- *غزل 403*
1- شرابِ لَعل کَش و روی مَه جَبینان بین
خِلافِ مَذهـَـبِ آنـان ،جَمـالِ اینان بین
2- به زیــرِ دَلقِ مُلَمّـَـع، کَمَــندها دارند
دِرازدَستـــیِ این کـوتَـه آستـینان بین
به خَـرمَنِ دو جهان، سَر فـُرو نمی‌آرَند
دِماغ ِکِبرِ گـِدایان و خوشه چینان بین
3- به خَـرمَنِ دو جهان، سَر فـُرو نمی‌آرَند
دِماغ و کِبرِ گـِدایان و خوشه چینان بین
گِرِه زِ ابرویِ مُشکین نمی گُشایَد یار
نیــازِ اهــلِ دلُ و نـازِ نـازنینـــان، بین
4- بهـــایِ نیم کـِرِشمه، هزار جـان طلبند
نیــازِ اهــلِ دلُ و نـازِ نـازنینـــان، بین
حَدیثِ عَهدِ مَحَبَّت زِ کَس نمی شنوم
وفــایِ صحبتِ یـاران و همنشینان بین
5- حُقـوقِ صحبتِ ما را، به باد داد و برفت
وفــایِ صحبتِ یـاران و همنشینان بین
6- اسیرِ عِشق شدن، چارة خَـلاصِ من است
ضَمیـرِ عاقِبَت انــدیشِ پیـش بیـنان بین
غُبارِ خاطِرِ حافظ بِبُرد صِیقَلِ عِشق
صفای نیَّتِ پاکــان و پاکـدینان بین
7- کدورت از دلِ حافظ بِبُرد صحبتِ دوست
صفای همـّـتِ پاکــان و پاکـدینان بین
*******************
وزن غزل: مفاعلن فعلاتن مفاعلن فع لان (بحر مجتث مثمن مخبون اصلم مسبغ)
1- شرابِ لَعل کَش و روی مَه جَبینان بین
خِلافِ مَذهـَـبِ آنـان ،جَمـالِ اینان بین
موضوع بیت:زهد و زیبانگری در برابر هم
مضمون بیت: مجلس انس و عزت
معنی واژگان:لعل: گلگون، سرخ/ کشيدن: نوشيدن/ روي: چهره/مه جبين: ماهرو، زيبارو/ خلاف: برضد، علي رغم/ مذهب: راه و رسم، راه و روش/آنان: مقصود کساني است که نظربازي را حرام مي دانند/ جمال: زيبايي/ اينان: اشاره است به ماهرويان
قواعد: مه جبین: صفت ترکیبی جانشین موصوف/
شراب لعل: اضافه ي تشبيهي
آرایه ها: تناسب در روی و مه جبین و جمال
واج آرایی:تکرار حرف «ن» و آواي «آ»
معنی بیت: باده ی لعل فام بنوش و به رخسار ماه چهرگان نگاه کن و به رغم شیوه ی زهد نمایان و ریاکاران زیبایی نیکوان را بنگر.
……………………………….
2- به زیــرِ دَلقِ مُلَمّـَـع، کَمَــندها دارند
دِرازدَستـــیِ این کـوتَـه آستـینان بین
موضوع بیت:صوفی (نکوهش صوفیان سالوس)
مضمون بیت: صوفيان زمان
معنی واژگان:دلق ملمّع: خرقه اي که از بسيار وصله رنگارنگ شده است/کمند: وسيله ي به دام انداختن/درازدستي: تعدّي و تجاوز، ظلم و ستم/ کوته آستين: صوفي که برخلاف رسم زمان که آستينها بلند بوده است آستين خرقه را کوتاه مي کرده است. يعني ظاهري صوفيانه و باطني ظالمانه دارد.
قواعد: ملمع: اسم مفعول از تلمیع، صفت دلق
آرایه ها: تضاد در دراز و کوته / تناسب در دلق ملمّع و آستين و کوتاه و دراز
واج آرایی: تکرار حروف «د» و «ت»
معنی بیت: در زیر خرقه ی رنگارنگ ریا بندهای نیرنگ پنهان کرده اند، تجاوز و درازدستی این به ظاهر دست از دنیاشستگان را بنگر که زاهدانه جامه ی آستین کوتاه پوشیده اند.
……………………………….
3- به خَـرمَنِ دو جهان، سَر فـُرو نمی‌آرَند
دِماغ و کِبرِ گـِدایان و خوشه چینان بین
موضوع بیت:پادشاهی و گدایی (مقام عزت عارفان)
مضمون بیت: اهل فقر
معنی واژگان: سر فرود نمي آورند: تسليم نمي شوند/ دماغ و کبر: غرور و بي اعتنايي به مظاهر هستي/ گدا: فقير (معنوي) /خوشه چين: مظهر فقر مطلق است و به کساني گفته مي شود که پس از خرمن کوبي و برداشت محصول در مزارع جستجو مي کنند و خوشه هاي ريخته شده را برمي چينند تا براي خود از آن خوشه ها مقدار اندکي نان تهيّه کنند
آرایه ها: خرمن دو جهان: دو جهان را به خرمن تشبيه کرده است و خرمن در حقيقت مظهر هستي است/ استعمال کلمه ي خوشه چين مناسبت آن است با خرمن/تناسب در سر و دماغ
واج آرایی:تکرار حرف «ن» و آواي «آ»
معنی بیت: سرکشی و بزرگ منشی فقیران کوی عشق و خوشه چینان خرمن معرفت را مشاهده کن که به حاصل این جهان و آن جهان التفاتی ندارند.
……………………………..
4- بهـــایِ نیم کـِرِشمه، هزار جـان طلبند
نیــازِ اهــلِ دلُ و نـازِ نـازنینـــان، بین
موضوع بیت: ناز و نیاز
مضمون بیت: نياز عاشقان و ناز دلبران
معنی واژگان:بها: قيمت/ کرشمه: به گوشه ي چشم نگاه کردن، توجّه اندک، ناز و غمزه/ نياز: (اظهار) احتياج/ اهل دل: عاشقان/ ناز: بهانه گيري براي نوازش، بزرگ منشي و بي اعتنايي به عاشق/ نازنينان: زيبارويان خوش قد و قامت، معشوگان.
آرایه ها: تناسب در نياز و ناز /تناسب در بها و نيم و هزار و طبيبان و نياز
واج آرایی:تکرار حروف «ن» و «ز» و آواي «آ»
معنی بیت: خوبان هزار جان گرامی از هوادران در بهای اندک ناز و غمزه خود می جویند، خواهندگی و فروتنی صاحبدلان عاشق و فخر و عزت دلبران نازپرور را بنگر.
………………………………..
5- حُقـوقِ صحبتِ ما را، به باد داد و برفت
وفــایِ صحبتِ یـاران و همنشینان بین
موضوع بیت:یار (یار جفاکار و همنشینان وفادار)
مضمون بیت: بي وفايي يار
معنی واژگان:حقوق صحبت: حقهايي که دوستي و همنشيني براي هرکس ايجاد مي کند/به باد دادن: از ميان بردن، زير پا گذاشتن/ وفا: پاي بندي به عهد.
آرایه ها: تناسب در صحبت و يار و همنشين
واج آرایی:تکرار آواي «آ»
معنی بیت: پاس دوستی و مصاحبت ما را نداشت و از ما جدایی گزید، بنگر که ما یاران راستین و همنشینان دیرین پیمان وفا را همچنان استوار می داریم و دست از دامن یار بر نمی داریم.
……………………………….
6- اسیرِ عِشق شدن، چارة خَـلاصِ من است
ضَمیـرِ عاقِبَت انــدیشِ پیـش بیـنان بین
موضوع بیت:مقام احرار (عشق و اسارت)
مضمون بیت: عشق و رهايي
معنی واژگان:اسير عشق شدن: عاشق شدن/ خلاص: رهايي/ ضمير: انديشه، دل/ عاقبت انديش: دورنگر/ پيش بين: عاقبت انديش
آرایه ها: ترادف معنایی در پیش بینان و عاقبت اندیش
واج آرایی:تکرار حرف «ش»
معنی بیت: گرفتار عشق گشتن علاج رهایی از وسوسه های نفس است، به اندیشه ی ژرف نهان ما عنایت کن که پایان کار را از پیش می نگریم و می دانیم که گرفتاری در دام محبت عین رهایش و خلاص است.
………………………………..
7- کدورت از دلِ حافظ بِبُرد صحبتِ دوست
صفای همـّـتِ پاکــان و پاکـدینان بین
موضوع بیت:هم نشینی(هم نشینی با خوبان)
مضمون بیت: حافظ و صحبت دوست
معنی واژگان:کدورت: تيرگي، آلودگي/ صحبت: همنشيني/ صفا: پاکي و عدم آلودگي/ همّت: اراده ي خاطري که درويشان همراه کسي مي کنند و باعث سعادت او مي شود، دعاي خير/ پاکان و پاک دينان: افراد بي ريا و باصفا و خوش انديش
آرایه ها: تضاد در کدورت و صفا
واج آرایی:تکرار آوای «s»
معنی بیت: مصاحبت دوست غبار تیرگی از آینه ی دل حافظ زدود، پاکی نیت و اثر روشن دعا و توجه پاکیزه دامنان و نیک اعتقادان را ببین که چگونه صفابخش است.
………………………………
