- * غزل 443*
1- چو سَرو اگر بِخَرامی، دَمی به گُلزاری
خورَد زِ غیرت روی تو هر گُلی، خاری
چو سَرو اگر بِخَرامی، دَمی به گُلزاری
خورَد زِ حَسرَت روی تو هر گُلی، خاری
2- زِ کُفرِ زُلــفِ تو هر حـَلقه‌ای و، آشوبی
ز سِحرِ چشمِ تو هر گوشه ای، و بیماری
مرو چو بختِ من، ای چَشمِ مَستِ یار، به خواب که در پِـیِ تو ، زِ هَـر سوست آه ِبیداری
مرو چو بختِ من، ای چَشمِ مَستِ یار، به خواب که در پِـی است، زِ هَـر سوی آه ِبیداری
3- مرو چو بختِ من، ای چَشمِ مَستِ یار، به خواب که در پِـی است، زِ هَـر سویـت آه ِبیداری
4- نثارِ خاکِ رَهَت، نَقدِ جانِ من،هر چند
که نیست، نَقـدِ رَوان را، بَـرِ تو مِقداری
دِلا هَمیشه مَــزن، راهِ زلــفِ دِلبَندان
چو تیره رای شُدی،کِی گُشایَدَت کاری ؟
5- دِلا هَمیشه مَــزن، لافِ زلــفِ دِلبَندان
چو تیره رای شوی،کِی گُشایَدَت کاری ؟
6- سَرَم بِرَفت و، زمانی به سَر نرفت این کار
دِلـَم گِرِفت و، نبــودَت غَــمِ گرفتاری
سَرَم بِرَفت و، زمانی به سَر نرفت این کار
دِلـَم گِرِفت و، نبــودَت دِلِ گرفتاری
چو نُقطه گُفتَمـَش، انــدر میانِ دایره آی
به خنده گفت که حافظ، تو بَر چه پرگاری؟
چو نُقطه گُفتَمـَش، انــدر میانِ دایره آی
به خنده گفت که حافظ، برو چه پرگاری؟
چو نُقطه گُفتَمـَش، انــدر میانِ دایره آی
به خنده گفت که حافظ نِهاده پرگاری؟
چو نُقطه گُفتَمـَش، انــدر میانِ دایره آی
به خنده گفت که حافظ، چه جایِ پرگاری؟
چو نُقطه گُفتَمـَش، انــدر میانِ دایره آی
به خنده گفت که حافظ، تو در چه پرگاری؟
چو نُقطه گُفتَمـَش، انــدر میانِ دایره آی
به خنده گفت به حافظ، که با چه پرگاری؟
7-چو نُقطه گُفتَمـَش، انــدر میانِ دایره آی
به خنده گفت که ای حافظ، این چه پرگاری؟
*******************************
وزن غزل: مفاعلن فعلاتن مفاعلن فع لن ( بحر مجتث مخبون اصلم)
1- چو سَرو اگر بِخَرامی، دَمی به گُلزاری
خورَد زِ غیرت روی تو هر گُلی، خاری
موضوع بیت: تجلی (تجلی صفات جلالی و جمالی محبوب برای محب)- ترجیح صفات معشوق حقیقی بر معشوقان مجازی
مضمون بیت: قد و چهره ي يار
معنی واژگان:سرو: اشاره به قد بلند و موزون است/ خراميدن: با ناز و کرشمه راه رفتن/دمي: لحظه اي/ غيرت: رشک و حسد/ روي: چهره
آرایه ها:تناسب در سرو و گلزار و گل و خار/تضاد در گل و خار
واج آرایی:تکرار حروف «ر» و «ي»
معنی بیت: اگر یک نفس سروآسا بگلستان بناز قدم نهی، از رشک جمال تو هر گل زیبائی تحمل مشقت کند و سختی کشد بکنایه یعنی نیکوان بر جمال تو رشک برند.
……………………………
2- زِ کُفرِ زُلــفِ تو هر حـَلقه‌ای و، آشوبی
ز سِحرِ چشمِ تو هر گوشه ای، و بیماری
موضوع بیت:تجلی (تجلی صفات جلالی و جمالی محبوب برای محب)
مضمون بیت: زلف و چشم يار
معنی واژگان:کفر: در اينجا سياهي و پريشاني مقصود است پوشیدن و انکار کردن و ناگرویدن، در اینجا مراد از کفر زلف بایهام مقصود زلف کافر کیش و عاشق کش یار، نیز نگاه کنید بغزل 211 بیت5/
کفر زلف: پرده یا ستر و پوشش، گیسوی سیاه/ حلقه: به معني گروه و جماعت است با اشاره به حلقه هاي زلف/ آشوب: فتنه و پريشاني/ گوشه: کنار، زاويه/ بيمار: مريض عشق، عاشق بيمار
قواعد: و: در این جا حرف اضافه است مفید معنی ملازمت، همچنین است (و) در مصراع دوم /کفر زلف: تشبیه صریح
آرایه ها: تناسب در حلقه و زلف/تناسب در چشم و سحر و گوشه و بيمار
واج آرایی: تکرار حرف «ر»
معنی بیت: هر شکن از گیسوی کافر کیش و عاشقکش تو با فتنه ای ملازم و همراه است و از افسون چشم فریبای تو در هر کنجی رنجور عشقی است.
………………………………
3- مرو چو بختِ من، ای چَشمِ مَستِ یار، به خواب که در پِـی است، زِ هَـر سویـت آه ِبیداری
موضوع بیت:عنایت (طلب عنایت از یار)
مضمون بیت: (چشم يار) (خواب يار)
معنی واژگان:چشم مست: چشم خمارآلود/ بخت خواب: بدبختي/ در پي است: به دنبال است/ ز هر سو: از هر طرف/ بيداري: عاشقي که خواب ندارد
آرایه ها: تضاد در خواب و بيدار / تناسب در چشم و مست و خواب و سو
واج آرایی:تکرار حرف «س»
معنی بیت: ای دیدة مخمور یار چون طالع من بخفتن شتاب مکن که آه سوزناک عاشقی شب زنده دار از هر جانب بدنبال تست و ترا میجوید.
…………………………….
4- نثارِ خاکِ رَهَت، نَقدِ جانِ من،هر چند
که نیست، نَقـدِ رَوان را، بَـرِ تو مِقداری
موضوع بیت:ایثار(ایثار در راه محبوب)
مضمون بیت: جان عاشق، فدايي خاک راه معشوق
معنی واژگان:نثار: در قدم کسي زر و سيم ريختن/ نقد روان: با ظرافتي به کار رفته است يعني نقد روان از طرفي همان نقد جان است و از طرف ديگر نقد روان يکي به معني زر و سيم رايج است و از طرف ديگر گنج قارون را نيز چنين مي نامند
آرایه ها:تضاد در خاک راه و نقد روان / تناسب در نثار و نقد و مقدار / نقد جان: در اينجا جان عاشق به زر و سيم تشبيه شده است/ایهام در نقد روان
واج آرایی:تکرار حروف «ر» و «ن»
معنی بیت: اگر چه گوهر پاک جان پیش تو بهائی ندارد با این همه نقد جان را به خاک پای تو می افشانم.
…………………………
5- دِلا هَمیشه مَــزن، لافِ زلــفِ دِلبَندان
چو تیره رای شوی،کِی گُشایَدَت کاری ؟
موضوع بیت:کثرت و وحدت(کثرت گرایی مذموم است)
مضمون بیت: دل عاشق و زلف معشوق
معنی واژگان:دلبندان: زيبارويان خوش قد و قامت/ تيره راي: تاريک انديش و سياه فکر/ کارگشاييدن: حل شدن مشکل کار/ در بيت سياهي زلف يکي از هدفهاست
آرایه ها: تناسب در دل و زلف و دلبند و تيره / نوعی تضاد در گشاييدن با بند در «دلبندان»
واج آرایی:تکرار حروف «ل» و «ش»
معنی بیت: از عشقورزی با گیسوی دلبران ملاف و خودستائی و خودنمائی مکن که چون از این لاف و غرور تدبیرت تباه شود، کارت دشوار میگردد یا حمل بر معنی عرفانی شود و چنین معنی توان کرد که ای دل در پی تعلقات مادی و تعینات این جهانی مباش که چون در طلب این کثرتها برخاستی از وحدت جدامانی و تاریک دل میشوی و دیگر به وحدت نتوانی رسید.
……………………………….
6- سَرَم بِرَفت و، زمانی به سَر نرفت این کار
دِلـَم گِرِفت و، نبــودَت غَــمِ گرفتاری
موضوع بیت:عنایت (تمنای عنایت)
مضمون بیت: رابطه ي غير عادي و ناعادلانه ي عاشق و معشوق
معنی واژگان:به سر نرفت: پايان نيافت، نتيجه اي نداد/ دلم گرفت: دل من از غم و رنج عشق ملول و گرفته شد/ نبودت غم گرفتاري: به فکر عاشق گرفتار خود نبودي
آرایه ها:جناس در سر و سر / نوعی جناس در گرفت و گرفتار / نوعي جناس و تضاد در در برفت و نرفت
واج آرایی: تکرار حرف «ر»
معنی بیت: سرباختم ولی یک لحظه کار عشق من سامانی نیافت. دلم ملول شد ولی ترا پروائی از اندوه این اسیر عشق نبود.
………………………………..
7-چو نُقطه گُفتَمـَش، انــدر میانِ دایره آی
به خنده گفت که ای حافظ، این چه پرگاری؟
موضوع بیت:عنایت (طلب عنایت دیدار یار)
مضمون بیت: آرزوي حافظ عاشق
معنی واژگان:نقطه: مرکز دايره/ دايره: مقصود دايره ي عشق است/ پرگار: افسون و تدبير و حيله و نيرنگ/ نیز نگاه کنید بغزل 252 بیت 5 و حاشیة صفحة 309 دیوان حافظ تصحیح قزوینی.
گر مساعد شودم دایرة چرخ کبود
هم بدست آورمش باز بپرگار دگر
آرایه ها: تناسب در نقطه و ميان و دايره و پرگار /ایهام تناسب درکلمه ي پرگار
واج آرایی :تکرار حرف «د»
معنی بیت: بیار گفتم نقطه سان بمیان دایرة عشق بخرام با تبسم گفت: حافظا، این دیگر چه حیله و افسونی است؟ نیز نگاه کنید بغزل 252 بیت 5 و حاشیة صفحة 309 دیوان حافظ تصحیح قزوینی.
گر مساعد شودم دایرة چرخ کبود
هم بدست آورمش باز بپرگار دگر
………………………..
