*غزل 323*
1- زِ دَستِ کوتَهِ خود زیرِ بارَم
که از بالا بُلَنـدان شَرمسارَم
2- مگر زَنجیرِ مویی گیرَدَم دست
وَگَر نه سـَر به شِیدایی برآرم
3- زِ چَشمِ من بِپُرس اوضاعِ گَردون
که شب تا روز اَختَـر می‌شمارم
بِه این شُکرانه می‌بوسَم لَبِ جام
کـه کـَرد آگَـه، زِ رازِ روزگارَم
4- بِدین شُکرانه می‌بوسَم لَبِ جام
کـه کـَرد آگَـه، زِ رازِ روزگارَم
5- اگـر گفتم دعایِ مَی فُروشان
چه باشد، حَقِّ نِعمَت می‌گزارم
6- من از بازویِ خود دارم بَسی شُکر
کـه زورِ مَـردُم آزاری نَـدارم
*تو از خاکَم نخواهی برگرفتن
به جایِ اشک اگر گوهر ببارم
*مکن عیبم به خون خوردن در این دشت
که کارآموزِ آهویِ تتارَم
*مرا تا جُرعه ای در جامِ عشق است
غمِ مَستی و هُشیاری ندارم
7- سَری دارَم چو حافظ مَست، لیکن
به لُطـفِ آن سَـری امّیـدوارم
************************
وزن غزل : مفاعیلن مفاعیلن فعولن(بحر هزج مسدس محذوف)
1- زِ دَستِ کوتَهِ خود زیرِ بارَم
که از بالا بُلَنـدان شَرمسارَم
موضوع بیت:شرمساری (شرمساری از بودن مجازی)
مضمون بیت: عشق و تهيدستي
معنی واژگان:دست کوته: تهيدستي، فقر/ زير بار بودن: در رنج و مشقت بودن/ بالابلندان: زيبارويان سرو قامت/ شرمسار: خجل، خجالتمند.
آرایه ها: تضاد درکوته و بلند /تضاد در زير و بالا
واج آرایی: تکرار حرف «ت» و «د» و نزدیکی مخرج آن ها،
معنی بیت: از تهیدستی پشتم در زیر بار غم و اندوه دوتاست و بدین سبب از دلبران سهی قامت شرمنده ام، حافظ در غزل دیگر فرماید
شاهدان در جلوه و من شرمسار کیسه ام
ای فلک این شرمساری تا به کی باید کشید
………………………………
2- مگر زَنجیرِ مویی گیرَدَم دست
وَگَر نه سـَر به شِیدایی برآرم
موضوع بیت:عروه الوثقی(تمسک به عروه الوثقی)-عنایت (طلب عنایت دیدار)
مضمون بیت: عشق و يار سلسله موي
معنی واژگان:زنجير موي: سلسله موي، کسي که گيسواني بلند و پرپيچ و تاب داشته باشد/ گيردم دست: از من دستگيري کند و مرا نجات دهد/ شيدايي: ديوانگي، عشق و شيفتگي تا حدّ جنون/ سربرآوردن: زبانزد خاص و عام شدن، مشهور شدن.
قواعد: زنجیر مو : صفت ترکیبی جانشین موصوف (یار)
آرایه ها: تناسب در زنجير و شيدايي/تناسب در سر و دست
واج آرایی: تکرار حرف «ي»
معنی بیت: جز آنکه یاری سلسله گیسو یاریم کند و مرا از آشفتگی حال رهایی بخشد و گرنه دیوانه خواهم شد.
……………………………………………….
3- زِ چَشمِ من بِپُرس اوضاعِ گَردون
که شب تا روز اَختَـر می‌شمارم
موضوع بیت: گریۀ سحری(شب بیداری)
مضمون بیت: عشق و بي خوابي
معنی واژگان:گردون: آسمان، فلک/ اختر شمردن: کنايه از بي خوابي است/ مطالعه ي ستارگان سبب آشنايي با اوضاع افلاک مي شود
آرایه ها: تناسب در گردون و اختر و شب / تضاد در شب و روز
واج آرایی:تکرار حرف «ش»
معنی بیت: حال و وضع فلک را از دیدة من بجوی، چه هر شام تا بامداد دیده برهم نمی نهم و ستاره شماری می کنم.
………………………….
4- بِدین شُکرانه می‌بوسَم لَبِ جام
کـه کـَرد آگَـه، زِ رازِ روزگارَم
موضوع بیت:دل (دل جهان نما)-رازدانی
مضمون بیت: مستي و بي خبري
معنی واژگان:شکرانه: نذر و نثار، آنچه براي سپاسگزاري مي دهند يا بجا مي آورند/ آگاه کردن: مطلع کردن/ لب جام بوسيدن: شراب نوشيدن/ راز روزگار مستي و بي خبري است
قواعد: شکرانه : اسم مرکب از شکر و انه پسوند نسبت.
آرایه ها: در این بیت تشخیص به کار رفته است.
واج آرایی: تکرار حرف «ز» در مصراع دوم.
معنی بیت: بر لب ساغر معرفت بپاس آنکه مرا از اسرار دهر باخبر ساخت بوسه میزنم.
………………………………
5- اگـر گفتم دعایِ مَی فُروشان
چه باشد، حَقِّ نِعمَت می‌گزارم
موضوع بیت:مقام شکر
مضمون بیت: دعا به پيران و مرشدان
معنی واژگان:چه باشد: چرا تعجّب مي کنيد/ حق نعمت گزاردن: جبران کردن نيکي ديگران/ مي فروشان: پيران و مرشدان و راهنمايان به مستي و عشق و بي خبري
معنی بیت: اگر به دولت مرشد، پیر میکدة عشق دعا کردم، کاری نکردم جز آنکه حق نعمت معرفت را که بر من ارزانی داشته، بجا آوردم.
…………………………..
6- من از بازویِ خود دارم بَسی شُکر
کـه زورِ مَـردُم آزاری نَـدارم
موضوع بیت:مقام ضُعف
مضمون بیت: شکرانه بازوي ناتوان
معنی واژگان:مردم آزاري: رنج و آزار دادن به مردم/ زور: قدر./ مصراع دوم از سعدي است
آرایه ها:تناسب در زور و بازو و آزار
واج آرایی: تکرار حرف «ز»
معنی بیت: من از دست خود بسیار سپاسگزارم، چه مرا توان آزردن کسان نیست، چنانکه شادروان قزوینی در حاشیة صفحة 221 دیوان حافظ آورده اند مصراع دوم این بیت حافظ از بیت معروف سعدی است در گلستان که حافظ تضمین کرده است :
چگونه شکر این نعمت گزارم
که زور مردم آزاری ندارم
…………………………
7- سَری دارَم چو حافظ مَست، لیکن
به لُطـفِ آن سَـری امّیـدوارم
موضوع بیت:آمرزش
مضمون بیت: حافظ و اميد به لطف حق
معنی واژگان:لطف: مهرباني /آن سري: آن دنيا، آخرت
آرایه ها: جناس در سري و سري / تناسب در سر و مست / نوعی جناس در دارم و وارم (در اميدوارم)
واج آرایی: تکرار حرف «س»
معنی بیت: من حافظ وار سرمستم ولی بعنایت آن سری (آن جهانی) امید بسته ام چه خداوند بخشندة بخشاینده است.
………………………………
