- *غزل 392*
1- دانی که چیست دولَت، دیدارِ یار دیدَن
در کویِ او گِدائی بَر خُسرَوی گُزیدَن
2- از جان طَمَع بُریدَن آسان بُوَد ولیکِن
از دوستانِ جانی مُشکِل تَوان بُریدَن
3- خواهَم شُدَن به بُستان چون غُنچه با دِلِ تَنگ
وان جـا به نیــک نامــــی پیراهَنــی دَریدَن
4- گَه چون نَسیم با گُل رازِ نُهُفته گُفتَن
گَه سِرِّ عِشقبازی از بُلبـُـلان شنیدن
5- بوسیدَنِ لَـــبِ یار اول ز دَست مَــگذار
کاخِر مَلول گَردی از دَست و لَب گَزیدَن
6- فُرصَت شِمار صحبت کز این دوراهِه منزل
چــون بُگذَریم دیگر نَتوان به هم رسیدن
گوئی بِرَفــت حافِظ از یادِ شاه مَنصور
یا رب به یادَش آوَر دَرویش پَروَریدَن
7- گوئی بِرَفــت حافِظ از یادِ شاه یَحیی
یا رب به یادَش آوَر دَرویش پَروَریدَن
***********************************
وزن غزل:مفعول فاعلاتن مفعول فاعلاتن(بحر مضارع مثمن اخرب)
1- دانی که چیست دولَت، دیدارِ یار دیدَن
در کویِ او گِدائی بَر خُسرَوی گُزیدَن
موضوع بیت: رؤیت (تمنای دیدار)- پادشاهی و گدایی(گدایی در دوست)
مضمون بیت: گدايي کوي يار و ديدن او
معنی واژگان:دولت: خوشبختي/ ديدار: چهره، روي، قيافه/ کوي: گذرگاه/ خسروي: پادشاهي/ گزيدن: ترجيح دادن، انتخاب کردن
آریه ها: تضاد در گدايي و خسروي
واج آرایی:تکرار حروف «د» و «ي» و «ر» معنی بیت: آیا میدانی که بخت نیک چه باشد؟ بخت نیک دیدار چهرة دوست است و در محلت محبوب گدائی کردن را بر شاهی در دیگر جاها ترجیح دادن.
………………………………….
2- از جان طَمَع بُریدَن آسان بُوَد ولیکِن
از دوستانِ جانی مُشکِل تَوان بُریدَن
موضوع بیت: دوست و دشمن (عشق به دوستان راه سلوک)
مضمون بیت: دوست و مقام او
معنی واژگان:طمع بريدن: منصرف شدن/ جاني: مانند جان عزيز و دوست داشتني/ مشکل: سخت/ بريدن: جدا شدن، قطع رابطه کردن/ دوستان جانی: یارانی که پیوند با جان آدمی دارند
قواعد: دوستان جانی: موصوف و صفت نسبی
آرایه ها:تضاد در آسان و مشکل / نوعی جناس در جان و جاني
واج آرایی: تکرار حرف «ن» و آواي «آ» معنی بیت: از حیات رشتة امید گسستن سهل است ولی از یاران یکدل و یک جهت که با جان ما پیوند دارند، بریدن سخت دشوار است.
……………………………………
3- خواهَم شُدَن به بُستان چون غُنچه با دِلِ تَنگ
وان جـا به نیــک نامــــی پیراهَنــی دَریدَن
موضوع بیت: قبض و بسط(به دنبال بسط در بوستان احباب)
مضمون بیت: رفتن به بوستان و رفع دلتنگي
معنی واژگان:بستان: باغ پر گل و ريحان/ دل تنگ: دلي پر از غم و اندوه و با اشاره به شکل غنچه که مانند قلب در هم فشرده است/ نيک نامي: پاکي و پاکدلي/ پيراهني دريدن: جامه در بر دريدن، جامه قبا کردن/ اين جامه قبا کردن گاهي در مجلس سماع و از روي شوق و اشتياق است و گاهي به جهت دلتنگي است، در اين بيت نوع اخير مورد نظر است و از اين جهت آن را با نيکنامي توأم مي داند/پيراهن دريدن غنچه شکفته شدن و به صورت گل درآمدن آن است/ دريدن پيراهن در نيکنامي، اشاره اي هم دارد به دريده شدن پيراهن يوسف توسط زليخا
آرایه ها: تناسب در بستان و غنچه و دل تنگ و پيراهن دريدن
واج آرایی: تکرار حرف «ن» و آواي «آ» معنی بیت: بر آن سرم که غنچه سان با دلتنگی و انقباض خاطر به باغ روم تا در آنجا انبساط خاطر و گشایش دلی دست دهد و من در عین شور مستی که موجب نیک نامی است ، پیراهنی از شوق چاک بزنم.
………………………………
4- گَه چون نَسیم با گُل رازِ نُهُفته گُفتَن
گَه سِرِّ عِشقبازی از بُلبـُـلان شنیدن
موضوع بیت: قبض و بسط(به دنبال بسط در بوستان احباب)
مضمون بیت: گل و بلبل و حافظ
معنی واژگان:نسيم: باد ملايم/ گل: مقصود گل سرخ است/ راز نهفته: سرّ پنهاني (عشق)
آرایه ها: تناسب در گل و بلبل / نوعی تضاد در گفتن و شنيدن
واج آرایی: تکرار حرف «ن»
معنی بیت: گاهی نسیم آسا سر نهان عشق بر گوش گل خوانم و گاه راز مهرورزی و دلدادگی را از بلبلان عاشق بنیوشم.
………………………….
5- بوسیدَنِ لَـــبِ یار اول ز دَست مَــگذار
کاخِر مَلول گَردی از دَست و لَب گَزیدَن
موضوع بیت: غنیمت شمردن فرصت (غنیمت شمردن فرصت وصل یار)
مضمون بیت: بوسيدن لب معشوق
معنی واژگان:ز دست مگذار: ترک مکن/ ملول: افسرده و تنگدل است/ دست و لب گزيدن: پشيمان شدن، تأسف خوردن.
آرایه ها: نوعی جناس در لب و دست در مصراع اول با لب و دست در مصراع دوم / نوعی تضاد در اول و آخر
معنی بیت: در همان آغاز ديدار، بوسيدن لب معشوق را از ياد مبر و از دست مده؛ زيرا در پايان از دست و لب گزيدن ملول و دل تنگ خواهي شد.
محصول بيت ــ اگر فرصت دست دهد، بوسيدن لب يار را از دست مده. مراد: در فرصت مناسب از لب يار بوسه بگير، زيرا اگر لب يار را نبوسى، از شدت تأسف لب و دستت را مى‌گزى و ملول و افسرده مى‌شوى. يعنى اگر فرصت بوسيدن لب يار را از دست بدهى، از پشيمانى حاصل از اين كار لب و دستت را مى‌گزى. چنان‌كه معمول است هر كه در امرى پشيمان گردد همين كار را مى‌كند. در بعضى نسخه‌ها: از دست لب گزيدن واقع شده «با حالت اضافى»
……………………………
6- فُرصَت شِمار صحبت کز این دوراهِه منزل
چــون بُگذَریم دیگر نَتوان به هم رسیدن
موضوع بیت: غنیمت شمردن فرصت (غنیمت شمردن فرصت وصل یار)
مضمون بیت: غنيمت دانستن زندگي
معنی واژگان :فرصت شمار: غنيمت بدان/ صحبت: همنشيني با يار، همنشيني با ياران/دو راهه منزل: منزلي که دو راه دارد و هر دو راه به عدم مي رسد، منزل دو در، رباط دو در/ بگذريم: بيرون برويم.
واج آرایی: تکرار آواي «s» و «z»
معنی بیت: مصاحبت با دوست را غنیمت شمار و این فرصت گرامی را از دست مده که چون از منزلگاه دنیا که مرز وجود و عدم است، رهسپار شویم، از این پس یکدیگر را نتوان دید و دیدار محال است( یا به این معنی است که دیگر بار به این عالم باز نمی گردیم تا عشق بورزیم)
……………………………
7- گوئی بِرَفــت حافِظ از یادِ شاه یَحیی
یا رب به یادَش آوَر دَرویش پَروَریدَن
موضوع بیت: عنایت(تمنای عنایت از محبوب)
مضمون بیت: حسن طلب و مدح ممدوح
معنی واژگان:گويي: مثل اينکه، گويا/ شاه يحيي: مقصود نصرت الدّين يحيي فرزند مظفربن محمد، برادر زاده ي شاه شجاع و برادر شاه منصور است، از نواده های امیر مبارزالدین محمد بن امیر شرف الدین از آل مظفر…در سال 789 امیر تیمور فرمانداری شیراز را به شاه یحیی واگذاشت حافظ شیرازی در زمان سلطنت شاه یحیی در شیراز چهار غزل در مدح او سروده است(نقل باختصار از لغت نامه دهخدا)/ درويش: فقير.
واج آرایی: تکرار حرف «ي»
معنی بیت: گويي حافظ از ياد شاه يحيي رفته است. خدايا، درويش پروراندن و توجّه به تهي دستان را به ياد او بياور.
محصول بيت ــ مثل اين‌كه حافظ از خاطر شاه منصور فراموش شده است. يا تو مى‌گويى كه شاه، حافظ را فراموش كرده است. همچنان‌كه سلطان مراد سودى دعاگوى را از ياد برده است. اى خدا درويش پرورى را به ياد شاه بياور.
مراد: تفقد و توجه به حال درويشان را به ياد شاه بيار.
………………………..
