- * غزل 306*
اگر به کــویِ تـو باشد مَرا مَجالِ وُصول
رَسَد به دولتِ وَصلَت نوایِ من به اُصول
1 – اگر به کــویِ تـو باشد مَرا مَجالِ وُصول
رَسَد به دولتِ وَصلِ تو کارِ من به اُصول
قرار بُرده زِ مَن آن دو سُنبُلِ رَعــنا
فَراغ بُرده ز من آن دو نرگِسِ مَکحول
2- قرار بُرده زِ مَن آن دو نــرگسِ رَعــنا
فَراغ بُرده ز من آن دو جادویِ مَکحول
3- چو بَر دَرِ تو منِ بی‌نَوایِ بی زر و زور
به هیـچ باب ندارم رَهِ خُروج و دُخول
کُجا روم، چه کنم، چون شُوَم،چه چاره کنم
که گشته‌ام ز غم و جورِ روزگار مَلول
4- کُجا روم، چه کنم، چاره از کجا جویم؟
که گشته‌ام ز غم و جورِ روزگار مَلول
چو شَمع پیشِ تو من زندگی زِ سَر گیرَم
در آن نَفَس که به تیغِ غَمَت شوم مَقتول
مـَـنِ شِکستة بــدحال زنــدگـی یابــم
در آن نَفَس که به تیغِ غَمَت شوم مَقتول
5- مـَـنِ شِکستة بــدحال زنــدگـی یابــم
در آن زمان که به تیغِ غَمَت شوم مَقتول
6- خـَرابتَر زِ دِلِ من، غَمِ تو جای نیافـت
که ساخت در دلِ تَنگَم قرارگاهِ نُزول
چو از جَواهِرِ مِهرِ تو صِیقَلی دارد
بُوَد زِ زنگِ حـوادث هر آینه مَصقول
7- دل از جَواهِرِ مِهرَت چو صِیقَلی دارد
بُوَد زِ زنگِ حـوادث هر آینه مَصقول
8- چه جُرم کرده‌ام، ای جان و دل به حَضرتِ تو
که طاعَـتِ منِ بـی‌دل نمـی‌شود مَقبـول
9- به دَردِ عشق بِساز و خَموش کن حافظ
رُموزِ عشق مَکُن فاش پیشِ اَهلِ عُقول
به دَردِ عشق بِساز و خَموش شو حافظ
رُموزِ عشق مَکُن فاش پیشِ اَهلِ عُقول
******************
وزن غزل:مفاعلن فعلاتن مفاعلن فعلات(بحر مجتث مثمن مخبون مقصور)
1 – اگر به کــویِ تـو باشد مَرا مَجالِ وُصول
رَسَد به دولتِ وَصلِ تو کارِ من به اُصول
موضوع بیت:وصال(داروی وصل دوای همۀ دردهاست )
مضمون بیت: رسيدن به يار
معنی واژگان:کوي تو: جايگاه تو/ مجال: فرصت، موقعيت/ وصول: رسيدن/ دولت: خوشبختي/ وصل: رسيدن به معشوق به اصول رسيدن /کار: سر و سامان گرفتن کار.
آرایه ها: نوعی جناس در اصول و وصول / نوعی جناس در وصل و وصول /تناسب در کوي و مجال و وصول
واج آرایی: تکرار حروف «ل» و «و»
معنی بیت: اگر فرصت و اجازة رسیدن به کوی تو را بیابم، کار و بارم از نعمت وصال بنیادی استوار می یابد.
……………………………….
2- قرار بُرده زِ مَن آن دو نــرگسِ رَعــنا
فَراغ بُرده ز من آن دو جادویِ مَکحول
موضوع بیت:قرارو بیقراری(بیقراری عاشق از چشم محبوب)
مضمون بیت: چشمان يار
معنی واژگان:قرار: آرامش/ دو نرگس رعنا: آن دو چشم دلربا (نرگس استعاره از چشم است.) /فراغ: آسايش، آسودگي/ دو جادوي مکحول: آن دو چشم جادوگر سرمه کشيده شده
قواعد: مکحول: اسم مفعول از کحل ،کحل(به ضم اول)سرمه، صفت دو جادو؛ /در نسخه بدل به جاي «نرگس رعنا» «سنبل رعنا» آمده که با کلمه ي قرار تناسب بيشتري دارد
آرایه ها: دو جادو در اینجا به استعاره مراد دو چشم سحرانگیز یار؛ همچنین است دو نرگس رعنا که به استعارة مقصود دو دیدة زیبا و خوش نمای یارست/تناسب در نرگس و جادو و مکحول / نوعي ترصيع در اين بيت وجود دارد
واج آرایی: تکرار حرف «ر»، حرف «د» در مصراع دوم.
معنی بیت: آن دو چشم زيبا و افسونگر سرمه کشيده ي يار، آرام و قرار و صبر را از من ربوده است.
محصول بيت ــ آن دو سنبل رعنا قرار و آرام مرا بده و آن دو نرگس مكحول (سرمه كشيده) آرامش را از من سلب نموده.
……………………………….
3- چو بَر دَرِ تو منِ بی‌نَوایِ بی زر و زور
به هیـچ باب ندارم رَهِ خُروج و دُخول
موضوع بیت:وصال(راه نیافتن به وصال)
مضمون بیت: سرگشتگي عاشق
معنی واژگان:بينوا: بيچاره، بي چيز/ بي زر و زور: فقير و ناتوان/ به هيچ باب: به هيچ وجه/ دخول: ورود
آرایه ها:تناسبِ در و باب و خروج و دخول و بينوا
معنی ابیات: وقتي من بيچاره ي بي زر و زور به هيچ وجه، امکان ورود و خروج بر درگاه تو را ندارم
محصول ابيات ــ چون من بر در تو بى‌نواى بى‌زر و زورم: فقير و حقيرى هستم كه به هيچ وجه راه خروج و دخول ندارم.
4- کُجا روم، چه کنم، چاره از کجا جویم؟
که گشته‌ام ز غم و جورِ روزگار مَلول
موضوع بیت:عشق (عشق و سرگشتگی)
مضمون بیت: سرگشتگي عاشق
معنی واژگان: جور: ظلم ملول: دلگير.
واج آرایی: تکرار حرف «ب» در بيت سوم و تکرار حرف «م» در بيت چهارم
معنی ابیات: کجا بروم، چه کنم و چه چاره اي بينديشم؟ که از اندوه و ستم روزگار دل تنگ و آزرده ام.
محصول ابيات ــ كجا بروم و چه بكنم و چاره‌ام چيست. كه از غم جور روزگار ملول گشته‌ام.
……………………………..
5- مـَـنِ شِکستة بــدحال زنــدگـی یابــم
در آن زمان که به تیغِ غَمَت شوم مَقتول
موضوع بیت:عشق (شهیدعشق)
مضمون بیت: زندگي عاشق
معنی واژگان:شکسته: دل شکسته، ناتوان/ بدحال: ناخوش/ مقتول: کشته
قواعد:تيغ غم: اضافه ي تشبيهي است که غم عشق به شمشير تشبيه شده است.
آرایه ها: تناسب در شکسته و تيغ و مقتول / تناسب در غم و بدحال و شکسته/ نوعی تضاد در زندگي يافتن و مقتول
واج آرایی: تکرار حرف «ت»
معنی بیت: من فرسودة زار و نزار حیات تازه آن گاه به دست آورم که با شمشیر عشق کشته شوم.
……………………………………..
6- خـَرابتَر زِ دِلِ من، غَمِ تو جای نیافـت
که ساخت در دلِ تَنگَم قرارگاهِ نُزول
موضوع بیت:مقام دل(جایگاه غم عشق در دل است )
مضمون بیت: دل عاشق و غم يار
معنی واژگان:دل تنگ: دل غمگين و ملول/ قرارگاه: مستقرّ، جايگاه ماندن/نزول: فرود آمدن
آرایه ها:نوعی تضاد در خراب و ساخت / تناسب در دل و تنگ /تناسب در جاي و جايگاه و نزول
واج آرایی: تکرار آواي «آ» و حرف «ت»
معنی بیت: چون گنج عشق تو سرایی ویران تر از دل تنگ من ندید، آن را اقامتگاه خود ساخت.
……………………………………………….
7- دل از جَواهِرِ مِهرَت چو صِیقَلی دارد
بُوَد زِ زنگِ حـوادث هر آینه مَصقول
موضوع بیت: مشکلات راه سلوک (سختی ها دل عاشق را مصفا می کند)
مضمون بیت: دل عاشق
معنی واژگان: صيقل: مادّه ي جلا دهنده ي و برّاق کننده و درخشان کننده/ مصقول: درخشان شده و صيقلي شده.
قواعد: مصقول: اسم مفعول از صقل به فتح اول و سکون دوم/جواهر مهر: اضافه ي تشبيهي است يعني عشق به گوهر تشبيه شده است.
آرایه ها: زنگ حوادث: حادثه ها و اتفاقات بد به زنگاري تشبيه شده است که معمولاً بر روي فلزات و آينه قرار مي گيرد و آنها را تيره و تار مي کند/ هرآينه: امّا استعمال اين ترکيب با داشتن کلمه ي «آينه» لطف و ظرافت خاصي به بيت بخشيده زيرا معمولاً زنگار آينه را با مادّه ي صيقلي کننده جلاي دوباره مي داده اند/ ایهام تناسب در کلمه ي «مهر» زيرا معني ديگر خورشيد است که با آينه و صيقل تناسب دارد./ تناسب در صيقل و مهر و زنگ و آينه و مصقول /نوعی تضاد در زنگ و آينه / تناسب در جواهر و صيقلي و مصقول / نوعی جناس در صيقل و مصقول
واج آرایی: تکرار حروف «ص» و «ز» و نزدیکی مخرج آن ها
معنی بیت: چون دلم از فیض گوهر عشق تو روشنگری یافته است، از زنگار رویدادهای بد زدوده خواهد ماند.
……………………………………
8- چه جُرم کرده‌ام، ای جان و دل به حَضرتِ تو
که طاعَـتِ منِ بـی‌دل نمـی‌شود مَقبـول
موضوع بیت:توبه(آمرزش خواهی)
مضمون بیت: جرم عاشق و پذيرفته نشدن طاعت او
معنی واژگان:جرم: گناه/ حضرت: دربار، پيشگاه /طاعت: بندگي/ بيدل: عاشق/ مقبول: مورد قبول، پذيرفته شده.
آرایه ها: نوعی تضاد در جرم و طاعت /نوعی تضاد در دل و بيدل / تناسب در حضرت و طاعت و قبول
واج آرایی: تکرار حرف «د» و آوای «t» و نزدیکی مخرج آنها.
معنی بیت: ای دل و جان من، در پیشگاه تو چه گناهی کرده ام که فرمانبرداری من عاشق پسند تو نیست.
…………………………………….
9- به دَردِ عشق بِساز و خَموش کن حافظ
رُموزِ عشق مَکُن فاش پیشِ اَهلِ عُقول
موضوع بیت:عقل و عشق (کتمان اسرار عاشقی)
مضمون بیت: (دعواي عشق و عقل) (سکوت عاشق)
معنی واژگان:بساز: مدارا کن، بسوز و بساز/ خموش کن: خاموش باش، ساکت باش، سکوت کن/ رموز: رمزها، اسرار/ فاش کردن: آشکار کردن/ اهل عقول: پيروان عقل، عاقلان.
آرایه ها: نوعی تضاد در عشق و عقل / نوعی تضاد در رموز و فاش کردن
واج آرایی: تکرار حرف «ش»
معنی بیت: ای حافظ، با رنج عاشقی سازگار شو و دهان فروبند، رازهای عشق را نزد خردمندان آشکار مکن که در نمی یابند.
………………………………………………………….
