- *غزل 342*
1- حِجابِ چِهــرة جــان می‌شود، غُبارِ تَنَم
خوشا دَمی که از آن چِهره پَرده بَرفِکَنَم
2- چُنین قَفَس نه سِزایِ، چو من خوش اَلحانیست
رَوَم به گُلشَـنِ رِضوان، که مـُــرغِ آن چَمَنَـــم
عیــان نَشُد که چـرا آمدم، کجا بودم
دریغ و دَرد که غافِل ز کارِ خویشتَنَم
3- عیــان نَشُد که چـرا آمدم، کجا رفتم
دریغ و دَرد که غافِل ز کارِ خویشتَنَم
چگونه طوف کنم در فَضایِ عالَمِ قُدس
چو در سَراچة تَرکیــب، تَخته بَندِ تَنَـم
4- چگونه طوف کنم در فَضایِ عالَمِ قُدس
که در سَراچة تَرکیــب، تَخته بَندِ تَنَـم
5- اگر ز خونِ دِلَم بویِ شوق می‌آید
عَجَب مَدار که هَمدَردِ نافة خُتَنَم
6- طَرازِ پیرهَنِ زَرکشم مبین چون شمع
که سوزهاست نهانــی، دَرونِ پیـرهَنَم
*مرا که مَنظَرِ حور است مسکن و مأوا
چرا به کوی خراباتیان بُوَد وَطَنَم
7- بیــا و هَستیِ حافظ، ز پیـشِ او بـَـردار
که با وجودِ تو کس نَشنَوَد زِ مَن که، مَنَم
*******************
وزن غزل : مفاعلن فعلاتن مفاعلن فعلن (بحر مجتث مثمن مخبون محذوف)
1- حِجابِ چِهــرة جــان می‌شود، غُبارِ تَنَم
خوشا دَمی که از آن چِهره پَرده بَرفِکَنَم
موضوع بیت:موت (موت طبیعی مقدمۀ وصال)
مضمون بیت: آرزوي فنا
معنی واژگان: دم: لحظه/ حجاب: پرده/ غبار تن اشاره اي است به آفرينش جسم از خاک و وقتي غبار بر روي چيزي قرار گيرد آن چيز تيره و مکدر مي شود/ بيت اشاره اي است به فنا، چه فناي حقيقي يا فناي پيش از مرگ
قواعد: . غبار تن: اضافه ي تشبيهي است يعني جسم به غبار تشبيه شده است
آرایه ها: چهره ي جان: چهره ي جان اضافه ي استعاري است يعني جان در ذهن شاعر به انساني تشبيه شده است که چهره جزئي از آن است/خوشا: چه خوش است استعارة مکنیه. / ترادف در حجاب و پرده / تناسب در حجاب و چهره
واج آرایی: تکرار حرف «ر» و آواي «آ»
معنی بیت: گرد تیرة رخسار شاهد جان شده است، چه خوش باشد آن نفس که از چهرة جان حجاب جسم را براندازم و از بند تن آزاد بشوم و بگلشن رضوان بروم.
…………………
2- چُنین قَفَس نه سِزایِ، چو من خوش اَلحانیست
رَوَم به گُلشَـنِ رِضوان، که مـُــرغِ آن چَمَنَـــم
موضوع بیت:دنیا(دنیا زندان مومن و بهشت کافر) -موت (موت طبیعی مقدمۀ وصال)
مضمون بیت: آرزوي رسيدن به اصل و مبدأ
معنی واژگان:قفس: مقصود تن است / خوش الحان: خوش آواز، اشاره اي است به خوش آوازي حافظ و شاعري و موسيقي داني او/ گلشن رضوان: باغ بهشت/ چمن: باغ
قواعد: الحان : جمع لحن، خوش الحان: خوش آواز، صفت ترکیبی جانشین موصوف(مرغ)
آرایه ها: تضاد و تناسب در قفس و مرغ/ تناسب در مرغ و خوش الحان و گلشن و چمن / اشاره اي است به خلقت انسان در بهشت و رانده شدن او به خاطر گناهي که مرتکب شده بود و دچار شدن به جهان خاکي و قفس تن
واج آرایی: تکرار حرف «ن»
معنی بیت: قالب خاکی تن و تنگنای دنیا شایستة پرندة خوش نوایی چون من نیست، به باغ بهشت بازمی گردم که طایر آن گلزارم؛ مرحوم محمد علی بامداد، گلشن را به رضوان من الله اکبر یعنی مقام رضا و خشنودی خدا تفسیر کرده اند، نیز نگاه کنید بآیة 72 سورة توبه 9 و صفحة 158 حافظ شناسی، تألیف بامداد.
…………………
3- عیــان نَشُد که چـرا آمدم، کجا رفتم
دریغ و دَرد که غافِل ز کارِ خویشتَنَم
موضوع بیت:ذکر(به یاد منزل موعود)
مضمون بیت: حيرت از خلقت خويش
معنی واژگان:عيان: آشکار، معلوم/ رفتم: خواهم رفت/ دريغ و درد: افسوس/ غافل: بيخبر.
قواعد: رفتم: (مستقبل محقّق الوقوع)
آرایه ها: تضاد یا طباق در آمدم و رفتم
واج آرایی: تکرار حرف «ر»
معنی بیت: راز آمدن به جهان فرودین (دنیا) و باز گشتنم بر من آشکار نشد. افسوس می خورم و رنج می برم که از پایان کار خویش ناآگاهم، مولانا جلال الدین محمد فرماید:
روزها فکر من اینست و همه شب سخنم
که چرا غافل از احوال دل خویشتنم
از کجا آمده ام آمدنم بهر چه بود
بکجا می روم آخر ننمایی وطنم؟
………………………..
4- چگونه طوف کنم در فَضایِ عالَمِ قُدس
که در سَراچة تَرکیــب، تَخته بَندِ تَنَـم
موضوع بیت:موت(آرزوی موت طبیعی و موانع بر سر راه موت)-دنیا و ترک تعلقات آن
مضمون بیت: مانع فنا و بازگشت به اصل
معنی واژگان:طوف: گردش، طواف/ عالم قدس: دنياي فرشتگان، جهان پاک معنوي/ سراچه ي ترکيب: دنيايي که هرچيزي را که تصور کني حالت ترکيبي دارد و از اجزايي مرکب شده است، دنياي مادّي، جهان خاکي /تخته بند: گرفتار، نوعي شکنجه ي منتهي به مرگ بوده است، به اين ترتيب که شخص را به تخته اي مي بسته اند و آن تخته را در دريا مي انداخته اند
قواعد: تخته بند : صفت مرکب مشتق از مادة فعل امر به معنی مفعولی.
آرایه ها: سراچة ترکیب : باستعاره مقصود جهان خاکی یا عالم ماده/تضاد یا طباق در تخته بند و طوف کردن / تناسب در فضا و عالم و طوف کردن
واج آرایی: تکرار آواي «t»
معنی بیت: در عرصة جهان پاک برین نمی توانم بگردش و پرواز بپردازم، چه در جهان خاکی گرفتار حبس تنم و پایم در کند و زنجیر تعلقات دنیوی بسته است.
……………………..
5- اگر ز خونِ دِلَم بویِ شوق می‌آید
عَجَب مَدار که هَمدَردِ نافة خُتَنَم
موضوع بیت:اولیاء(همصحبتی با اولیاء)
مضمون بیت: اشتياق بازگشت به اصل
معنی واژگان:خون دل: غم و غصّه اشاره است به اينکه خون دل آهوي ختن به مشک تبديل مي شود/ شوق: اشتياق، از روي بازگشت به اصل/ نافه ي ختن: ناف آهوي صحراي ختن که پر از مشک است.
آرایه ها: تناسب در خون و بو و نافه ي ختن
واج آرایی:تکرار حرف «د»
معنی بیت: اگر از خون دل من بوی خوش آرزومندی و اشتیاق بدیدار یار بمشام می رسد، جای شگفتی نیست، چه من هم مانند نافة آهوی مشکین ختن سالها رنج و محنت کشیده ام.
……………………….
6- طَرازِ پیرهَنِ زَرکشم مبین چون شمع
که سوزهاست نهانــی، دَرونِ پیـرهَنَم
موضوع بیت:عشق (غم عشق )
مضمون بیت: درون طوفاني و پر سوز و گداز
معنی واژگان:طراز: حاشيه ي مزيّن لباس که غالباً با رشته هاي طلا يا نخ زردرنگ مزين مي شده است/زرکش: پارچه يا لباسي که در آن رشته هاي طلا به کار رفته باشد./ معمولاً شمع را در فانوسي از جنس کاغذ زرورق مي نهادند که گويي پيراهن شمع است/ مي توان آن را اشاره اي به شعله ي زردرنگ شمع دانست./ مقصود از پيراهن شمع يا فتيله ي شمع است و يا جسم مومين شمع.
قواعد: زرکش : صفت مرکب مشتق از مادة فعل امر بمعنی مفعولی، پیراهن موصوف.
آرایه ها:تناسب در طراز و پيراهن و زرکش/تناسب درشمع و سوز
واج آرایی: تکرار حرف «ر»
معنی بیت: بنقش و نگار پیراهن زربافتی که شمع سان بر تن دارم منگر که آتش پنهانی عشق از درونم افروخته است و زبانه برمیکشد، سعدی گوید :
نه هر که زمانه کار او در بندد
فریاد و جزع بر آسمان پیوندد
بسیار کسا که اندرونش چو دهل
می نالد و چون برق لبش می خندد
در ضمن از این بیت غزل حافظ پیداست که برخی شمعها را از موم می ساختند که رنگ آن بزردی می زد و در عربی شمع بمعنی موم ضبط است.
…………………………..
7- بیــا و هَستیِ حافظ، ز پیـشِ او بـَـردار
که با وجودِ تو کس نَشنَوَد زِ مَن که، مَنَم
موضوع بیت:مقام فنا(گذشتن از هستی مجازی و رسیدن به هستی حقیقی)
مضمون بیت: وجود عاشق، حائل ميان عاشق و معشوق
معنی واژگان:هستي: وجود /زپيش او بردار: محو و نابود کن
آرایه ها: ترادف در وجود و هستي
واج آرایی:تکرار حرف «س»
معنی بیت: ای یار، بشتاب و خودی و انانیت حافظ را از وی دور و جدا بساز تا دیگر با حضور تو بگوش کسی دعوی هستی و خودپرستی من نرسد.
…………………………
