- * غزل 384 *
1-می سوزَم از فِراقَت روی از جَفا بگردان
هِجران بَلایِ ما شد، یارب بَلا بِگَردان
2-مَه جِلوه می نُمایَد بر سَبز خِنگِ گَردون
تا او به سَر دَرآید، بر رَخش پا بگردان
3-مَرغول را برافشان یعنی به رَغمِ سُنبُل
گِردِ چمن بخوری همچون صبا بگردان
آن زلف را برافشان یعنی به رَغمِ سُنبُل
گِردِ چمن بخوری همچون صبا بگردان
گیسوی را برافشان یعنی به رَسمِ سُنبُل
گَردِ بخور و عَنبَر گِردِ صبا بگردان
یَغمایِ عَقل و دین را بیرون خُرام یک شب
بر سَر کُلاه بشکن، در بر قَبا بگردان
4-یَغمایِ عَقل و دین را بیرون خَرام سَرمَست
در سَر کُلاه بشکن، در بر قَبا بگردان
5-ای نورِ چشمِ مستان در عِینِ اِنتظارم
چنگِ حَزین و جامی بِنواز یا بگردان
دوران چو می نویسد بر عارِضَت خَطی خوش
یارب، نوشتة بَد از یارِ ما بگردان
6-دوران همی نویسد بر عارِضَش خَطی خوش
یارب، نوشتة بَد از یارِ ما بگردان
7-حافظ زِ خوبرویان بَختَت جُز این قَدَر نیست
گر نیستت رِضایی حُکمِ قَضا بگردان
******************************
وزن غزل 384: مفعول فاعلاتن مفعول فاعلاتن (بحر مضارع مثمن اخرب)
1-می سوزَم از فِراقَت روی از جَفا بگردان
هِجران بَلایِ ما شد، یارب بَلا بِگَردان
موضوع بیت: عنایت (تمنای خلاصی از هجران)
مضمون بیت: هجران يار
معنی واژگان:مي سوزم: ناراحتم، گويي در آتشم/ فراق: دوري از محبوب/ روي گرداندن: صرفنظر کردن/ جفا: ظلم و ستم، در اينجا منظور دوري از عاشق است/ هجران: دوري از محبوب/ بلا بگردان: بلا را دفع کن/ روي گرداندن در فضاي شعر ملهم معني ديگري هم هست./ بلا گرداندن هم مفهوم ديگري دارد يعني هجران بلاي ما شده است، بلاهاي ديگر را از ما رفع کن
واج آرایی: تکرار حروف «ب» و «ن» و «ر»
معنی بیت: در آتش جدایی می سوزم، از درشتی و ستم اعراض کن؛ فراق آسیب سخت جان ماست، پروردگارا این سختی و اندوه را از ما دور کن.
………………………………..
2-مَه جِلوه می نُمایَد بر سَبز خِنگِ گَردون
تا او به سَر دَرآید، بر رَخش پا بگردان
موضوع بیت: ترجیح صفات معشوق حقیقی بر معشوقان مجازی
مضمون بیت: دعوت از محبوب يا ممدوح
معنی واژگان :مه جلوه مي نمايد: ماه خودنمايي مي کند، ماه خودي نشان مي دهد/ سبز خنگ گردون: سبز صفت آسمان است. (گنبد خضرا، مزرع سبز فلک) خنگ به معني اسب است/. گردون: آسمان، سپهر، فلک،گردون به اسب سبز رنگ تشبيه شده است/ تا او به سر درآيد: تا وقتي که او از اسب فروغلتد و به تعبير ديگري اشاره است به پايان شب يا پايان ماه قمري که آرزوي بازگشت محبوب را مي خواهد/ رخش: در اينجا مطلق اسب است يعنی رخش اسم خاص است براي اسب رستم ولي در اينجا به معني اسم عام است/ پابگردان (بر): سوار شو
قواعد: سبز خنگ گردون: تشبیه صریح.
آرایه ها: تشبيه تفضيل، محبوب يا ممدوح را بر ماه برتري داده است./ تناسب در خنگ و رخش / تضاد یا طباق در سر و پا / نوعی جناس در گردون و گردان
واج آرایی: تکرار حروف «ب» و «ن»
معنی بیت: ماه بر اسب سبز فلک خودنمایی می کند، ای محبوب زیبا بر سمند حسن سوار شو و جلوهای بنما تا ماه گردون از شرمساری سرنگون شود.
………………………………
3-مَرغول را برافشان یعنی به رَغمِ سُنبُل
گِردِ چمن بخوری همچون صبا بگردان
موضوع بیت: ترجیح صفات معشوق حقیقی بر معشوقان مجازی
مضمون بیت: زلف معشوق و بوي آن
معنی واژگان :مرغول: زلف پرپيچ و تاب، زلف مجعّد/ برافشان: افشان کن، پريشان کن، به دست باد بده/ به رغم: برخلاف ميل/ سنبل: نام گلي است که معمولاً زلف را به آن و آن را به زلف تعبير مي کنند/ علي رغم سنبل: يعني سنبل ميل ندارد که بوي زلف معشوق در باغ پراکنده و بازار او کساد شود/ گرد چمن: اطراف باغ/ بخور: هر مادّۀ خوشبويي که در آتش ريزند تا بوي آن فضا را معطّر کند/ صبا: بادي که از طرف شمال يا مشرق مي وزد و معمولاً بوي گلها و رياحين را به اطراف مي پراکند
آرایه ها: تناسب در سنبل و چمن و صبا و بخور گرداندن /تناسب در مرغول و سنبل/تناسب در مرغول و برافشاندن
واج آرایی: تکرار حروف «ن» و «ب»
معنی بیت: گیسوی پیچان را پریشان کن مقصود آن است که بناخواه سنبل، تو بر پیرامون گلزار چهرة خود مانند نسیم صبا با پریشان ساختن زلف مشک افشانی کن.
…………………………….
4-یَغمایِ عَقل و دین را بیرون خَرام سَرمَست
در سَر کُلاه بشکن، در بر قَبا بگردان
موضوع بیت: تجلی(تجلی جمالی عقل را حیران می کند)
مضمون بیت: يار شهر آشوب
معنی واژگان :يغما: غارت/ را: براي/ خراميدن: باوقار و زيبايي راه رفتن و گام برداشتن/ سرمست: سرخوش و شاد/ در سر کلاه بشکن: کلاهت را کج بگذار، يک گوشه ي کلاه را تو ببر/ در بر قبا بگردان: لباس خود را تغيير ده.
آرایه ها: نوعی جناس در سر و بر/تناسب در سر با بر /تناسب در کلاه با قبا
واج آرایی: تکرار آواي «آ»
معنی بیت: برای تاراج خرد و دین مستانه بناز روان شو و گوشة کلاه را برزن تا چهرهات بیشتر نمایان شود و جامه را دگرگون ساز.
……………………………..
5-ای نورِ چشمِ مستان در عِینِ اِنتظارم
چنگِ حَزین و جامی بِنواز یا بگردان
موضوع بیت: انتظار(درانتظار دیدار)
مضمون بیت: ساقي و مطرب
معنی واژگان :نور چشم: باعث روشنايي چشم/ مستان: مقصود مستان شراب عشق است/ در عين انتظار: سخت منتظر، در کمال چشم به راهي/ چنگ: يکي از آلات موسيقي زهي/ چنگ حزين: آهنگ محزوني که با چنگ نوازند/ جامي: جام شرابي/ بگردان: به دور در آور
قواعد: یا: حرف ربط در اینجا به معنی واو عطف است
آرایه ها: در مصراع دوم لفّ و نشر مرتب وجود دارد يعني بنواز مربوط به چنگ و بگردان مربوط به جام است/ استعمال کلمه ي «عين» و تناسب آن با «چشم» در نور چشم جالب توجّه است.
واج آرایی: تکرار حرف «ن» و آواي «s» و «z»
معنی بیت: ای فروغ دیدة عاشقان سرمست من سخت چشم براه ماندهام، چنگی به آواز حزین و سوزناک بساز و ساغری باده به گردش آور؛ در این بیت میان چشم و عین مراعات صنعت ایهام الترجمه شده است.
……………………………
6-دوران همی نویسد بر عارِضَش خَطی خوش
یارب، نوشتة بَد از یارِ ما بگردان
موضوع بیت: دعا (دعا در حق معشوق)
مضمون بیت: دعا به يار
معنی واژگان :دوران: روزگار/ عارض: چهره، صورت/ خط خوش: مقصود موهاي نرم و لطيفي است که در اطراف چهره ي محبوب به وجود مي آيد و باعث زيبايي بيشتر او مي شود/ يارب: خدايا/ نوشته ي بد: سرنوشت بد، قضاي نامساعد/ بگردان: تغيير ده، دور کن
آرایه ها:تناسب در همي نويسد و خط خوش و نوشته
واج آرایی: تکرار حرف «ر»
معنی بیت: گردش روزگار سبزة عذار را که مانند خطی زیباست، بر چهرة یار می نگارد، پروردگارا سرنوشت بد را از محبوب ما دور بدار.
…………………………………….
7-حافظ زِ خوبرویان بَختَت جُز این قَدَر نیست
گر نیستت رِضایی حُکمِ قَضا بگردان
موضوع بیت: مقام تسلیم و رضا-قضا و قدرالهی
مضمون بیت: حافظ و سرنوشت او
معنی واژگان : خوبرويان: زيبارويان/ بخت: قسمت، بهره، بخش/ اين قدر: اين اندازه/ رضا: خشنودي، رضايت/ حکم قضا: سرنوشت خدايي.
واج آرایی: تکرار آواي «s» و «z»
معنی بیت: ای حافظ از زیبایان جز بی نصیبی تو را بهرهای نیست، اگر به این قسمت خشنود نیستی، برو فرمان قضا را دگرگون ساز.
………………………….
