- *غزل 449*
ای که مَهجـوریِ عُشّاق رَوا می‌داری
بندگان را زِ دَرِ خویش جُدا می‌داری
1-ای که مَهجـوریِ عُشّاق رَوا می‌داری
عاشقان را ز بَرِ خویش جُدا می‌داری
2-تِشنة بادیه را، هَـــم به زُلالــــی دَریاب
به امیدی که در این رَه به خدا می‌داری
دل رُبودی و بِحِل کَردَمَت ای جان،لیکِن
بِه از این دار نِگاهَش که مَـــرا می‌داری
3-دل بِبُردیّ و بِحِل کَردَمَت ای جان،لیکِن
بِه از این دار نِگاهَش که مَـــرا می‌داری
4-ساغَرِ ما که حَریفانِ دِگَر می‌نوشند
ما تَحَمُّل نکنیـم ار تو رَوا می‌داری
ای مگس،عَرصۀ سیمُرغ نه جولانگه توست
عـِـرضِ خود می‌بری و زحمتِ ما می‌داری
5-ای مگس،حَضرَتِ سیمُرغ نه جولانگه توست
عـِـرضِ خود می‌بری و زحمتِ ما می‌داری
6-تو به تَقصیرِ خود اُفتادی از این در مَحروم
از که می‌نالــی و فَــریاد،چِرا می‌داری؟
حافظ ار پادشهان پایه به خدمت طلبند
کار ناکرده چه امّیــدِ عطا می‌داری؟
حافظ از پادشهان پایه به خدمت طلبند
کار ناکرده چه امّیــدِ عطا می‌داری؟
7-حافظ از پادشهان پایه به خدمت طلبند
سعی نابـــرده چه امّیــدِ عطا می‌داری؟
*****************************
وزن غزل: فاعلاتن فعلاتن فعلاتن فع لن ( بحر رمل مثمن مخبون اصلم)
1-ای که مَهجـوریِ عُشّاق رَوا می‌داری
عاشقان را ز بَرِ خویش جُدا می‌داری
موضوع بیت:عنایت (طلب عنایت از یار)
مضمون بیت: طلب توجه معشوق
معنی واژگان:مهجوري: دوري/ عشاق: عاشقان، شيفتگان/ روا مي داري: شايسته مي داني بر: نزد قواعد: مهجوری: اسم مصدر مرکب از مهجور بمعنی جدامانده، اسم مفعول از هجر و هجران و یای مصدری
آرایه ها: ترادف و تناسب در مهجوري و جدا داشتن واج آرایی:تکرار حرف «ر» و آواي «آ» در دو بيت معنی بیت: ای آنکه جایز میشماری که عاشقان به هجران مبتلا باشند و آنان را از نزد خود دور میسازی
2-تِشنة بادیه را، هَـــم به زُلالــــی دَریاب
به امیدی که در این رَه به خدا می‌داری موضوع بیت:عنایت (طلب عنایت از محبوب )
مضمون بیت: طلب توجه معشوق
معنی واژگان: باديه: بيابان (عشق) /زلال: آب گوارا /درياب: دستگيري کن، به فرياد برس
آرایه ها: تناسب در تشنه و زلال و «آب» در کلمه ي درياب، همچنين دريا در کلمه ي درياب / باديه و راه ضمن تناسب مقصود راه و باديه عشق است/نوعی تناسب در تشنه و باديه و زلال
واج آرایی:تکرار حرف «ر» و آواي «آ» در دو بيت معنی بیت: ای آنکه جایز میشماری که عاشقان به هجران مبتلا باشند و آنان را از نزد خود دور میسازی، تشنه کام صحرای عشق را به آب مهری و شربت لطفی دستگیر باش چه تو هم از خداوند امید عنایت داری.
……………………….
3-دل بِبُردیّ و بِحِل کَردَمَت ای جان،لیکِن
بِه از این دار نِگاهَش که مَـــرا می‌داری
موضوع بیت: عنایت (طلب عنایت از محبوب)
مضمون بیت: انتظار لطف بيشتر معشوق
معنی واژگان:دل بردن: عاشق کردن/ بحل کردن: حلال کردن، بخشيدن/ اي جان: اي معشوقي که مانند جان من هستي/ نگاه داشتن: توجه کردن، مواظب بودن.
قواعد: بحل کردمت: مصدر مرکب ساخته شده از بای حرف اضافه و حل بکسر اول بمعنی حلال و فعل کردن
آرایه ها:دل بردن کنایه از عاشق کردن.
واج آرایی:تکرار حرف «د»
معنی بیت: جانا، دلم را ربودی و حلالت کردم، اما بهتر از آنگونه که با من رفتار میکنی، برعایت حال دل بپرداز.
……………………………….
4-ساغَرِ ما که حَریفانِ دِگَر می‌نوشند
ما تَحَمُّل نکنیـم ار تو رَوا می‌داری
موضوع بیت:غیرت عاشقی
مضمون بیت: عاشق حسود
معنی واژگان:ساغر: پياله ي شراب/ حريفان: همکاران، دوستان، در اينجا رقيبان عشقي/ تحمل کردن: بردباري کردن، زير بار رفتن/ مصراع اول اين موضوع را بيان مي کند که رقيبان عشقي جايگاه عاشق (حافظ) را گرفته اند و به وصال او رسيده اند/ در مصراع دوم عدم تحمل عاشق و رضايت ضمني معشوق بيان شده است.
واج آرایی:تکرار حروف «م » و «ر»
معنی بیت: اگر تو جایز میشماری ما نمی پذیریم و شکیبا نتوانیم بود که از جامی که با تو می نوشیده ایم، رقیبان نیز باده بنوشند.
……………………………….
5-ای مگس،حَضرَتِ سیمُرغ نه جولانگه توست
عـِـرضِ خود می‌بری و زحمتِ ما می‌داری
موضوع بیت:یار (جاه و جلال یار)
مضمون بیت: رقيب و درگاه معشوق
معنی واژگان:مگس: موجودي حقير که نشانه ي حقارت رقيب است/ حضرت: دربار، درگاه/ سيمرغ: عنقا که نشانه ي عظمت درگاه معشوق يا ممدوح است/ جولانگه: جايگاه جلوه گري/ عرض: آبرو
آرایه ها:تضاد در مگس و سيمرغ
واج آرایی:تکرار آواي «s» و «z»
معنی بیت: ای مگس، درگاه والای سیمرغ جای پرواز و گردش تو نیست، آبروی خود را میریزی و ما را رنجه میسازی ( چه این کار شاهبازان بلندپرواز و رهروان گرم پوی است نه ناتوانی سست عنصر مانند تو)
………………………………..
6-تو به تَقصیرِ خود اُفتادی از این در مَحروم
از که می‌نالــی و فَــریاد،چِرا می‌داری؟
موضوع بیت:قابلیت و فاعلیت
مضمون بیت: عاشق و محروميت او
معنی واژگان:تقصير: کوتاهي/ محروم: بي نصيب /که: چه کسي
قواعد: معنی مصراع: استفهام مجازاً مفید نهی
آرایه ها:تناسب در ناله و فریاد و محروم
واج آرایی:تکرار حرف «ي»
معنی بیت: تو به سبب گناه و تقصير خود را از اين درگاه محروم ماندي، پس، از دست چه کسي ناله مي کني و فرياد مي زني؟
محصول بيت ــ به رقيبى كه مگسش خوانده خطاب مى‌كند و مى‌فرمايد: تو به سبب فرومايگى خود از اين در دور افتادى و محروم شدى، پس از كه مى‌نالى و چرا فرياد مى‌كنى.
مراد: از توست كه بر توست پس از كه شكايت مى‌كنى.
………………………………..
7-حافظ از پادشهان پایه به خدمت طلبند
سعی نابـــرده چه امّیــدِ عطا می‌داری؟
موضوع بیت:کشش و کوشش (سعی و تلاش)
مضمون بیت: خدمت به پادشاه و اميد عطا
معنی واژگان:پايه: مقام، رتبه/ خدمت: فداکاري، اطاعت /سعي نابرده: کوشش نکرده /اميد داشتن: انتظار داشتن، چشم داشتن /عطا: بخشش، نظر لطف شاه
آرایه ها: تناسب در پادشاهان و خدمت و عطا
واج آرایی:تکرار حرف «د»
معنی بیت: ای حافظ، با حسن خدمت از فرمانروایان مقام و رتبه میجوئید، کوشش ناکرده امید و بخشش و انعام مدار؛ سعی نابرده از لحاظ دستوری حال است.
……………………………….
