران خودببالند،تو درآن میان سرور و مولای من باشی.
…………………….
4- از آن عَقیق که خونین دِلَم زِ عشوة او
اگر کُنَم گِلـِـــه‌ای غمگسارِ من باشی
موضوع بیت:عنایت (طلب عنایت از محبوب)
مضمون بیت: آرزوي عاشق
معنی واژگان: خونين دل: غصه دار/ عشوه: فريب، وعده ي فريبنده/ غمگسار: از بين برنده ي غم، غمخوار.
آرایه ها: عقيق: استعاره است از لبان معشوق/تناسب در عقيق و عشوه و گله / تناسب و تضاد در خونين دل و غمگسار
واج آرایی:تکرار حرف «گ»
معنی بیت: اگر از عقیق لب تو که من از فریبش دلم غرق خون است شکایتی کنم،امیداست که تو غم کار مرا بخوری و اندوه از خاطر من به لطف ببری.
………………………
5- در آن چمن که بُتان دست ِعاشقان گیرند
گَــــرَت زِ دَست برآیـَــــد نِگارِ من باشی
موضوع بیت:یار(یار دمساز)
مضمون بیت: آرزوي عاشق
معنی واژگان:چمن: باغ /بتان: زيبارويان/ از دست برآمدن: توانستن/ نگار: معشوق زيبارو
آرایه ها: بتان:به استعاره شاهدان و محبوبان زیبا/
تناسب در دست با نگار و بتان /ایهام تناسب در نگار و دست
واج آرایی: تکرار حرف «ن»
معنی بیت: در آن گلزار که معشوقان دست عاشقان را مي گيرند و به عشق ورزي مي پردازند، اگر برايت ميسّر است، معشوق زيباي من باشي،
محصول بيت ــ در آن چمن كه دلبران دست عاشقان خود را مى‌گيرند، اگر از دستت برآيد: اگر توانستى تو هم دلبر من شو، يعنى در آن موقع كه معشوقه‌ها نسبت به عاشقانشان لطف و احسان ابراز مى‌دارند، اگر مى‌توانى تو هم نسبت به من لطف و احسان كن و متسلى خاطرم باش.
……………………………..
6- شبی به کُلبة احزانِ عاشقان آیی
دَمی، انیسِ دلِ سوگوارِ من باشـی
موضوع بیت:یار(یاردمساز)
مضمون بیت: آرزوي عاشق
معنی واژگان: احزان: غم ها/ کلبه احزان: خانۀ غم ها؛ در اصل خانه اي بوده است که يعقوب در آن خانه مي رفته و در فراق يوسف مي گريسته است و هر عاشقي خانه ي خود را کلبه ي احزان مي نامد/ دمي: يک لحظه/ انيس: همدم/ سوگوار: غم زده.
قواعد: احزان: جمع حزن/ سوگوار:ماتم زده و گرفتار مصیبت،صفت مرکب از سوک(اسم) +وار پسوند اتصاف و دارندگی،دل موصوف،من مضاف الیه.
آرایه ها: کلبۀ احزان تلمیح به داستان حضرت یوسف.
واج آرایی:تکرار حروف «ش» و «س»
معنی بیت: شبي به غم کده ي عاشقان قدم بگذاري و لحظه اي يار و هم دم دل داغدار و غم ديده ي من باشي.
محصول بيت ــ اين بيت بدل از بيت سابق است. يعنى بسيار جهد كردم كه يك دم به كلبه احزان عاشقان بيايى و شبى انيس دل سوگوار من باشى.
مقصود: شبى يار و مصاحب من باشى.
…………………………..
7- شَوَد غَزالۀ خورشید صِیــــــدِ لاغرِ من
گر آهوئی چو تو یک دَم شکار ِمن باشی
موضوع بیت:عزّت (عزّت عاشق در وصل معشوق است )
مضمون بیت: معشوقي برتر از خورشيد
معنی واژگان:غزاله: در اصل به معني خورشيد است اما در بيت با اشاره به کلمه ي آهو، به مفهوم آهوي ماده است که خورشيد به آن تشبيه شده است/ غزالۀ خورشید: آهوی مهرفروزان/آهو: اشاره است به معشوق زيبارو که آهو در شعر فارسي به خاطر چشم و گردن به زيبايي شهرت دارد قواعد:
آرایه ها: تشبيه تفضيل که معشوق بر خورشيد برتري داده شده است/تناسب در غزاله و صيد و آهو و شکر
واج آرایی:تکرار حرف «ش»
معنی بیت: اگر غزالی خوش خرام مانندتو یک نفس صید من گردد،دراین حال آهوی مهر فروزنده شکاری نزار و نا چیز پیش من خواهد بود.
…………………………………
8- سه بوسه کز دو لَبَت کرده‌ای وَظیفة من
اگــر اَدا نَکُنــی قَرض دارِ من باشی
موضوع بیت:عنایت (طلب عنایت از محبوب)-بندگی(حق بندگی بر عهدۀ دادار)
مضمون بیت: طلب بوسه از يار
معنی واژگان:وظيفه: مقرري/ ادا کردن: پرداختن، دادن/ قرض دار: مقروض، وام دار
قواعد: ادا: مخفف اداء
آرایه ها:تناسب در وظيفه و ادا کردن و قرض دار/ سه و دو ظرافتي به بيت داده اند
واج آرایی:تکرار آوای «z» و حرف «س»
معنی بیت: اگر آن سه بوسه اي را که از دو لبت براي من در نظر گرفته بودي، نپردازي، وام دار و بدهکار من خواهي بود.
گفته بودي که شوم مست و دو بوست بدهم
وعده از حدّ بشد و، ما نه دو ديديم و نه يَک
محصول بيت ــ از دو لبت كه سه بوسه مستمرى من كرده‌اى، اگر ادا نكنى قرض‌دار من باشى يعنى بدهكار من مى‌شوى، خلاصه سه بوسه كه از دو لبت برايم تعيين فرموده‌اى اگر ندهى به حسابت مى‌گذارم كه در موقعش بگيرم.
……………………………..
9- من این مُراد ببینم به خود که نیم شبی
به جایِ اشکِ روان در کنــارِ من باشی؟
موضوع بیت:یار(یارِ در کنار)
مضمون بیت: آرزوي عاشق
معنی واژگان:مراد: آرزو /روان: جاري/ کنار: مجاور، آغوش
آرایه ها:تناسب در نیم شب و اشک روان و کنار واج آرایی:تکرار حروف «ن» و « م»
معنی بیت: آیا من به این آرزو خواهم رسید که یک نیم شب تو به جای سرشک جاری دربرمن بمانی.
………………………………
10-من ار چه حافظِ شَهرَم، جُوی نِمی‌اَرزَم
مَگَـــر تو از کَرَمِ خویش یارِ من باشی
موضوع بیت:تواضع و فروتنی
مضمون بیت: ارزش يار
معنی واژگان:ارچه: اگرچه /جوي نمي ارزم: ارزش کمي هم ندارم /کرم: بزرگواري/ يار: معشوق، دوست، کمک کننده
آرایه ها: تناسب در ارزيدن و جو و کرم
واج آرایی:تکرار حرف «ر»
معنی بیت: اگرچه من دراین شهر حافظ قرآنم وآن را از بر می خوانم، یک جو ارزش ندارم جزآن که تو با بزرگواری و عنایت خود پایمرد و دستگیر من شوی.
……………………………
