- * غزل 383 *
1- چَندانکه گُفتَم غَم با طَبیبان
دَرمان نکردند مِسکین غَریبان
2-آن گُل که هر دَم در دَستِ بادیست
گو شَرم بادَش از عَندَلیبان
*ما دردِ پنهان با یار گفتیم
نتوان نهفتن درد از طبیبان
3-یارب اَمان دِه تا باز بیند
چشمِ مُحِبّان رویِ حَبیبان
4-دُرجِ مَحَبَّت بر مُهرِ خود نیست
یارب مبادا کامِ رَقیبان
5-ای مُنعِم آخِر بر خوانِ جودَت
تا چند باشیم از بی نَصیبان
6-حافظ نَگَشتی شِیدایِ گیتی
گر میشَنیدی پَندِ اَدیبان
******************************
وزن غزل 383 : فع لن فعولن فع لن فعولن(بحر متقارب مثمن اثلم) بصورت مستفعلن فع مستفعلن فاع نیز می توان تقطیع کرد (بحر مجتث مثمن محجوف مسبغ)
1- چَندانکه گُفتَم غَم با طَبیبان
دَرمان نکردند مِسکین غَریبان
موضوع بیت: درد و درمان
مضمون بیت: زيبارويان و دلدادگان
معنی واژگان:چندان که: هرقدر که، هر اندازه/ درمان: مداوا/ مسکين: بيچاره/ مقصود از طبيبان زيبارويان و محبوبان و مقصود از مسکين غريبان عاشقان و دلدادگانند
قواعد: مسکين غريبان: (اضافه ي توصيفي مقلوب) يعني غريبان مسکين
واج آرایی: تکرار حروف «ن» و «ب»
معنی بیت: هر قدر اندوه خاطر خود را با پزشکان در میان نهادم، این بیچارگان بیگانه از عالم عشق درد مرا علاج نتوانستند کرد (یا آنکه مصراع دوم به این معنی باشد که پزشکان، آوارگان درماندة عشق را درمان نتوانند کرد).
……………………………..
2-آن گُل که هر دَم در دَستِ بادیست
گو شَرم بادَش از عَندَلیبان
موضوع بیت: غیرت(عاشق و توصیه به معشوق در دوری از هوس )
مضمون بیت: زيباروي هوسران
معنی واژگان:گل: کنايه است از زيبارو و محبوب/ هردم: هر لحظه/ باد: کنايه است از هوسران و بلهوس/ بادی: در صفحة 454 جامع نسخ دیوان حافظ تألیف مسعود فرزاد «خاری» بجای «بادی» آمده که بر متن ترجیح دارد و مراد از خار به استعاره عاشق هوس بازست /گو شرم بادش: بايد شرم کند/ عندليب: بلبل، کنايه است از عاشق راستين.
آرایه ها: تناسب در گل و باد و عندليب / تناسب در دم و باد
واج آرایی: تکرار آواي «d» و «t»
معنی بیت : به گلی زیبا که هر نفس در دست عاشق هوس بازی است بگو: از عاشقان حقیقی که چون بلبلان شیفتة جمال او باشند، حیا کند.
……………………………..
3-یارب اَمان دِه تا باز بیند
چشمِ مُحِبّان رویِ حَبیبان
موضوع بیت: دعا (تمنای دیدار)
مضمون بیت: آرزوي ديدن محبوب
معنی واژگان:يارب: خدايا/ امان دادن: زنهار دادن، مهلت دادن، عمر و توفيق دادن/ بازديدن: دوباره ديدن/ محبّ: عاشق/ حبيب: معشوق، محبوب
آرایه ها: تناسب در بازديدن و چشم و روي / تناسب و تضاد در محب و محبوب
واج آرایی: تکرار حروف «ب» و «ن»
معنی بیت: خدايا، ملتي بده تا بار ديگر چشم عاشقان چهره ي معشوقان زيبا را ببيند.
محصول بيت ــ خدايا به عمر امان ده آن قدر كه عاشقان روى معشوقان را ببينند. مراد: تا آن زمان كه روى محبوبان را ببينند از اجل اما نشان بده.
…………………………….
4-دُرجِ مَحَبَّت بر مُهرِ خود نیست
یارب مبادا کامِ رَقیبان
موضوع بیت: دعا(دعا برای ناکامی رقیبان عشقی)
مضمون بیت: بي مهري محبوب
معنی واژگان:درج: جعبه، حقّه، جعبه اي که معمولاً جواهر در آن قرار مي دهند/ مهر: علامت و نشانه، معمولاً براي آن که جواهر محفوظ باشد و اگر کسي به آن دسترس يافته باشد معلوم شود، در جعبه را مهر مي کردند و وقتي درج بر مهر خود نباشد يعني دست خورده است/ کام: آرزو، به آرزو رسيدن/ رقيب: مراقب و نگهبان معشوق که معمولاً سختگير و سنگدل است و از اين که زيباروي تحت مراقبت او هم توجّهي به عاشقان خود نداشته باشد خوشحال است و خود را به آرزو رسيده مي داند، در اينجا مي توان «رقيبان» را به معني امروزي دانست
قواعد: درج محبت: (اضافه ي تشبيهي) يعني محبت به درج تشبيه شده است.
آرایه ها: مصراع اوّل اشاره اي است به اين که محبوب ديگر سخن مهرآميزي نمي گويد و از اين نظر کلمه ي «کام» ايهام تناسبي هم دارد
واج آرایی: تکرار حرف «ب»
معنی بیت: مهر حقة مهر شکسته است و بر نام و نشانی که بود نیست، پروردگارا مبادا که رقیبان سفله به مراد خود رسیده و دستبردی به این درج زده باشند.
……………………………
5-ای مُنعِم آخِر بر خوانِ جودَت
تا چند باشیم از بی نَصیبان
موضوع بیت: عنایت (طلب کرم از معشوق)
مضمون بیت: گله از معشوق
معنی واژگان:منعم: بخشنده، احسان کننده/ آخر: عاقبت /خوان: سفره/ تا چند: تا کي/ بي نصيب: بي بهره.
قواعد : خوان جود: (اضافه ي تشبيهي) جود و احسان به سفره تشبيه شده است.
آرایه ها: تناسب در منعم و خوان و جود
واج آرایی: تکرار حروف «ن» و «ب»
معنی بیت: اي بخشنده و توانگر، آخر تا کي از خوان کرم و بخشش تو بي بهره و نصيب باشيم؟
محصول بيت ــ اى منعم: اى جانان در سفره وصل تو، ما تا كى از محرومان باشيم، مراد: از نعمت وصلت تا كى بى‌نصيب بمانيم، الحاصل چقدر مهجور باشيم.
پس روزى از نعمت وصلت سورى به ما بده.
…………………………..
6-حافظ نَگَشتی شِیدایِ گیتی
گر میشَنیدی پَندِ اَدیبان
موضوع بیت: عشق(عاشقی و شیدایی )
مضمون بیت: حافظ و شيدايي
معنی واژگان:شيدا: عاشق ديوانه/ گيتي: جهان /شيداي گيتي: بزرگترين عاشق ديوانه ي جهان/ اديب: ادب آموز، معلّم.
قواعد: گر می شنیدی: یای آخر می شنیدی یای وجه شرطی است.
واج آرایی: تکرار آواي «d» و «t»
معنی بیت: اي حافظ، اگر پند و اندرز اديبان را مي شنيدي، اين گونه در جهان عاشق و ديوانه نمي شدي.
محصول بيت ــ حافظ اگر پند اديبان را گوش مى‌كرد، شيداى جهان نمى‌گشت. يعنى اگر سخن استادان عاقل را مى‌شنيد، ديگر نمى‌توانست شيداى عالم شود.
……………………………..
