*غزل 381*

1- گَرچه ما بَندگانِ پادشَهیم

                                    پادشاهانِ مُلکِ صُبح گَهیم

گَنج در آستین و کیسه تَهی

                               جامِ گیتی نُمای و خاکِ رهیم

2-گَنج در آستین و کیسه تَهی

                                  جامِ گیتی نما و خاکِ رهیم

3-هوشیارِِ حُضور و َمستِ غُرور

                                      بَحرِ توحید و غَرقة گنهیم

4-شاهدِ بَخت چون کِرِشمه کند

                                        ماش آیینة رُخِ چو مَهیم

5-شاهِ بیدار بخت را هر شب

                                          ما نگهبانِ اَفسَر و کُلَهیم

گو غَنیمت شِمار هِمَّتِ ما

                          که تو در خواب و ما به دید گَهیم

6-گو غَنیمت شِمار صحبتِ ما

                          که تو در خواب و ما به دیده گَهیم

7-شاه منصور واقِفَست که ما

                                رویِ هِمَّت به هَر کُجا که نهیم

8-دشمنان را زخون کَفَن سازیم

                                       دوستان را قَبایِ فَتح دهیم

9-رنگِ تزویر پیش ما نَبُوَد

                                      شیرِ سُرخیم و اَفعیِ سیَهیم

10-وامِ حافظ بگو که باز دهند

                                   کرده ای اِعتِراف و ما گُوَهیم

******************************

وزن غزل381: فاعلاتن مفاعلن فعلات (بحر خفیف مسدس مخبون مقصور )

1- گَرچه ما بَندگانِ پادشَهیم

                                    پادشاهانِ مُلکِ صُبح گَهیم

موضوع بیت: پادشاهی و گدایی

مضمون بیت: بندگان مقرّب

معنی واژگان :بندگان: چاکران، غلامان/ پادشاهان ملک صبحگه: آنان که سحرگاهان به درگاه پادشاه مطلق مي روند و خواسته هاي آنان مورد قبول درگاه آن پادشاه واقع مي شود/

آرایه ها: نوعی تضاد در بنده و پادشاه

واج آرایی:تکرار آواي «h»

معنی بیت: اگرچه رعایای شهر یاریم ولی خود شاهان­کشور سحرخیزی هستیم که ملک بی­ زوال عارفان­و رازو نیازکنندگان­ با خداوندست.

……………………………….

2-گَنج در آستین و کیسه تَهی

                                  جامِ گیتی نما و خاکِ رهیم

موضوع بیت: پادشاهی و گدایی- دل

مضمون بیت: جمع اضداد

معنی واژگان :گنج در آستين: در طرز لباسهاي قديم معمولاً پول و اشياء قيمتي را در آستين لباس مي گذاشتند، بنابراين کسي گنج در آستين دارد که بسيار ثروتمند است، امّا گنج در اين بيت گنج معنوي يعني علم و حکمت است/ کيسه تهي: نشانه ي فقر است امّا اين فقر، فقر مادّي است/ جام گيتي نما: جامي که گويند کيخسرو و جمشيد داشته اند و وقتي در آن نگاه مي کردند، همه ي اجزاي جهان را در آن مي ديدند/ در اين بيت نشانه ي دانستن و تسلّط علمي بر جهان است/ خاک ره: متواضع، فروتن.

آرایه ها:تضاد یا طباق در گنج در آستين با کيسه ي تهي /تضاد یا طیاق در جام گيتي نما با خاک ره

واج آرایی: تکرار حرف «ي»

معنی بیت: گنج معرفت در آستین داریم ولی به ظاهر تهیدستیم، دل ما جام جهان نماست و با این حال تحمل و تواضع خاک راه را داریم.

………………………………….

3-هوشیارِِ حُضور و َمستِ غُرور

                                      بَحرِ توحید و غَرقة گنهیم

موضوع بیت:مقام محو و صحو

مضمون بیت: جمع اضداد

معنی واژگان:حضور: مقصود حضور در محضر يار است، يعني وقتي در محضر يار هستيم هوشياريم/ (گهي بر طارم اعلي نشينيم) /مست غرور: سرمست از خودپسندي و اين وقتي است که از او دوريم و در حالت قبض و صحو هستيم (گهي بر پشت پاي خود نبينيم)/ بحر: دريا/ توحيد: يکتاپرستي و يگانه دانستن خدا

آرایه ها:تضاد یا طباق در هوشيار و حضور با مست و غرور/تضاد یا طباق در  بحر توحيد با غرقه ي گنه

واج آرایی: تکرار حرف «ر»

معنی بیت: دل آگاه و مراقب در حضور دوستیم و ازاینکه به پیشگاه یار راه یافته­ایم، از جام این غرور و لاف سرمست شده­ایم، ما دریای یکتاپرستی و یکی گویی هستیم و در همان حال خود را غوطه ور در گناه می­بینیم، چه ترک اولی کرده­ایم که برای مقربان درگاه حق گناه است و دیگر آنکه لاف در حضور ­­دوست بودن­­ زده­ایم­که خود گناهی دیگرست.

……………………………….

4-شاهدِ بَخت چون کِرِشمه کند

                                        ماش آیینة رُخِ چو مَهیم

موضوع بیت:انسان کامل (انسان آیینۀ الهی است)

مضمون بیت: مايه ي خوشبختي

معنی واژگان:شاهد: زيبارو/ بخت: مقصود خوشبختي است/ کرشمه: به گوشه ي چشم اشاره کردن، ناز و غمزه، در اينجا به مفهوم جلوه و تجلّي است/ رخ چو مه: چهره ي چون ماه، چهره ي زيبا /ما منعکس کننده ي خوشبختي ها هستيم

قواعد: شاهد بخت (اضافه ي تشبيهي): يعني خوشبختي به زيبارويي تشبيه شده است/ ماش: ما+ش ضمير که مضاف اليه حقيقي «مه» است يعني ما آيينه ي رخ چون ماهش هستيم/ شاهد بخت تشبیه صریح.

آرایه ها: تناسب در شاهد و کرشمه و آيينه و رخ و ماه

معنی بیت: چون عروس زیبای اقبال ناز و غمزه آغازد، رخسار چون ماهش را ما آینه داریم، مقصود آنست که رخسار شاهد بخت را در آیینة دل ما توان دید.

………………………………

5-شاهِ بیدار بخت را هر شب

                                          ما نگهبانِ اَفسَر و کُلَهیم

موضوع بیت:اولیای الهی ( اولیاء پادشاهان حقیقی اند)

مضمون بیت: نگهبان معنوي سلطنت

معنی واژگان:بيدار بخت: خوشبخت/ افسر و کله: تاج/ هر شب اشاره اي است به دعاي شبانه/ نگهباني از تاج پادشاه نشانه ي پشتيباني از سلطنت اوست

قواعد: را: علامت فکّ اضافه.

آرایه ها:نوعی تضاد یا طباق در کلمه ي «بيدار» با شب / تناسب در بيدار و شب و نگهبان

واج آرایی:تکرار حروف «ب» و «ر»

معنی بیت: ماه هر شب محافظ و نگهبان تاج و کلاه شاه نيک بخت خود هستيم،

محصول بيت ــ ماهر شب نگهبان تاج و كلاه شاه بيدار بختيم. يعنى محافظش هستيم، الحاصل با بركات دعاهاى خود سلطنت را نگهبانيم.

………………………………

6-گو غَنیمت شِمار صحبتِ ما

                          که تو در خواب و ما به دیده گَهیم موضوع بیت: اولیای الهی ( اولیاء پادشاهان حقیقی اند)

مضمون بیت: حامي سلطنت

معنی واژگان: صحبت: همنشيني/ ديده گه: محلّ نگهباني (البته اين محلّ نگهباني درگاه خداي متعال است)

قواعد:گو غنيمت شمار: کلمه ي «گو» همراه فعل امر معني فعل مضارع براي سوم شخص را مي دهد يعني بايد غنيمت شمارد و آن را ارج نهد.

واج آرایی:تکرار آواي «t» و «d»

معنی بیت: خواجه در ادامه ي بيت قبل مي فرمايد: به شاه بگو که مصاحبت و هم نشيني با ما را غنيمت بدان؛ زيرا زماني که تو در خواب هستي، ما به ديده باني و مراقبت از تو مشغوليم.

محصول بيت ــ به شاه بگو همت ما را غنيمت بدان زيرا تو در خوابى اما ما پاسبان توايم، يعنى مواظب تو هستيم و همتمان در راه تو خرج مى‌شود.

……………………………

7-شاه منصور واقِفَست که ما

                                رویِ هِمَّت به هَر کُجا که نهیم

موضوع بیت: اولیای الهی

مضمون بیت: همّت باطن مردان حق

معنی واژگان:واقف: آگاه/ روي نهادن: توجه کردن/ همّت: نيروي باطني که در مردان خدا باعث کارهاي شگفت انگيزي مي گردد، دعاي خير

آرایه ها:تضاد در دشمنان و دوستان

8-دشمنان را زخون کَفَن سازیم

                                       دوستان را قَبایِ فَتح دهیم

 موضوع بیت: اولیاء پادشاهان حقیقی عالمند(پادشاهان ظاهری در پناه دعای اولیاء )

مضمون بیت: همّت باطن مردان حق

معنی واژگان: از خون کفن ساختن: کشتن/ قباي فتح دادن: پيروز کردن

قواعد: قباي فتح: (اضافه ي تشبيهي) پيروزي به قبا تشبيه شده است.

آرایه ها:تضاد در دشمنان و دوستان / نوعی تناسب و تضاد در کفن و قبا / اين دو بيت موقوف المعاني هستند

معنی ابیات: شاه منصور آگاهست که ما روی عنایت و عزم به هر سو که آوریم، بدخواهان را چنان می­کشیم که جامة مرگشان خونشان باشد و به دوستان و یاران خلعت پیروزی می دهیم.

………………………………….

9-رنگِ تزویر پیش ما نَبُوَد

                                      شیرِ سُرخیم و اَفعیِ سیَهیم

 موضوع بیت: مقام صدق- اولیای الهی (اولیاء حافظان دین اند)

مضمون بیت: بي ريايي

معنی واژگان: افعي: مار بزرگ/ معمولاً حيوانات وقتي مي خواهند خود را از چشم ديگران پنهان کنند همرنگ محيط مي شوند (مانند افراد مزوّر و رياکار) امّا حافظ مي فرمايد که ما شير سرخيم و افعي سياه که همه ما را همان طور که هستيم مي بينند

قواعد:رنگ تزوير (اضافه ي تشبيهي) حيله و نيرنگ و ظاهرسازي و پنهان کاري به رنگ تشبيه شده است.

آرایه ها: تناسب در ميان رنگ و سرخ و سياه

واج آرایی:تکرار حرف «ي»

معنی بیت: نشان دروغ پردازی در ما نیست، در برابر خصم دلیر چون شیر سرخ و گزنده چون مارسیاهیم.

……………………………

10-وامِ حافظ بگو که باز دهند

                                   کرده ای اِعتِراف و ما گُوَهیم

موضوع بیت: عنایت(تمنای عنایت از ممدوح)

مضمون بیت: حسن طلب

معنی واژگان:وام: قرض، دين/ باز دادن: ادا کردن/ اعتراف کردن: اقرار کردن/ گوه: مخفف گواه به معني شاهد

قواعد: در این بیت صنعت حسن طلب مراعات شده است

آرایه ها: تناسب در وام و اعتراف و گواه

معنی بیت: ای شهریار بفرما تا قرضی را که به حافظ داری بپردازند، چه خود اقرار کرده­ای و ما بر آن شاهد بوده­ایم.

………………………………

دیدگاه‌ خود را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

اسکرول به بالا