- *غزل 292*
قَسَم به حِشمَتِ جاه و جلالِ شاه شجاع
کــه نیست با کَسَم از بَهرِ مال وجاه نِزاع
1- قَسَم به حِشمَت و جاه و جلالِ شاه شجاع
کــه نیست با کَسَم از بَهرِ مال وجاه نِزاع
2- شَــرابِ خانِگیَم بَــس ،مَیِ مُغانه بیار
حَریفِ باده رسید، ای رفیقِ توبه وداع
3- خدای را به مَی ام شُست و شویِ خرقه کنید
کــه من نمی‌شنــوم بویِ خیر ازاین اوضاع
ببین که رَقص کنان می‌رود به نالة چنگ
کـسی که اِذن نفرمودی اِستماعِ سَماع
4- ببین که رَقص کنان می‌رود به نالة چنگ
کـسی که رُخصه نفرمودی اِستماعِ سَماع
5- به عاشقان نَظَری کن به شُکرِاین نعمت
که مَن غُلامِ مُطیعـَـم تــو پادشاهِ مُطاع
به فِیضِ جُرعة جامِ تو تشنه‌ایم ولیک
نمـی‌کنیم دلیـری نمیدهیم صُداع
6- به فِیضِ جُرعة جامِ تو تشنه‌ایم ولی
نمـی‌کنیم دلیـری نمیدهیم صُداع
*هُنَرنمی خَرَد ایّام و غیر از اینم نیست
کُجا رَوَم به تِجارَت بِدین کَساد مَتاع
*صُراحی و حَریفی خوش ام زِ دُنیا بَس
که غیر از این همه اسبابِ تَفرقه است و نِزاع
*بیار مَی که چو خورشید مشعل افروزد
رسد به کلبۀ درویش نیز فِیضِ شعاع
7- جَبین و چهرة حافظ خُدا جدامَکُناد
ز خاکِ بارگــِه کبــریایِ شاه شجاع
*******************************
وزن غزل 292 : مفاعلن فعلاتن مفاعلن فعلات
( بحر مجتث مثمن مخبون مقصور )
1- قَسَم به حِشمَت و جاه و جلالِ شاه شجاع
کــه نیست با کَسَم از بَهرِ مال وجاه نِزاع
موضوع بیت:دنیا(حافظ و گذشتن از دنیا)
مضمون بیت: مدح ضمني شاه شجاع و اظهار مسالمت
معنی واژگان:حشمت: شکوه و جلال و عظمت/ جاه: مقام/ جلال: بزرگي و جبروت /شاه شجاع: پادشاه مظفرّي، ابوالفوارس، جلال الدّين بن محمّد مبارزالدّين، دومين پادشاه آل مظفّر. ، نیز نگاه کنید بغزل 283 بیت1
واج آرایی: تکرار آواي «آ»
معنی بیت: به شکوه و عظمت و جاه و مقام شاه شجاع سوگند مي خورم که به خاطر مال و مقام دنيا با کسي جنگ و ستيز ندارم.
محصول بيت ــ قسم به جاه و جلال و عظمت شاه شجاع كه با كسى از بهر مال و منصب نزاعى ندارم: به عظمت و جلال شاه شجاع قسم مى‌خورم كه من با كسى سر جاه و مال دعوائى ندارم.
…………………………..
2- شَــرابِ خانِگیَم بَــس ،مَیِ مُغانه بیار
حَریفِ باده رسید،ای رفیقِ توبه وداع
موضوع بیت:زهد (گذشتن از زهد ریایی به سوی مستی خراباتی)
مضمون بیت: شادي از بازگشايي ميخانه ها و پايان دوارن رياکاريها
معنی واژگان:شراب خانگي: شرابي که هرکس در خانه براي خود درست مي کند/ مي مغانه: شرابي که مغان (يعني زرتشتيان) در ميخانه ها مي فروختند/ حريف باده: همپياله در محفل شرابخواران/ رفيق توبه: کسي که به همراه کس ديگر با هم توبه مي کنند/ وداع: خداحافظ
قواعد: وداع: (از اصوات)
آرایه ها: ترادف و تناسب در شراب و مي و باده
واج آرایی:تکرار حرف «ب»
معنی بیت: نوشیدن بادة در خانه ساخته بس است ، اینک شراب در خم آرمیده کهن مغان را برای من فراهم آور . هم پیاله من فراز آمد ، ای دوست همراه من که اهل توبه ای با تو وداع میکنم و بدرود میگویم چه من از توبه روی گردان شده ام .
………………………….
3-خدای را به مَی ام شُست و شویِ خرقه کنید
کــه من نمی‌شنــوم بویِ خیر ازاین اوضاع
موضوع بیت:دنیاو بی اعتباری آن (رفتن به سوی مستی به خاطر نامساعدبودن وضع زمانه)
مضمون بیت: خرقه ريايي و مي و مستي و بي خبري
معنی واژگان:خداي را: براي خدا/ خرقه پوشان همه رياکار هستند و بايد اين رياکاري را با مستي و بي خبري جبران کرد.
معنی بیت: شما را بخداوند سوگند که خرقه هستی مرا با باده بشوئید تا سرمست شوم و از کار دنیا بی خبر مانم ، چه نشان نیکی و صلاحی در این روزگار نمی بینم .
……………………………
4- ببین که رَقص کنان می‌رود به نالة چنگ
کـسی که رُخصه نفرمودی اِستماعِ سَماع
موضوع بیت: دگرگونی احوال (از خانقاه به خرابات رفتن )
مضمون بیت: شادي از دوران شاه شجاع
معنی واژگان:رخصه نفرمودي: اجازه نمي داد/ استماع: گوش دادن/ سماع: سرود و آواز./
آرایه ها: تناسب در رقص و ناله و چنگ و سماع /نوعی جناس در استماع و سماع
معنی بیت: بنگر آنکه اجازة شنیدن سماع درویشان را نمیداد ، اینک با فریاد چنگ بدست افشانی و پای کوبی پرداخته است .
……………………………..
5-به عاشقان نَظَری کن به شُکرِاین نعمت
که مَن غُلامِ مُطیعـَـم تــو پادشاهِ مُطاع
موضوع بیت:عنایت (تقاضای عنایت از معشوق)-اطاعت
مضمون بیت: ممدوح و معشوق
معنی واژگان:مطيع: فرمان بر/ مطاع: فرمانروا، کسي که همه از او اطاعت مي کنند
قواعد: مطاع : اسم مفعول از اطاعت ( مصدر باب افعال )
آرایه ها: نوعی جناس در مطيع و مطاع
واج آرایی:تکرار حرف «ن»
معنی بیت: به شکرانه ي اين نعمت که من بنده اي فرمانبردارم و تو پادشاهي فرمانروا، به عاشقانت از روي مهر توجّه و عنايتي کن.
محصول بيت ــ به شكرانه اين نعمت كه من غلام مطيع توام و تو پادشاه مطاع منى به عاشقان نظرى كن. يعنى من بنده مطيع توام و تو ولى‌نعمت مطاع منى.
…………………………………………………
6- به فِیضِ جُرعة جامِ تو تشنه‌ایم ولی
نمـی‌کنیم دلیـری نمیدهیم صُداع
موضوع بیت:مقام رضا(ترجیح خواست معشوق حقیقی بر خواست خویش)
مضمون بیت: حسن تعليل
معنی واژگان:فيض: برخورداري /جرعه ي جام تو: مقصود سخناني است که از دهان معشوق يا ممدوح بيرون مي آيد/دلبري: گستاخي و بي پروايي/صداع دادن: باعث دردسر شدن.
آرایه ها:تناسب در فيض و جرعه و جام و تشنه
واج آرایی: تکرار حرف «ي»
معنی بیت: ما به بهره ای از جرعة ساغر تو سخت آرزومندیم ، اما برای یافتن این فیض گستاخی نمیکنیم و دردسر نمیدهیم .
………………………………..
7- جَبین و چهرة حافظ خُدا جدامَکُناد
ز خاکِ بارگــِه کبــریایِ شاه شجاع
موضوع بیت:دعا(دعا برای همنشینی با معشوق و تداوم آن )
مضمون بیت: حافظ و شاه شجاع
معنی واژگان:جبين: پيشاني/کبريا: عظمت، بزرگي/ قواعد: مکناد : فعل دعائی منفی سوم شخص مفرد که در محاوره بجای آن نکند گفته میشود / کبریا : بزرگی و عظمت مخفف کبریاء.
آرایه ها:تناسب و تضاد در جبين و چهره و خاک بارگه / صنعت جناس خط میان خدا و جدا
معنی بیت: آن روز نيايد که خدا پيشاني و چهره ي حافظ را از خاک درگاه با عظمت شاه شجاع جدا کند.
محصول بيت ــ خداوند پيشانى و روى حافظ را از خاك بارگاه عظمت شاه شجاع جدا نكند، يعنى خدا از درگاه پادشاه حافظ را دور نكند.
خواجه، رد مطلع فرموده است.
……………………………..
