*غزل 364*
1- ما بی غَمانِ مَستِ دل از دست داده‌ایم
هَمــرازِ عشق و هَمنَفَـسِ جامِ باده‌ایم
ما سَرخوشانِ مَستِ دل از دست داده‌ایم
هَمــرازِ عشق و هَمنَفَـسِ جامِ باده‌ایم
2- بــر ما بَسی کَمانِ مَلامَت کَشیده‌اند
تا کارِ خود ز اَبرویِ جانان گُشاده‌ایم
ای گُل تو دوش داغِ مَحَبَّت کشیده‌ای
ما آن شَقایقیـم، کـه با داغ زاده‌ایم
3- ای گُل تو دوش داغِ صَبوحی کشیده‌ای
ما آن شَقایقیـم، کـه با داغ زاده‌ایم
4- پیـــرِ مُغان ز توبة ما گـَــر مَلـول شد
گو باده صاف کن که به عُذر ایستاده‌ایم
5- کار از تو میرود مَدَدی ای دلیلِ راه
کاِنصاف می‌دهیـم و ز راه اوفتاده‌ایم
6- چون لاله مَی مَبین و قَدَح در میانِ کار
ایـن داغ بین که بر دِلِ خونین نهاده‌ایم
گفتی که حافظ این همه رنگ و خیال چیست
نَقشِ غَلَط مَخوان کــه همان لـوحِ ساده‌ایم
7- گفتی که حافظ این همه رنگ و خیال چیست
نَقشِ غَلَط مَبین کــه همان لـوحِ ساده‌ایم
*************************************
وزن غزل 364: مفعول فاعلات مفاعیل فاعلات (بحر مضارع مثمن اخرب مکفوف مقصور)
1- ما بی غَمانِ مَستِ دل از دست داده‌ایم
هَمــرازِ عشق و هَمنَفَـسِ جامِ باده‌ایم
موضوع بیت: مقام محو و مستی
مضمون بیت: عاشق و مست و بي غم
معنی واژگان:بي غم: اين بي غمي به سبب مستي دائمي و عاشقي است/ دل از دست داده: عاشق/ همراز: محرم اسرار/ هم نفس: همدم، مصاحب/ باده: شراب
آرایه ها: نوعی جناس در دست و مست/نوعی جناس در داده و باده
واج آرایی: تکرار حروف «م» و «س»
معنی بیت: ما آسوده خاطران از غم دنیا و سرمستان دلداده ایم، از محرمان بارگاه عشق و همدم ساغر شرابیم.
……………………………………
2- بــر ما بَسی کَمانِ مَلامَت کَشیده‌اند
تا کارِ خود ز اَبرویِ جانان گُشاده‌ایم
موضوع بیت: ولایت( ملامت کشیدن برای رسیدن به محراب ابروی ولی )
مضمون بیت: ابروي يار
معنی واژگان: جانان: معشوق، محبوب
قواعد: کمان ملامت (اضافه ي تشبيهي) يعني ملامت و سرزنش به کمان تشبيه شده است.
آرایه ها: تناسب در کمان با کشيدن و گشادن و سرانجام / تناسب کشيدن با ابرو(ي کشيده) چون ابرو را به کمان تشبيه مي کند
واج آرایی: تکرار آواي «آ»
معنی بیت: با کمان طعنه و سرزنش ما را بسیار آماج خود ساخته اند تا آنکه پس از تحمل ملامتها گشایشی در کار ما از دیدار ابروی جانان پدید آمد و فتوحی دست داد.
…………………………………………….
3- ای گُل تو دوش داغِ صَبوحی کشیده‌ای
ما آن شَقایقیـم، کـه با داغ زاده‌ایم
موضوع بیت: سالک (سالک و داغ عشق)-عهدالست
مضمون بیت: داغ ازلي و ابدي عشق
معنی واژگان:گل: مقصود گل سرخ محمدي است/ داغ کشيدن: اثر و علامت پيدا کردن، سرخ شدن چهره/ صبوحي: شراب صبحگاهي که در مورد گل ژاله ي صبحگاهي يا باران سحرگاهي است/ شقايق: نوعي لاله است/ داغ: سرخي شديد وسط لاله را گويند/ سرخي و داغ گل يکشبه است و سرخي چهره ي عاشق ازلي و ابدي است
قواعد: صبوحی: اسم مصدر از صبوح بادة بامدادی
آرایه ها: تناسب در تکرار داغ، شقایق و داغ و لاله و گل
واج آرایی: تکرار حرف «د» و آوای «gh»
معنی بیت: ای گل تو دیشب از ننوشیدن باده صبحگاهی داغ ناکامی تحمل کرده ای ولی ما آن شقایقیم که از هنگام زادن داغ بر دل بوده ایم.
………………………………………..
4- پیـــرِ مُغان ز توبة ما گـَــر مَلـول شد
گو باده صاف کن که به عُذر ایستاده‌ایم
موضوع بیت: استقامت (توبه از بادۀ تجلی شیوۀ سلوک نیست)
مضمون بیت: توبه و شکستن توبه
معنی واژگان:پيرمغان: بزرگ ميخانه، مرشد، مراد /ملول: دلتنگ/ باده: شراب/ به عذر ايستادن: قصد عذرخواهي داشتن
آرایه ها: تناسب در پيرمغان و باده و صاف کردن
واج آرایی:تکرار حرف «م»
معنی بیت: اگر پیر میخانة معرفت از توبة ما دل آزرده شد که باده نمی نوشیم، بگو می پالوده کن که برای پوزش خواهی از گذشته پابرجا و ثابت قدمیم.
……………………………………………
5- کار از تو میرود مَدَدی ای دلیلِ راه
کاِنصاف می‌دهیـم و ز راه اوفتاده‌ایم
موضوع بیت: پیر و استاد (طلب مدد از پیر)
مضمون بیت: توبه و انحراف
معنی واژگان:کار از تو مي رود: مي تواني کارها را روبراه کني/ مددي (قسمتي از فعل) :کمکي کن/دليل: راهنما/ انصاف مي دهيم: اعتراف مي کنيم/ ز راه اوفتاده ايم: منحرف شده ايم/ مقصود از اين انحراف همان توبه کردن است که در بيت قبل آمده است/ دليل راه هم همان پيرمغان است
آرایه ها: تکرارملیح راه
واج آرایی: تکرار حرف «د» و «ر»
معنی بیت: ای رهبر مرشد یاری فرما که کار بهمت تو پیش میرود و تمشیت می یابد، چه ما براستی معترفیم و بحق میگوئیم که گمراه شده ایم.
…………………………………………..
6- چون لاله مَی مَبین و قَدَح در میانِ کار
ایـن داغ بین که بر دِلِ خونین نهاده‌ایم
موضوع بیت: سالک ( سالک و داغ عشق )
مضمون بیت: عشق و مستي
معنی واژگان:قدح: جام شراب/ داغ: در مورد لاله سرخي شديد نزديک به سياهي وسط لاله و در مورد عاشق، عشق نامراد است/ دل خونين: دل پرغصه/ مي در مورد لاله قطرات شبنم يا باران سحرگاهي و مقصود از قدح شکل ظاهري لاله است.
آرایه ها: تناسب در لاله و داغ و دل خونين /نوعی جناس در بين و نين (در خونين)
واج آرایی: تکرار حرف «م»
معنی بیت: در کار ما آنگونه که بلاله نگاه میکنی و آن را جامی سرشار از باده می بینی منگر بلکه بداغی که از عشق بر دل خون شده نهاده ایم نیک عنایت کن.
……………………………………..
7- گفتی که حافظ این همه رنگ و خیال چیست
نَقشِ غَلَط مَبین کــه همان لـوحِ ساده‌ایم
موضوع بیت: کثرت در وحدت و وحدت در کثرت-مقام توحید
مضمون بیت: دل حافظ و لوح ساده
معنی واژگان:رنگ: وسيله ي نقش آفريني/ خيال: طرح و نقشه اي که هنرمند در آغاز در ذهن دارد/ نقش غلط مبين: اشتباه مکن، فکر اشتباه مکن/ لوح ساده: صفحه ي بدون نقش
آرایه ها: تناسب در رنگ و خيال و نقش و لوح
واج آرایی: تکرار حرف «ي»
معنی بیت: گفتی که ای حافظ، این همه تعلقات گوناگون و تصورات چیست؟ این که تو ما را اسیر رنگ و خیال می بینی درست نیست، غلط در بینش تست، چه ما از آلایش و غش برکناریم و لوح ضمیر ما پاک و بی نقش است؛ شاید اشاره باین مطلب باشدکه هستی یکی بیش نیست ولی مظاهر گوناگون دارد، جامی گوید:
ممکن زتنگنای عدم ناکشیده رخت
واجب بعرصه گاه عیان نانهاده گام
در حیرتم که اینهمه نقش بدیع چیست
بر لوح صورت آمده مشهود خاص و عام
جامی معاد و مبدأ ما وحدت است و بس
ما در میانه کثرت موهوم وَالسّلام
………………………………………….
