- * غزل 409 *
1- ای خونبَهایِ نافة چین، خاکِ راهِ تو
خورشید، سایه پَروَرِ طَرفِ کُلاهِ تو
نَرگِس ،کِرِشمه می بَرَد از حَد، بُرون خَرام
ای جان، فِدایِ شیوة چشمِ سیاهِ تو
2- نَرگِس ،کِرِشمه می بَرَد از حَد، بُرون خَرام
ای من، فِدایِ شیوة چشمِ سیاهِ تو
خونم بُخور، که هیچ مَلَک با چُنین جَمال
از دل نیایدش که نویسد، گناهِ تو
3- خونم بُخور، که هیچ مَلَک با چُنان جَمال
از دل نیایدش که نویسد، گناهِ تو
آرام و خوابِ خَلق جَهان را، سَبَب تویی
زان شد میانِ دیده و دل، تَکیه گاهِ تو
4- آرام و خوابِ خَلق جَهان را، سَبَب تویی
زان شد کنارِ دیده و دل، تَکیه گاهِ تو
با هر ستاره ای سَر و کاری است، هر شبم
از حسرتِ فُروغِ رُخِ، هَمچو ماهِ تو
5- با هر ستاره ای سَر و کارست، هر شبم
از حسرتِ فُروغِ رُخِ، هَمچو ماهِ تو
یارانِ هَمنِشین، همه از هم جُدا شدند
ماییم و آستانة عالَم پناهِ تو
6- یارانِ هَمنِشین، همه از هم جُدا شدند
ماییم و آستانة دولَت پناهِ تو
7- حافظ طَمَع مَبُر ز عِنایَت، که عاقِبَت
آتش زند به خَرمَنِ غَم، دودِ آهِ تو
***************************
وزن غزل: مفعول فاعلات مفاعیل فاعلن (بحر مضارع مثمن اخرب مکفوف محذوف)
1- ای خونبَهایِ نافة چین، خاکِ راهِ تو
خورشید، سایه پَروَرِ طَرفِ کُلاهِ تو
موضوع بیت:یار (وصف صفات یار)
مضمون بیت: عطر و درخشش معشوق
معنی واژگان:خونبها: ديه، جبران تلف شدن/ نافه ي چين: کيسه ي کوچک پُر از مشک که در ناف آهوي ختن (که ناحيه اي در ديار چين است) جاي دارند و بسيار معطّر است./ مي خواهد بگويد که خاک گذرگاه تو مانند مشک خوشبو است/ سايه پرور: پرورش يافته تحت مراقبت و مواظبت کسي يا چيزي/ طرف: در سیاق فارسی به ضرورت حفظ وزن حرف دوم آنگاه ساکن می شود،گوشه، کنار/ مي خواهد بگويد خورشيد با آن همه نور و روشنايي در مقابل درخشش تو ناچيز است و غلام و پرورش يافته تو است.
قواعد: خونبها: اسم مرکب ساخته شده از ترکیب اضافی مقلوب/سایه پرور: (صفت مفعولي مرخّم)/ صفت مرکب از مادۀ فعل امر به معنی مفعولی ؛
آرایه ها: تناسب در کلمه ي «خون» در خونبها و نافه و چين /تناسب درخورشيد و سايه /نوعی تضاد در خورشيد و سايه / تناسب در کلاه با خورشيد و سايه
واج آرایی: تکرار حرف «د»
معنی بیت: ای که خاک قدمگاه تو با خونبهای نافۀ آهوی چینی برابری می کند یعنی خاک قدم تو بدل و عوض نافۀ مشک تواند بودو مهر درخشنده در سایۀ گوشۀ تاج جمال تو پرورده و ترغیب شده است.
………………………………
2- نَرگِس ،کِرِشمه می بَرَد از حَد، بُرون خَرام
ای من، فِدایِ شیوة چشمِ سیاهِ تو
موضوع بیت:انتظار (تمنای دیدارچشم یار )
مضمون بیت: چشم يار
معنی واژگان:کرشمه: ناز و غمزه/ خرام: فعل امر از خراميدن، يعني با ناز و دلبري راه رفتن/ شيوه: ناز و کرشمه
آرایه ها: معمولاً چشم را به نرگس و نرگس را به چشم تشبيه مي کنند، اما در اين بيت تشبيه تفضيل است يعني چشم يار بر نرگس برتري داده شده است
واج آرایی: تکرار حرف «م»
معنی بیت: ای من برخی(قربان)کرشمۀ چشم سیاه تو ،نرگس ناز و غمزه بیش از اندازه می نماید،تو به ناز برون آی تا نرگس شرمسار شود و حد خود بشناسد
…………………………….
3- خونم بُخور، که هیچ مَلَک با چُنان جَمال
از دل نیایدش که نویسد، گناهِ تو
موضوع بیت:تسلیم و رضا- یا ر(وصف جمال یار )
مضمون بیت: زيبايي يار و از خود گذشتگي عاشق
معنی واژگان:خونم بخور: خونم را بريز، مرا بکش/ ملک: فرشته/ جمال: زيبايي/ از دل نيايدش: راضي نمي شود.
آرایه ها: خون کسي را خوردن: کنايه از گشتن و در رنج و عذاب انداختن کسي.
واج آرایی:تکرار حروف «ن» و «ل»
معنی بیت: مرا بکش که هیچ فرشته ای با چنین حسنی که تو داری رازی نمی شود که گناهی برتو بنویسد.
………………………………………..
4- آرام و خوابِ خَلق جَهان را، سَبَب تویی
زان شد کنارِ دیده و دل، تَکیه گاهِ تو
موضوع بیت:مقام امن
مضمون بیت: معشوق و آرام و خواب مردم
معنی واژگان:آرام: آرامش، استراحت/ زان: به همين جهت/ تکيه گاه: جاي، جاي آرامش و خواب
قواعد: را: علامت فکّ اضافه.
آرایه ها:تناسب درآرام و خواب و کنار و تکيه گاه/در اين بيت لف و نشر مشوّش هست، آرام مخصوص دل و خواب مخصوص چشم است
واج آرایی:تکرار آواي «آ»
معنی بیت: چون وجود تو مایۀ آرامش و غنودن مردم جهان است، ازاین نظر گوشۀ دیده وکنج دل من مسند توست.
…………………………………
5- با هر ستاره ای سَر و کارست، هر شبم
از حسرتِ فُروغِ رُخِ، هَمچو ماهِ تو
موضوع بیت:حدیث فراق (حدیث فراق در غم دوری یار)
مضمون بیت: چهره ي يار
معنی واژگان:سر و کار: ارتباط، مراوده/ حسرت: نااميدي، نوميدي/ فروغ: نور، پرتو.
آرایه ها: تناسب در شب و ستاره و فروغ و ماه
واج آرایی:تکرار حروف «ر» و «س»
معنی بیت: هر شامگاه از دریغ و اندوه بر محروم ماندن از پرتو ماه رخسار تو با اختران آسمان به داوری و گفتگو می پردازم.
……………………………..
6- یارانِ هَمنِشین، همه از هم جُدا شدند
ماییم و آستانة دولَت پناهِ تو
موضوع بیت:استقامت
مضمون بیت: عاشق پابرجا
معنی واژگان:ياران همنشين: دلدادگان و دلبراني که مصاحب و همنشين يکديگر بودند/ ماييم و: اين واو، حرف اضافه و براي تقريب و پيوستگي است/ آستانه ي دولت پناه: درگاهي که خوشبختي و سعادت در آن پناه گرفته است و مرکز و منبع خوشبختي است
قواعد: و:حرف اضافه است دراینجا مفیدمعنی ملازمت، نیز نگاه کنید به غزل56 شمارۀ(3)/دولت پناه: صفت آستانه.
آرایه ها:نوعی تضاد در همنشین و جدا
واج آرایی: تکرار حرف «ه»
معنی بیت: همه ي دوستان هم دم و هم دل از هم جدا شدند و تنها ما هستيم که بر در خانه ي بخت و سعادت تو مانده ايم.
محصول بيت ــ دوستان همنشين همگى از هم جدا شدند. اما ما با آستانه سعادت پناه توايم. مراد: ياران از هم جدا شدند، اما ما از آستانه دولت‌مآبت جدا نشديم و ملازمتش را ترك نكرديم.
حاصل سخن، ثبات خود را در عشق و محبت و وفادارى بيان مى‌كند.
…………………………………….
7- حافظ طَمَع مَبُر ز عِنایَت، که عاقِبَت
آتش زند به خَرمَنِ غَم، دودِ آهِ تو
موضوع بیت:عنایت (تمنای عنایت)
مضمون بیت: لطف الهي
معنی واژگان:طمع مبر: نااميد مشو، قطع اميد مکن/ عنايت: لطف و بخشايش الهي/ خرمن غم:تودۀ اندوه
قواعد:خرمن غم (اضافه ي تشبيهي) يعني غم و اندوه به خرمن تشبيه شده/ دود آه (اضافه تشبيهي) يعني آه به دود تشبيه شده است.
آرایه ها: تناسب در آتش و خرمن و دود
واج آرایی:تکرار حرف «ع» در مصراع اول و آواي «t»
معنی بیت: ای حافظ، رشتۀ امید از لطف سرمدی خداوند مگسل، چه سرانجام دود آهی که از سر صدق بر میآید،خرمن اندوه را می سوزاند(و شادی وصال را پس از غم هجران به ارمغان می آورد)
…………………………….
